9. Midang Ih Thatnak Kha Zoh Thiam Aw La, Lungawi Thusim Thiam Aw (Accept And Praise)

The deepest principle in human nature is the craving to be appreciated.

Minung ih kan sunglam ih kan duh bikmi thil pakhat cu midang ih thangthatnak hi a si.

- William James

2 Tim 3:1-2

“Ni neta lamah cun harsat caan tampi a thleng ding ti kha ciing ringring aw. 2Mi tampi an tirh a fak ding, an hamṭam dingih an hngal an puarthau ding. Mi an hmuhsuam ding, an nu le an pa ih thu khal an el ding, lungawi hna an thiam lo ding ih biaknak khal ziangah an siar lo ding.”

Luke 17:17

17Jesuh in, “Damnak a ngahtu cu mi pahra an si. Pakua teh khui-ah so an si? 18Ziangah so hi ramdang mi pakhat lawng Pathian hnenih lungawinak pe dingah a rat?” a ti. 19Cule Jesuh in, “Tho awla feh aw. Na zumnak in a lo damter zo,” tiah a ti.

Lungawi thusim thiam le mi thangthat thiam cu thinlung put saang nei pawl ih an ziaza a si. Ziangah tile, midang ih thatnak kha a hmuhsak ih, thinlung tha neitu a sinak a langnak a si.

Nu le pa in fale pawl in thangthat tikah, cumi cu “in duhdawtnak le duhdawt tlak kan sinak” kha an langh ter.

Midang dik zet in thangthatnak ih a hlawknak:

1. An thinlung na nom ter ih, cu tik ah na thinlung a nuam ve ding.
2. An par ih kan thinlung put kan langh ter ih, kan karlak ah peh tlaih awknak caksin in kan tuah. An mah tihnak na nei lo ding.
3. Thil tha an tuahmi kha tuah sin ding in tha kan pek.
4. An mah te ih an theih awk lomi an thilti theinak kha kan theih ter.
5. An thinlung kha thanau lo ding in thazaang kan pek (we nurture others’ self-esteem).

Midang in in thangthat tikah ziangti in kan let ding?

1. “Ka lungawi,” “Thazaang ii pek ih ka lungawi” tiah ti aw. “Lam, lam” tivek in na ti le, an lo pekmi laksawng kha “ka duh lo, la sal aw” tiah na tivek a si. Ziang hman ttong lo in na um le, lungawi thusim thiam lo ah an lo ruat ding.
2. Nangmah le nangmah kha khaisaang aw in ttong hlah. Ttnak: ka ti tha tuk si lo maw? Zo si kei mah tluk ih ti thei? tivek in sim aw hlah. Midang kha thangthat sawn aw.

Midang kan thangthat tikah kan tuah dingmi le tuah lo dingmi pawl:

1. A dik lo in mi va thangthat hlah. Mi va porh ciamco hlah.
2. Ka thinlung ii thei pam ti in, midang kha thangthat lo in um hlah.
3. Midang thangthat le thangsiat kha rawi hlah.
4. Midang na thangthat tikah, na thangthatnak thuhla kha sim cih aw. Cule, na thinlung ngaingai in na thangthat ti an thei ding.
5. Mi na thangthat tik ah, nangmah thawn a pehpar awmi thu par lawngah thangthat hlah. Amah sawn kha zoh aw la, “Hi nu/pa in ziangsi thangthat tlak zet ih a hnatuanmi?” ti kha zoh sawn aw.
6. Thil tumpi thil tuah thami an neih lawngah mi na thangthat tum ahcun, mi na thangthat ngah dah lo ding. Thil fate par ah zoh sawn aw. Ttn., na kedan a mawi zet, na angkii te na kaih zet.

