Rom Cakuat Simfiangnak

The Study of the Book of Romans

(Commentary on the Book of Romans)

By San No Thuan

Note: himi Rom simfiangnak hi nitin personal devotion nak ih ka tuahmi Bible Study a si ih, ka peh vingvo leh ding.

Thuhmai hruai:

Tulai kan san ah nun daan le ruah daan a phunphun a hung um. Thuthimnak ah, nau siatter (abortion) thu ah, cun, nu le nu, pa le pa thit awknak (homosexuality) thu ah a phunphun in a hung um. Cui tlun ah, minung ih covo (human rights) thu ah teh ziangtin kan ruat ding? Cun, kan kiangkap thingkung le hrampi pawl a siat ih cet khu pawl a tam vingvo ruangah, kan leilung pi a sa deuhdeuh. Hi leilung pi damnak dingah teh Pathian ih duh daan hi ziang a si ti hi Khrihfa pawl in ziang ti in kan ruat?

A tlun ih tahthimnak thu pawl ah le a dangdang thu ah, tuisun ih kan tul zetmi cu mi dangdang in ruahnak a phunphun suah in thu a rel ih an sim lai ah, kan nih Khrihfa pawl in teh ziang tiin, “Khrihfa ih thuruah daan” (to think Christianly) ding vek in thu kan ruat ding ih, khua kan khang ding timi hi a si. Bible ca ih in zirhmi kha kap khat lawng la lo in, a kilkip in zoh thiam ih, kan Pathian ih duhnak kaupi ih kan hmuh le zoh a tul.

Rom cakuat in in zirhmi cu minung hi ziang a si ih, ziang si a tulmi? Pathian in a tulmi le Pathian thawn tthen aw zomi an sinak pawl kha ziangti in a tuah sak? Cun, Khrihfa tha pakhat ih nun daan ding cu ziangvek a si? ti pawl hi in zirhmi a si.

Rom cakuat hi Rom khua ih ummi zumtu Khrihfa pawl ih an buainak thu hla pawl remnak ding hrangah Paul ih ca a rak kuatmi a si. Curuangah, Rom khua ih buainak le thuhla pawl khal kan theih cih a tul. Cui an buainak thuhla remsal daan Paul hmang in Pathian thu kan theihmi cu kan nih hrang khal ah thazaang lak dingmi le thu thatha in zirh a si.

Cangantu:

Paul a si (1:1, 11:1; cf. Phil 3:5). Paul hi Thukam Thar uk 27 sungah uk 13 ngantu a si. Pathian in mangbangza ih a mihmanmi pa a si. Curuangah, Paul a mah le mah ziangtiin a ruat aw? A nunnak thlengtu Pathian a zumnak teh ziangvek a si? Lei tlunmi hmuahhmuah theih ter a duhmi thuthangtha teh ziang bik a si? Cun, zumtu tha a simi cu zovek an si ti pawl a nganmi hi tuisun ih kan nunnak le kawhhran khal ah kan zir a tul.

Ziangruangah tile, tuisun ah ruahnak (philosophy) le zirhnak tampi a suah rero lai ah, Christians pawl in Baibol ih in zirh daan, zumnak lam ih kan pa le pawl ih in zirhmi kan theih ve tengteng a tul. Cu lawngah Khrihfa pawl ih thuruah daan ding vek in thu kan ruat thei ding.

Cakuat ngahtupawl:

Rome (Italy) khua ih um zumtu Gentles le Jews pawl an si (1:7). Dungtthlun zo khal an feh dah lo nan, kawhhran a rak ding. Ziang ruangah tile, Penticost ni ih Jesuh zumtu a simi pawl kha Rome in a rami le Rome ah a va cer hrimhrimmi khal an um ding zumnak a um. Ziangah tile, Rome khua cu a thangso ih, Jews pawl le lei tlun midangdang an ra vai cio. Thuthimnak ah, Aquila le Priscilla te nupa pawl khal cuvek ih vaimi an si.

Kuatnak hmun le ni:

Conrinth khua a umnak in a nganmi a si ti zum an zum ih, AD 57 or 58 a si ding tiah an zum. (The Bible Knowledge Commentary).

Tumtahnak (Purpose):

 Ziangruangah Paul in Rome kawhhran ca a kuat si pei?

1. Paul in Rome tlawn a duhnak thu le thlacamnak in rak timtuah cia ding ih a simnak ca a si (Rom 1:9-10, 15:30-32).
2. Paul in a phuan reromi Pathian thu kha hihi a si rak thei ve uh tiah famkim zet ih a simfiang duhnak a si (1:15). Jesuh ih thuthangtha cu ziang a si? Ziangti in Pathian rundamnak kan co thei ding? A cotu pawl ten ziangti in an nun ding? ti pawl a simfiangnak a si.
3. Jews pawl le Gentiles pawl kawhhran sungah thenawk tumnak thu pawl rem ter duhnak ih nganmi khal a si (3:29,30).

