A tanglam ih ka nganmi hi mi zaraan Laimi pawl ih an dinhmun keimah pumpak ih hmuhtonmi pawl ka taarlangmi a si. US ummi ka si ruangah US ih ummi Laimi pawl ih dinhmun par in ka hmuhmi le tonmi famkim lo zet in lo ruah ka duh.
1. Ramdang ah an harsa tuk maw?
Kawlram ah Laimi cu kan farah theh lo nan, a tam sawn cu kan farah ngaingai kan ti le ka sual lem lo ding. Ziangah tile, mitam sawn cun zingzaan ti le rawl, sin le fen hrangah kan khuaruah a har ringring theu. Asinan, US le ramdang khal ah a si ko ding tiah ka ruat, ahcun zohman in Pathian zaar ah, cumi hrangah an khuaruah a har lo.
2. Khui in tirawl le sinfen pawl an ngah?
Pathian in (1) a thleng pekte pawl cu a tlaangpi thu in kum khat sung cu cozah, mibawmtu agency pawl le zumtu kawhhran pawl hmang in a cawm. (2). Hnatuan nei zo pawl cu company pawl hmang in a cawm. Hna an tuan thei cun, mi pakhat in zarh khat sung a hna tuanmi a sumlutmi in, thla khat hrang a ti rawl man a daih thepthep zo.
3. An sumlutmi pawl le hman daan teh ziang tiin?
A dang zarh hnih le hrek lole zarh thum an tuanmi teh ziang tin an hmang? A dang zarh khat le hrek ih an tuanmi cu an umnak inn khaan hlaan man ah a cem. A taang laimi zarh khat le hrek cu bill pawl (electric man, ti man, mawtawka man, datsi man …tvp) peknak ah le poihai cakkhai hrangah tiah bank ah an re. Thla khat ah zarh nga a vung um ringring lo cu … tiah an ti theu ding ka zum. Sumpai khawl an har aw cio. US ih theihpimi fim thiamnak neih lo cun, a tlaangpi thu in, ni khat ah $ 60 – 70 hi an ni hlawh a si.
4. Mawtaw teh an nei thei maw?
Lai tlaang le Kalay hrawng tiang cu Motor cycle neih cun, duh tawk suhsoh a theih. Manday hman ah a ngah lai. Asinan, Madalay le Rangon ahcun, a ti thei deuhdeuh cun, Mawtaw an nei ih, an sukso. Asinan, mawtaw nei lo, mi zaraan hrang ahcun, bus car le taxi a um ahcun, kan sukso thei. Asinan, US ahcun, an ram a kau tuk ih, mah te mawtaw neih lo cun, ke nei lo vek a si aw deuh. Bus le train a umnak ahcun, a rem caang thei ko nan, a tam sawn cun mah le mawtaw hi neih cio a tul ruangah an nei cio. Kan laimi sung khal ah mawtaw thatha nei tampi an um zo bang in, a nei thei deuh hrih lo khal a tampi lai.
5. Inn le lo teh an nei thei cio maw?
Mi zaraan cu inn khaan hlaang ih um hi an si deuh. Asinan, mi hrek khat hnatuan tha deuh le sungrual hnatuan thei pahnih thum um khawm cun, inn an lei vutvo thei ko. US ahcun, mawtaw siseh, inn khal siseh lei tikah, a tawm in veikhat te ah paisa fai ih pek ti a tul lo. Kum 5 lole, 15 lole 30 sung ih pek sal ding in bank in mi paisa an coih ih, a ttu thawn bank kha kuan sal in inn le lo neih thei a si. Kan laimi 40% (ka ruahnak) in inn lo an nei thepthep thlang.
6. Fim thiamnak lam ah teh ziang an bang?
Phun hleihnih (high school) tiang cu a cozah in refugee pawl cu tlawng ih burliam ti um lo in fimnak a zir ter. Kan nau le kum hlei riat tang pawl cu High School an kai. Curuangah, US lam rat ding cun, high school ih tlawngkai na duh ahcun, kum 18 tang ih na kum na si a tul. A thok ahcun, an harsa zet nan, kum khat hnih an kai hnu cun, an rualpi mirang pawl lak khal ah cathiam lam ah laksawng a ngah ringring tu an si ve. Kum hleiriat tlun lam pawl cu Placement Test an ti ih, college kai theinak hrang entrance exam vek a si ko. Cui cami buai an tuahmi ah Mirang ca (English) an thiam daan ih zir in ESL (English as the Second Language) kum khat lole kumhnih an zir ter sal. Cuhnu ah College an kai ter. Asinan, entrance exam ah mirang ca hmat saang zet ih a ngahtu pawl cu direct in college course an zir ter.