Hnatuannak ih thangthat awk daan:

1. Mifim pawl in an zingzoi ciamco ih an hmuh suahmi cu: lomnak, theihpinak, le thangthatnak cu thil tha tuah sin theinak ding ih thazaang tha bik a si.
2. US Labor Department ih hnatuantu cazin an zoh tikah, hnatuantu pawl an hnatuan an suahsannak bik cu in lawm lo, theisak lo, thangthat lo timi lungput (feeling) ruangah a si.
3. Curuangah, a hlawhtlingmi hruaitu ih neih lo cang lo mi ziaza cu midang kha lom le thangthat duhnak thinlung put a si tiah mifim pawl in an hmu suak.
4. Hruaitu tha cun, midang ih thil maksak tuahmi lawng silo in, an zuam reronak par khal ah lungawi thu a sim.
5. Hnatuannak sungah, hnatuan thawn pehpar awmi ih mi na lom thiam le na hlawhtling zet ding nan, hnatuan thawn pehpar aw lo in mi na lom le buainak na tong thei. Ttnak: a hnipuan, a hmel, ruangrai ti pawl hi hnatuannak thawn a peh aw lomi an si. Na thinlung te ah re men aw. Cu lo le, na porhmi thil lam ah a thangso khal le na hnatuannak hrangah na hlawh thei cuang lo ding.

8. Kan Tong Hlanih Kan Ruahta Dingmi Pawl (Think before speaking)

§ Thufim 16:23

§ Mifim pawl cun an ṭong hlanah khua an ruat; Curuangah an simmi cu hmual a nei.

§ Thufim 29:8

§ Midang zawn a ruat lotu cun khawpi buainak an thlenter; Mifim pawl cun thubuai an daiter.

Hmual nei zetmi kan tong suak theinak dingah a tanglam bang in kan tong le ca kan ngan hlan ah kan ruahta dingmi pawl cu:

1. Ka sim tum bikmi thu cu ziang bik a si? (Subject)

2. Himi ka sim dingmi hi, midang hrangah ziang thathnemnak a suah ter ding? (Others)

3. Keimaih hrangah teh ziang thathnemnak a suah ter ding? (Self)

4. A tu hi, hi thu tong le ngan ding caan a si maw? (Time)

5. Hi hmun hi hivek thuhla pawl relnak ding hmun a si maw? (Place)

6. Hi thu ka rel lo le ziang a cang theimi a um? (Consequences)

7. Kan sim daan hi ralkap vek in order ka pe maw, tangdor tein zaangfah mi ka dil? (order or request)

Rev. Martin Luther King, Jr. cu midum le mirang thleidan awknak cem ding ih a do tu le a nunnak a liamtu a si. A tongmi thupi zet pakhat cu: "Our lives begin to end the day we become silent about things that matters." Asullam cu: “Thil thupimi thu ah daite ih kan um men ni ihsin thokin, kan nunnak cu thih hram/mi bang thei lonak hram a thok zo a si”

7. Miih Thatlonak Relhlah (don’t speak ill)

Titas 3:2

Zokhal nan relsia lo pei; daite le rualremte in nan pawl-aw niakno pei ih mi hmuahhmuah parah lungnemnak le umtlanzia thiamnak nan langter ringring pei, tiah sim aw.

Thusim 10:20

A thupte hman in siangpahrang va cam hlah. Na ihnak khaan hmanah milian va rel sia hlah, Ziangah tile thli lak vate in na aw cu a zampi dingih Thla nei in na ṭong cu an va sim ding.

“Zo khal in, midang ih an nun thatnak thuthup kha an relsia dah lo.” -Bertrand Russell

“Mitha” cu mikip ih kan kom paihmi minung a si. Zovek pawl kha mitha kan ti? Mitha cu midang ih thusia simrel dah lo tu a si. Mi tampi in mitha si cu kan duh theu ko nan, midang ih thusia rel kan hmang.

Ziangruangah midang ih thusia rel kan hmang si pei?

1. Kan mah le mah kan hmuhniam awk tik ah, midang khal kanmah vek an si ko ding tiah cawisan lo si lo in, kan relsia.
2. Sualnak nei lo bang in midang ih sual kan hawl tikah, a nuam kan ti.
3. Midang kha an sualnak kan rel ih mi tha lo, mi siava ah kan si ter thei le, kan mah kha mi tha ah kan cang ding tiah kan ruat.
4. Kan par ih sualnak a tuahtu pawl ih sual hawlnak in midang kha kan lehrul tiah kan ruat.
5. Mi um lo lai ih an thusia relnak in, a um khawmtu kan mah cu mitha an kan can aw ih, midang kha mitha lo ah kan can ter.

Ziangruangah midang ih thusia rel a tha lo?