Hi tawk sung thuhla pawl hi a thuk ih a saan zet ruangah, Martin Luther cun, “Zumtu hmuahhmuah in nitin ten siar le ciah awk dingmi a si. Siar deuhdeuh tu ih hrangah a sunglawi sinsin ih, a thaw sinsin” tiah a ti.

A thulu (Theme):

§  Thuthangtha, “the gospel” timi hi ziang a si timi hi a thu tlaangpi/thulu bik a si.

§  Rom 1:16, “Thuthang ṭha hi ka zahpi hrimhrim lo: ziangah tile a zumtu hmuahhmuah rundamnak an ngahnak dingah Pathian ih huham a si. A hmaisa ah Judah mi hrangah a si ih Zentail mi hrang khalah a si ve.”

§  Thuthangtha timi hi cahram thoknak le a cemnak a nolh salmi a si thu a si (1:1,2,9,15; 15:16,19).

Romans 1:1-7

1Khrih Jesuh ih siahhlawh le a tirhthlahmi, Pathian in a Thuthang ṭha phuangtu dingah a hriil ih a kawhmi keimah Paul in ca ka lo kuat.

2Ca Thianghlim sungih ngan vekin cuih Thuthang ṭha cu Pathian in a profet pawl hnenih a tiam ciami a si. 3Cuih Thuthang ṭha cu Amah ih Fapa, kan Bawipa Jesuh Khrih thuhla a si: minung a sinak lamah cun amah cu David tesinfa sung ihsin suakmi a si. 4Pathian a sinak le a thianhlimnak lamah cun, thihnak ihsin thawhter a si ruangah Pathian Fapa a sinak cu a nasa zetmi huham thawn langter a si zo. 5Khrih hrangah le Amah thawngin mi hmuahhmuah in an zum ih an thlun theinak dingah Pathian in a tirhthlahmi sinak cu covo ah i pek. 6Cu mi hmuahhmuah sungah cun nannih Rom khuaih a ummi khal Jesuh Khrih ta si dingah Pathian ih kawhmi ah nan tel ve a si.

7Curuangah Rom khuaih a um, Pathian ih a duhdawtmi le a minung si ding ih a kawhmi nan zate hnenah hi cakuat hi ka ngan. Kan Pathian le Bawipa Jesuh Khrih ih zaangfahnak le daihnak nan hnenah um hram seh.

Rom 1:1 –

“Khrih Jesuh ih siahhlawh le a tirhthlahmi, Pathian in a Thuthang ṭha phuangtu dingah a hriil ih a kawhmi keimah Paul in ca ka lo kuat.”

Amah le mah a hmuh awk daan:

Paul in a mah le mah Rome Khrihfabu pawl hnenih a simawk daan:

1. A bawipa (his master): Kei cu Khrih Jesuh ih siahhlawh (servant) ka si a ti aw. Ka Bawipa cu Jesuh a si ti ih, kei cu a hnatuantu ding ih pumpe awtu (servant) ka si ti a fiang aw tuk.

2. A hnatuan (his office): a thuthangtha karhzai ding in phuangtu ding ih thlahmi/tirhfialmi (called to be an apostle) ka si a ti.

3. Tuah ding ih a tumtahmi (his purpose) : “A Thuthang tha phuangtu dingah hril ih kawhmi” (set apart for the gospel of God) ka si ti a fiang.
1. Zumtu ih kan tumtah ding bik cu, Pathian in Jesuh Khrih hnen in kan sualnak in ngaithiamnak le in duhdawtnak thuthang tha sim ding le kan nunnak ih langh ter ding hi kan nunsannak a si.
2. Cumi kan langh ter lo a si ahcun, kan hnatuan le tumtahmi kan thelh tinak a si. Zumtu cu danglamnak a nei ding. Cui a danglam dingmi cu Pathian ih duhdawtnak kha a nunnak in a langh ter tengteng ding.

Rom 1:2-4

2Ca Thianghlim sungih ngan vekin cuih Thuthang ṭha cu Pathian in a profet pawl hnenih a tiam ciami a si. 3Cuih Thuthang ṭha cu Amah ih Fapa, kan Bawipa Jesuh Khrih thuhla a si: minung a sinak lamah cun amah cu David tesinfa sung ihsin suakmi a si. 4Pathian a sinak le a thianhlimnak lamah cun, thihnak ihsin thawhter a si ruangah Pathian Fapa a sinak cu a nasa zetmi huham thawn langter a si zo.

