Mathai Simfiangnak Thuhmaihruai

Tulai cu zingtin Dr. Stephen Hre Kio ih nganmi Mathai Simfiangnak ka siar ringring ih thu tampi theih kauhnak ka ngah. Laimi in hi cauk hi kan siar theh a si ahcun, Bible tlawngkai pawl ih theihmi vek in Bible lam ah theikauhnak in pe ding ti ka hmu. Hivek ih ca in ngan saktu Siangbawi kan neih cu Pathian thluasuah hrimhrim a si. Ka siarmi sung in ka theihmi pawl cu hlo lo ding in a tawi zawng in ngan ka tum ding.

Stephen Hre Kio, Thukam Thar Simfiangnak: Mathai in Hre Kio Commentary Series (Yangon: Falam Baptist Pawlkom, 2006).

1. Zo in Mathai a ngan?

Mathai Thuthangtha cu kut ngan rori in Kawhhran pa le pawl in a copy ciamco ih cumi sung in a tuan bik Greek ttong ih nganmi kan hmuh theimi cu AD 360 hrawng ih nganmi a si. Cui cabu sungah, Mathai in a ngan timi hrimhrim a um lo.

Asinan, Kawhhran pa le pawl ih canganmi pawl kan zoh tikah, Mathai a si tiah an rak ti. Kum AD 125 hrawng ah hi cabu cu Jesuh dung a thluntu Mathai ih nganmi a si tiah mitampi in an rel ih, cu pawl sungah cun, Papias khal a tel. Cu vek thiamthiam in Irenaeus (AD 130-200) khal in AD 180 hrawng ah Mathai ih nganmi tiah a ti bet (pp. 11-13).

2. Ziang ttong in a ngan?

Mihrek in Aramic (Jesuh san lai ih hmanmi Hebrew ttong) in an ti. Mihrek in Greek ttong in an ti. Hebrew ttong ih a nganmi cabu le khui tawk hman ah hmuh ding a um lo. A cang theimi pakhat cu hmaisa bik ih Hebrew ttong ih nganmi cu a hlo zo tla a si thei. Asinan, a tam sawn cun a mah cu Judahmi asinan, Greek ttong thiam a si ih, Greek ttong in a ngan tiah an zum sawn. Ziangah tile, Paul tla Judahmi asinan, Greek in ca a ngan. Cun, thuanthu ngan lam ih mi hminthang Flavius Josphus (AD 35 -95) tla a tappi ttong cu Aramic asinan, Greek ttong in thazet in ca a ngan (p. 21).

3. Khui tikah a ngan?

Fiang te in khui tikah a ngan ti zohman ih theih a si lo nan, AD 75 hrawng ah a ngan ti hi zum a um.
A ruang cu lenglam tetti le sunglam tetti pawl a um. Lenglam tetti ah, Bishop Papias in AD 100 hrawng ih a ca nganmi ah Mathai ih canganmi cu midang in an ti thei zat in an let tiah a um. Curuangah AD 100 hlan ah Mathai in a ngan tinak a si. Cun Kawhhran thuanthu ih Pa tiah an ruahmi Eusebius (AD 260-240), in Papias le Igninius cu AD 107 hrawngah an thi ih cu lai ah Matthai cu minung tampi in an thei zo tiah a ti. Curuangah AD 100 hlan ah a si a tul.

Sunglam tetti kan zoh bet tikah, Matthai 22:7 sungah "Siangpahrang cu a thin a heng ngaingai ... cu ruangah an khua khal a va ur sak theh" ti ih a nganmi hi Bible thiam pawl in Rom siangpahrang in AD 67-70 ah Jerusalem a va sim ih, a va siatsuahnak thu a si ding tiah an zum. Himi kan pom thei a si ahcun, Jerusalem cu AD 70 ah siatsuah a si ruangah, Matthai cabu hi AD 70 hnu ih nganmi a si ti ding a si.

Curungah sunglam le leenglam thu um daan pawl kan zoh tikah, Mathai cabui cu AD 75-80 kar ih ngan a si bik ding tiah Bible thiam pawl in an zum bik (p. 58).

4. Khuiah an ngan?

Siria ram Antiok khua ah nganmi a si ding ti zumnak a um. A ruang cu, Mathai sungah Rom, Efesa le Antioi hi a tel ringring. Cun, Piter ih thupitnak a langh ter zet. (Matt 16:13ff, 17:1ff). Piter cu Antiok ah hotu a si ih, hmaisa bik Antiok ah Bishop tuantu khal a si. Cui tlun ah Josephus in AD 70 ih Jeruslam le an Temple a siat hnu ah Antiok ah Judahmi pawl cu an vai ti in rel. Curuagnah, Siria ram ih Antiok khua in ngan siseh tla a mawi bik tiah zumnak a um (pp. 61-64).

5. Zo pawl hnen ah kuatmi a si?

Cun, Mathai cubu cu Judahmi pawl hrangah nganmi a si ding ti hi a canganmi pawl zoh in an zum cio (pp. 20-21). Thuthimnak ah, Jesuh thu a ngan tikah, Judahmi pawl ih pupa le pawl thu san hleili tiang a ngan. Judah pawl ih a tihzah upat zetmi Moses thar cu Jesuh a si tiah (Matt 1-2) a ngan bet.