1. An hmin thatnak kan siatsuah. An thin kan nat ter.
2. Kan relsiatmi thu a theitu in kan relsiatmi kha zomtaihnak ah an hmang.
3. Midang um lo lai ih an thurel siat cu mi ralhrut pawl ih nun daan a si. Ziangah tile, kan relsiat daan kha a dik le dik lo an mah in an ttong thei lo.
4. Midang ih thatlonak rel cu kan mah le mah ral kan tuah aw a si.
5. Midang kan relsiat tikah, kan thurel a ngaitu pawl cu kan kiangnai ih um nuam lo ko kan tuah. Mi thusia reltu pawl kiang ah mitampi um an paih lo.
6. Kan relsiatmi in ttongka lawng si lo in, phun dang in in lehrul sal thei ti theih ding.

Midang mithusia an rel tikah, ziang kan tuah ding? Boruak ih zir in a tanglam ih pakhat khat tuah aw.

1. Tlaansan mei aw.
2. An thusia relmi kha malte sung lawng a si ahcun, daite in um men aw.
3. An relsiatmi ih a thatnak thu rel sak aw. Culole, thudang relpi aw.
4. Midang ih thurel siat tu kha, “Ka rual, midang ih thurel sia cu ka um a nuam lo”; “Midang ih thu hla rel lo sehla ka duh deuh”; “Midang ih um lo sungah, an thurel cu a a taya (fair) lo, na ti ve maw?” tiah ti aw.

Midang ih thu tha na sim tikah ziang thathnemnak a um?

1. Midang in an lo zum ding ih, an buainak thu an lo sim ngam ding.
2. Midang in na thu tha an lo rel ve ding. Na thusia rel an siang lo ding.

Mi dang ih thutha kan rel theinak ding hrangah ziang kan tuah ding?

1. Pathian in na sualnak ziangti in a lo tuah sak timi kha cing ringring aw.
2. Mi dang relsia lo ding in khal in zuam aw.
3. Mi dang ih thutha rel cu Pathian ih fate kan sinak a langhnak a si ti hngilh hlah.

6. Zangfahnak Thawn Tong Aw (Speak kindly)

Thufim 15:4

Zaangfahnak ṭongkam in thinlung a nungter sal; Asinain zaangfahnak um lo ṭongkam cun thinlung a kuaiter.

Thufim 15:23

A caan thawn a remmi ṭongkam ṭong ngah cu, ziangtlukin so a ṭhat.

Thufim 16:24

Zaangfahnak ṭongkam cu khuaitizu vek a si; Kaa sungah a thlum ih harhdamnak hrangah a ṭha.

Thufim 25:11

A caan a si laite ih ṭongmi ṭongkam cu, Ngun kheng sungih sui thingrah bangtuk a si.

Efesa 4:29

Nan biak awk tikah ṭongkam hraang hmang hlah uh; nan ṭong a theitu pawl in ṭhathnemnak an ngah theinak dingin ṭongṭha le ṭongmawi hmang uh.

Ziaza mawi ih a muril cu thuruat ta in, zawnruahnak thawn ttong khi a si.

Na ttong hlan ah, a tu ih ka biak dingmi hi keimah bang in riahsia thei, lungawi thei, thinheng thei a si thei aw.

· Na tong hlan ah na ruah ta dingmi pawl cu:

1. Midang hrangah ruahnak tha a si maw?
2. Ka kiangkap ih an ttulmi ttongfang cu ziang a si: thapeknak maw ruahnak peknak?
3. Zaangfah zawn ruahnak thawn ttongmi a si/si lo?

· Midang kha ttongnak caan pe ve aw.

· Au hlah. Ringzet in ttong hlah.

· Midang kha, riahsia thei lo, ningzak thei lo ding bang in bia hlah.

· A ning zak ter hlah.

· Hngal le porh awknak thawn ttong hlah.

· Tong hlan ah ruat aw.

Cangvaihnak ih a ttongkam

· Mithmai pan te in um aw. Hni suamso te in.

· Na hmai le ruangpum na biak duhmi nu/pai’ lam ah her aw.

· Na luu sut phah aw.

· A mit zoh in thurel aw.

· Na mithmai in nan thusim awkmi thu par ah rem thiam aw.

5. Midang pawlkom duh aw (Be inclusive)

Thufim 28:21

Mi thleidan neih cu a ṭha lo; Sikhalsehla thuṭhentu hrekkhat cun nawhthuh fate meen duh ah thu an rel sual ṭheu.