Thuthang tha timi cu ziang a si timi sim hram a thok thlang. Thuthang tha timi cu “Kan Bawipa Jesuh Khrih” a si ti a simfiang. Bawi Jesuh Khrih cu thuthang tha ti tikah, a rung suah tikah, Pathian cu milai ah hmuh thei ding in a rung cang ih “David tesinfa sung ihsin suakmi a si” a ti tikah, Jesuh ih suahnak cu thuthang tha a si tiah a sim duh (John 1:1,14).

A hung thangso vingvo ih, “4Pathian a sinak le a thianhlimnak lamah cun” a ti tikah, a thuzirhmi, a hnatuanmi pawl zate khal Pathian thlarau ih lamhruainak vek in tuahmi a si ruangah, kan hrangah cawn ding le thlun ding tlak thuthang tha le nun daan tha hlir an si theh a tinak a si fawn.

Cun, “thihnak ihsin thawhter sal a si” a ti tikah, kan sualnak hmuahhmuah ai ah a nunnak a liamnak a si ih, cucu kan hrangah thuthang tha maksak tak a si. Ziangah tile, Pathian ih ngaidamnak kan parah a thlen tertu a si. Cun, a thosal ih, van ah a kai ih thlarau in in umpi. Cu khal thuthang tha thotho. Ziangah tile, thlarau ih in umpi zia le tanpi zia theih cu zumtu ih kan hnangamnak le thilti theinak huham a si. 

Rom 1:5-6

5Khrih hrangah le Amah thawngin mi hmuahhmuah in an zum ih an thlun theinak dingah Pathian in a tirhthlahmi sinak cu covo ah i pek. 6Cu mi hmuahhmuah sungah cun nannih Rom khuaih a ummi khal Jesuh Khrih ta si dingah Pathian ih kawhmi ah nan tel ve a si.

A hnatuan par ih a lungput:

§  c. 5. “Khrih hrangah le Amah thawngin” timi cu ziangkim ka tuahmi hi Bawi Khrih hrangah a si. Cumi ka tuah theinak khal cu Khrih ih thazaang thawng in ka tuah thei tiah a sim. Kei mah ih hrangah, keimah ih fimnak le thiamnak thawng in ka tuah thei a ti dah lo.

Filipi 4:13 “Cahnak i petu Khrih sungin ziangkim ka ti thei.”

§  c. 5. “Pathian in a tirhthlahmi sinak cu covo ah i pek” timi cu a saang bik Pathian rian thei ding in le a kawhhran hnatuan theinak hi Pathian ih zaangfahnak ruangah a si tiah a ti. Ziangah tile, Obama hmin hmang in thil tuah theitu cu Obama ih thu a pemi pawl lawng an si. Jesuh ih hminsal in thil tuah theinak cu Jesuh ih a zaangfahnak ruang ih in pekmi rights (covo) a si.

o   Johan 14:13

§  13. “Cule ka Pa ih sunlawinak cu Fapa sung ihsin a langnak dingah ka hmin in nan dilmi hmuahhmuah cu ka lo tuahsak ding.

§  14. Ka hmin in nan dilmi pohpoh cu ka tuah ding a si,” tiah a ti.

Zumnak le Tuannak Thu:

§  “mi hmuahhmuah in an zum ih an thlun theinak dingah” timi hi a thupi zet. Zumnak le tuahnak hi a then aw thei lo timi hi Paul ih a zirh bikmi a si (Bung 6, ah le, 12-15) sungah fiang te in a sim bet.

§  Rom 3:28 “Ziangah tile Daan ih thupekmi thlun ruangah si loin zumnak thawng lawngin minung cu Pathian thawn rualremnak a um a si, tihi kan thu netnak a si.”

§  Asinan, zumnak cu a um lomi kan zummi a si lo ih, Jesuh Khrih kan Bawipa kha kan zummi a si ruangah, kan zummi Jesuh ih in simmi le a lamzin thlun ding ih pumpek awk cu zumnak thawn a then aw thei lomi thil a si.

§  E.g. Tokheng in ii din ding ti na zum ruangah a parah na to. Na zumnak cu tuahnak in a thlun. Jesuh ih kan zum ih kan rinsan a si ahcun, a mai simmi le nun daan par lo ah kan lungput le ziaza kan thum awk ding a si lo.

Midang a hmuh daan:

v. 7 “Pathian ih a duhdawtmi le a minung si ding ih a kawhmi nan zate hnenah hi cakuat hi ka ngan. Kan Pathian le Bawipa Jesuh Khrih ih zaangfahnak le daihnak nan hnenah um hram seh.”