Kan lai mino pawl a tam sawn cu ESL an kai cio. Cumi a theh zotu an tam zet thlang ih, cu theh cun, Nurse, Engineer, Siibawi lam hoih in mai tinmi lam ah a fehtu tam zet an um thlang. Tui hnu kum hra ahcun, Laimi sung in Siibawi, Engineer, Computer technician, Nurse, Economist, Lawyer tvp tam nawn kan um thlang ding.
7. Laimi in a tu hi US ah zianghna an tuan tam bik?
Laimi mitam bik in a tu ih an hnatuanmi bik cu thazaang suah ih hnatuanak company pawl ah a si. “Thazaang suah” ti tikah, lai lam ih thingphurh lo thlawh vek lawm lam cu a um hrimhrim lo. A har bik ah, kungtin kungchiah a si ti sehla. Cuhman cu cet in an tthum, an khai ih, minung thazaang ttul tuk lo in, tuah a si theh. Nu nau ih tuan thei lomi hnatuan hi a tam tuk lo ding. Ni khat ah nazii pariat tuan a si cio.
A pahnihnak cu Sushi timi Japan rawl tuah khi a si. Zarh khat ah ni sarih tuan a si. An baang zet nan, a hlawh tha thei zet.
A pathumnak le mimal ih an tuan thei hrihmi cu thluak le fimnak hmang ih cathawn hnatuannak a si. Hi pawl cu thazaang suah ih hnatuan pawl hnak in an hlawh man khal a tha deuh, an zaleen deuh ih an nuam khal an nuam ngaingai. Mi hrek khat tla cu thazaang ih hnatuan pawl hnak in hlawhman a letlet in an ngah.
8. Miraang ttong teh an thiam lohli thei maw?
Miraang ttong cu a zuam deuh mi pawl cun, kum khat hnih ahcun, midang thawn aanciiing aw ko biak awk theinak khop cu an thiam. Asinan, thupi hlapi relnak ah le rel tik ih thei ding ahcun, mah rori in miraang cangaan daan (Grammar) le ttong kha zir ih “by heart” ih ciat a tul. Mirang ttong ih thuthanmi Thuthang (News) ngai tam a tul. Miraang ca a zir peih lo tu pawl cu, an ttong thiam nan, an ttongmi cu broken English, mirang ttong bultan pawl in an ttong.
9. Lai nunphung teh an kil khawi thei lai maw?
Lai nun phung ti tikah kan tong, kan calai, kan thuamhnaw pawl, kan pupa pawl ih san ihsin an rak neihmi nuncan ziaza mawi pawl ti duhnak a si. US ah an nauhak lai in a ra thleng pawl cu mirang ttong cu an mah bang in an thiam. Lai ttong hi nulepa ttan la zetmi an si le, inn ah Lai ttong rori in an biak, an Lai ttong an rem sak ih, an fale Lai ttong thiam ko an zirh. Biaknak lam khal in, tthal tlawngpit ah Laica zirnak an tuah. Chin Pawlpi khal in, kan lai nun mawi pawl le nunphung tha pawl kilhim dingah, faanger puai kum tin an tuah ih, kan lai lam pawl, thuamhnaw pawl le, tong upa pawl zirh awknak an nei theu.
Lai thuamhnaw cu ramdang thlen tikah a sunglawi deuhdeuh. Aman a khung deuhdeuh.
Ram dang um Laimi pawl ih an zoh duh bikmi le ngai duh bikmi pawl cu, Lai tlaang ih an rak tlan leen dahnak khua le tlaang pawl an ngai tuk ruangah, lai tlaang fingtlaang mawimawi le pawl zuk le zuknung pawl cu a zoh an duh ngaingai.
10. Nun can ziaza lam ah teh, zo mawi zet in an nung thiam maw?
Nun can ziaza lam ahcun, mitam sawn cu fel fai zetzet in an um. Tangdor te in an um ih, Laimi pawl ih nan tangdor daan le, mi upat nan thiam daan hi a mawi tuk tiah mi an lawm duh zet. Mi tam sawn cu, tantthat an la ih an zuam aw zet. Innsaang hrang le midang hrang tiang ttan an la. Amal bik, mahte cawm aw thei lo ngaingai an um lo ti ding si ko. Mi tthangso ding pawl cu, an mah lawng an ngahmi kha an hmang lo ih, an unau sungkhat tthanso theinak dingah, thil a phunphun an tuah sak.