Isaiah 3:9

Mi thleidan an neihnak cu an hrangah siatsuahtu a si ding. Sodom khua mi bangtuk in ningzah neiloin an sual. An cem a si; ci an tuh mi an khawm sal a si.

Abur in nan um lai ah pakhat khat kha “nang cu na tel lo” timi lam sawh in zianghman tuah hlah. E.g. Nan tongmi thei lo in a hnih khal le, “ziang a tong ti na thei maw si, na rak hnih ciamco ve?” ti vek in suh a tul lo. Nan hnih suahsaimi si lo khal in, a hni duh ih a hni a si thei. Cuti in na va suhle, na simmi cu, “Kan lakah nang na tel lo” ti thawn a bang aw.

Midang in “kei cu in rak hmuak nasa” timi thinlung nei ko sim aw la tuah aw.

Midang a pawlkom duhtu pawl ih lungput nei ding ah:

1. Ka duh lo mi hi duh lo ding taktak a si maw?
2. Na duh dah lomi kha bia in, a thu ngai zuam aw.
3. Na thinlung a lo la lo zettu thawn caan mal lai hmang tlaang ding in zuam aw.
4. Thu ngaitu tampi na neih asile, pakhat lam lawngah hoi in thusim hlah.
5. A bur ih nan umnak ah zapi ih hazawhmi thu hril in relpi aw. Ningzah nei an um le cu pawl ih hazawh zawng na theih vete in cu lam thu relpi aw.
6. A ra tharmi pawl hrang ah nan thurel reromi pawl a tawi zawng in sim aw.
7. Bur ih hnatuan nan si le, na sungtel zate ih ruahnak kha dirh suah tum aw.
8. Nan pawlkom awknak ah tong dang hmang an um asile, mikip ih theihmi tong in tong aw.
9. Inn hnen thar nan neih le, “kan lo hmuak” tiah va ti aw.
10. Na makpa, monu kha “Kan innsaang in kan lo hmuak” tiah ti aw.
11. Midang ih nunphung le ziaza kha theih le hmuh na duhmi thu langh ter aw. Asinan, cui an nun daan pawl na cawn le cawn lo ding cu na parah hramhram in lo fial ding an si lo. Nan mah te thencat aw.

4. Tha Tein Mi Ih Thusim Ngai Daan (Listen)

Thufim 13:1

“Fapa fim cu a pa in nun a sim tikah a ngai; Asinain mi hngal cun ka sual ngai a ti dah lo.”

“Kan nunnak ih buainak kan tonmi pawl hi ziangruangah ti hawl sehla, “Pakhat le pakhat kan thusimmi tha te ih kan ngai awk lonak ruangah a si.” – Michael Pi Nichols

Midang ih thu thate ih ngai lo timi cu ziang a si? (poor listener)

1. Midang ih thu hnak in kan mah ih thu kan rak ruat ciamco sawn. Instead of focusing on other people, we focus on ourselves and our own needs.

§ A tawi zawng cun, “ziang siar lo, ih peh” = disregard and proceed.”

§ E.g. Mi pakhat in Florida ih khual a tlawnnak thu in sim. A khual tlawn a nuam maw nuam lo ti sut sawn lo in, Florida ka duh le duh lo thu kan sim theu.

§ E.g. Mi pakhat in a thil tuah theimi thu in sim. In sim rero lai ah/ theh hlan ah, kan mah ih thil ti theimi thu kan sim ve ciamco.

2. ATU ih thil thu hnak in a hlan ih thu ah kha thupi sawn ih ret.

§ Pa Sen: A nih cu a ttong khal le cu vek thu a sim ko ding cu ti in ruat cia ih a thu ngai duh lo.

§ Nu Mek: A nih cu ziang thu tha hman a suahpi dah lo ti in ttongnak caan khal pe duh lo.

Midang ih thu thate ih ngai tu pawl ih um daan (good listener)

1. Thungai ding in timtuah cia. A thusimmi ka ngai ding, thil dang thu ka ruat lo ding ti ih thu thluknak neih.

2. Na thu sim ka lo ngai timi kha theih ter aw. A mit zoh aw. Na lu sut aw. Yes, Right, I understand, I didn’t kbnow that, I see tivek ti aw. A simmi khan a theih daan in sim sal aw la cumi kha na ti duhmi a si maw tiah sut sal aw.