Asinan, mi hrek khat cu, mirang pawl kha aat uar in an uar ih, mirang pawl ih nun can ziaza ttha lomi pawl kha cawn ding ah an ruat ih an cawng. Thuthimnak ah, mirang pawl ih an ttong siava ih an hmanmi “fuck” “bullshit” ti pawl Lai ttong cun, “Na nu s…., na pa z …” ti pawl, kawl ttong ih “Ma-ee-lu” ti pawl hi style ah an ruat ih an cawng ciamco. Cun, nunau hrek khat in an hnawi lang zikzik ih um tla an zir ciamco. Mipa pawl hrek khat in, standard nei lo midum hrek khat ih, bawngpi taw lang ih ti thliaithliai ih hruk an cawng. Hi pawl hi a yincii lomi pawl, nun zia mawi nei lo miraang le midum hrek khat ih ttong le nun a si.
Laimi hrek khat in Miraang si ta poh ih nun zia khi a mawi le tha ah an ruat sual pang theu hmang ka ti. An mah Miraang le midum mi lala hman in cuvek ih a nung pawl cu an nun daan a niam tuk, zaangfahza, nun can mawi simtu nei lo tiah an timi pawl an si. Cawn ding le cawn lo ding hi khui khal ah a um ti hi Laimi in kan hngilh lo a tul. Cu lole, midang ih nunphung sia in in nen ding ih an nunphung sia ih sal ah kan theih lo lai ah kan taang ding.
Laimi cu ciil hi duhduh ah kan phui ih, kan hnar hi a tu le tu kan tok. Miraang pawl in, an fih tuk. Cil kan phui le, cahnah neem (tissue/napkin) par dim te in phui in, hlon ding kan si.
Cui tlunah, mihrek cu zak rim nam zetzet kan um. Zo ih zak rim khal a thaw kan um lo. Curuangah, zak thuh khi midum, mirang ti lo in, zo khal in an hmang cio.
11. Biaknak lam ah teh ziang an bang?
Biaknak lam ahcun, US an ra thlen tikah, Laimi pawl cu ziang pawl, ziang kawhhran ti um lo in an kom aw theh. A tam bik cu Baptist Church ah an kom aw ih, a hrek khat cu Gospel Baptist Church ah an um. A hrek khat lala le an mah te ziang pawl ti um lo in, Fellowship in an ding. Mah le umnak khua ih hruaitu hmaisa pawl ih khuakhaannak ah le hmin sak daan ah an fun khawm aw cio. Curuangah, hruaitu thleng hmaisa pawl hmailam pi hrang tiang khuasau ruat ih pawlkom din le fehpi hi a thupi zet ding. Biaknak lam ah kan Laimi kan ton awk thei lo ahcun, ton awk le hmuh awk ding a ol lo. Hmailam ah Laimi kan kom awk theinak ding le hna kan ttuan tlaang theinak ding lamzin hawl cia ih pawlkom hmin kan pek le hruai awk cia a tul.
US an thlen hnu ah a tumsuk ding pawl cu Biakinn an pan duh lo. Hna an tuan ih, Zarhpi ni le, an maih duhmi an tuah. A thangso ding pawl cu Biakinn an pan. Laimi 80% cu Biakinn ah tha te in a khawm ih thu tha hla tha in an nun a ciah ih, Pathian in kan miphun hrangah ttangkai zet in a hmang thei.
12. Hnatuan ttha le tthangsomi miphun ah ziangti in kan Laimi in kan cang thei ve pei?
Kan mah Laimi le kawlrammi pawl bang in refugee vek ih rat cu sim hlah, sal ih an rak kaihmi midum pawl hman hi kum a hung rei ih, Pathian rinsannak thawn an hun zuam ciamco tikah, tuisun ni ahcun, US ram ih an thuthentu, an ram tthen pawl uktu, siibawi thatha le, professor hmin thangthang ah an hung cang. US cu a zuamtu zo khal, zuam man saangpi ih thlen theinak khua le ram a si.
Laimi tampi in tuisun ah tlawngkai lo in hna an tuan ih an nung thei ko. Tlawngkai tul lo tiah mihrek in, an ti. Asinan, kum a hung rei tikah, an nih cu thazaang hmang in mi ih kut tang ih tang sin ah an kum 60/70 tiang an tuan leh ding. Asinan, mi hrek khat cu hnatuan phah in, ihhmu khop lo cing te in tlawng an kai, ca an zir. Kum li kum nga cu ti ih an taat awk ruangah, cu pawl cu kum a hung rei deuhdeuh tikah, an hnatuan a nuam deuhdeuh ding ih, an hlawhman khal a tam sinsin ding. Curuangah, fimthiamnak cu hnatuan tha le tthansonak ih saangka pi a si ih, zuamnak cu cui saangka ih a tawhfung a si. Cui fimthiamnak le zuamnak cu Pathian tihzahnak ih fanu le fapa an si.