3. Thusimtu kha bawm aw. Thusim tu in a thusimmi le a ruahmi fiang sin ding in, bawm. Cucu ziang ti in na ruat? (How do you feel about this? What are the alternatives? What do you think would help?”)

§ Nangmai theih duhmi theihnak hnak in a ttongtu in a ttongmi fiang sin ding in bom hi a thu tiah ruat aw.

§ Asinan, a ttongtu in na ttong ding a duh sawn le lawngah tong aw. Ruahnak pe aw.

3. Midang Kha Mi Tha Bik An Si Ti In Zoh Aw (Think The Best)

Hebru 13:1-2

1Khristian unau nan si bangtuk in pakhat le pakhat duhdaw aw ringring uh. 2Nan innah mikhual tlunter uhla duhdaw uh. Cubangtuk a tuahtu pawl cu an theih loin an innah vancungmi an tlungter ṭheu.

Mi dang par ah ziang ti in thinlung tha kan nei thei ding?

1. Midang pawl kha mitha le mifel an si ti ih ruah thiam ding a tul (Heb 13:1-2).

§ Nangmah le nangmah na huat awk lai caan ih na ruah awk vek in mi va ruat hlah.

§ Asinan, na nunnak ziangkim thawn midang rinsan hlah.

2. Minung cu thleng aw thei kan si timi kha thei aw.

§ Luka 23:34 “Jesuh in, “Ka pa, an sualnak run ngaithiam aw. Ziang kan tuah ti an thei lo,” tiah a ti.

§ Na thin a nom lo pang le na thin nom lonak thu kha neemte in va sim aw.

3. That lonak kha that lonak in lehrulh tum hlah.

§ Rom 12:17-21. “17Mi pakhat khat in nan parah ṭhat lonak an tuah tikah an parah ṭhat lonak thawn leh-rul hlah uh. Zozo khalih a ṭha a mawi an timi kha tuah zuam uh. 18Mi hmuahhmuah thawn remte ih um ding kha a cangthei tawkin zuam uh. 19Ka duhdawtmi pawl, ziangtik khalah phulak tum hlah uh; Pathian thinhengnak sawn in cumi cu tuahseh. Ziangah tile Ca Thianghlim sungah, “Keimah in phu ka la ding; Keimah in ka leh-rul ding, tiah Bawipa in a ti,” tiah a um. * 20Cule Ca Thianghlim in, “Na ral a riil a rawng a sile rawl pe aw; a ti a haal a sile tidai pe aw; cutiih na tuah a sile a lu-thlungah meiling na ret a si ding,” a ti. * 21Ṭhat lonak in lo neh hlah seh; ṭhat lonak kha ṭhatnak in neh sawn aw.

4. Pathian in ziang ti in ka sualnak ii tuah sak timi kha cing ringring aw.

2. Midang Kha Upatnak Pe Aw (Acknowledge Others)

1 Thes 5:26 ...

"Zumtu unau pawl kha a thianghlimmi hnamnak thawn cibai buk aw uh."

Ziang tin midang kha upatnak kan pe ding?

1. An hmin cingkeng aw.
2. An thil tuah thami kha thangthat aw.
3. Sangka on sak.
4. Rak hmuak aw.
5. Lungawi thu sim aw.
6. Hi, hello, “na dam maw?” tiah ti aw.
7. “Good morning” …. “Tho tha maw?”
8. “Good day to you” “Good afternoon” …. “sun tha”
9. Na kut tla in piah aw.

Himi ttongkam pawl hmannak ih a suah pimi thil tha pawl:

1. Midang kha, ka kiangah na um ka lo thei ti langh ternak a si (Honoring the existence of others).
2. Midang kha, “Ka lo siatsuah lo ding, na that ding ka duh” tinak a si.
3. Midang ih thin kan nuam ter.

Curuangah, midang kha hmu lo bang tuk, thei lo bang tuk in um hlah.

Note: Ziaza mawi hi a pehpeh ih siar na duh asile, a tanglam ih "label: ziaza mawi" timi kha click aw la, a pehpeh in na siar thei ding.

Note: Ziaza mawi hi a pehpeh ih siar na duh asile, a tanglam ih "label: ziaza mawi" timi kha click aw la, a pehpeh in na siar thei ding.