1. Midang pawl kha Pathian ih a duhdawtmi le a minung si ding ih Pathian ih kawhmi tiah a hmu. Tong dang in kan tile, midang kha Pathian ih fahniang in a hmu a si. Mitha an si tiah a ruat a si.
2. Midang kha thluasuah pehnak in a tong ka thok ih a tong net ter. “Kan Pathian le Bawipa Jesuh Khrih ih zaangfahnak le daihnak nan hnenah um hram seh” (v. 7).

1 Pet 3:9 …

v. 9. “Ṭhat lonak cu ṭhat lonak in lehrul hlah uh, siatcamnak khal siatcamnak in lehrul hlah uh; thlawsuahnak thawn lehrul sawn uh. Ziangah tile Pathian in a lo kawh tikah thlawsuahnak petu si dingin a lo ko a si. 10Ca Thianghlim sungah,

                        “Nunnom a duhtu le caan ṭha

                        a duhtu cun ṭongsia ih ṭong

                        sup sehla thuphan per nawn

                        hlah seh.”

       v. 11“A ṭha lomi cu tlansan in

                        ṭhatnak tuah seh.

                        A thinlung zatein daihnak hrangah

                        ṭuan seh.”

       v. 12 “Ziangah tile Bawipa in

                        miding cu a zoh ṭha ih

                        an thlacam a theihsak a si.

                        Sikhalsehla ṭhat lonak

                        a tuahtu cu a dodal a si,” *

                        tiah a ti.”

A tawizawng in:

1. Paul in a mah le mah a hmuh awk daan: A bawipa cu: Jesuh a si (servant of Jesus), a hnatuan: tirhthlahmi (an apostle), a tuanvo (purpose): a thuthang tha phuan (set apart for the gospel of God).
2. Thuthang tha timi cu: Pathian cu mithmuh theimi tisa ah a rung cang ih kan hnenih in umpi (Emanuel) a rung suahnak, Jesuh ih zirhmi le tuahmi pawl, kan ai ih a thihnak, le Thlarau thawn in umpinak zate hi kan hrangah thuthang tha an si.
3. A hnatuan par ih lungput: Khrih hrangah ka tuan ih, Khrih ih huham cahnak  thawng in ka tuan. Pathian le a kawhhran hrangah thla kan cam, ih hna ka tuanmi hi Pathian in a zaangfahnak ruang ih ii pekmi covo (rights) a si a ti.
4. Zumnak le tuannak thu ah: Kan zummi cu a um lomi si lo in, Jesuh kan zum ruangah, kan zumnak cu thungainak (obedience) thawn an feh tlaang ringring ding.
5. Midang par ih a hmuh daan: Pathian ih duhdawtmi an si ti in a hmu ih, thluasuah a pek.

12/6/09

Rom 1:8-17

Lungawinak Thlacam

8Leitlun pumpi ah nan zumnak thu a than ruangah nan zapi hrangah Jesuh Khrih thawngin ka lungawinak thu Pathian hnenah ka sim hmaisa a si. 9Amah Fapa ih Thuthang ṭha cu ka thinlung hmuahhmuah in ka sim ih a hna ka ṭuanmi Pathian in cuih ka simmi thu cu a dik a si ti i theihpi. Ka thlacam tinte in ka lo hngilh dah lo ti cu Amah Pathian in a thei. 10Pathian remruat a sile voikhat khat tal cu ra lo tlawng thei dingin Amah hnenah ka dil ringring. 11Ziangah tile nanmah caktertu dingah Pathian thlarau lam laksawng lo ṭawm dingah ka duhzet a si. 12Cuti ka ti tikah ka zumnak in nanmah ih zumnak thazaang a cakter ih nan zumnak khal in ka thazaang a cakter ve ding ka tinak a si.

13U le nau tla, himi hi ciing ringring uh: voi tampi nanmah tlawng dingah ka tum zo; a sinain ra tlawng suak thei lo dingin i khawkhartu ziangsimaw a um ringring. A dang Zentail mi lakah lungthlengmi ka neihter thei bangin nanmah lak khalah lungthlengmi um thei ding cu ka duhzet a si. 14Ziangah tile mi hmuahhmuah hnenah ṭuanvo leiba ka nei: mifim le mi-aa hnenah siseh, cathiam le zianghman thiam lomi hnenah siseh, leiba ka nei. 15Curuangah Rom khuaih a ummi nannih hnen khalah Thuthang ṭha phuan cu ka hiar ngaingai a si.

1. Kan zum daan hi midang hrangah thazaang ngahnak a si maw? (v. 8).

c.8 Leitlun pumpi ah nan zumnak thu a than ruangah nan zapi hrangah Jesuh Khrih thawngin ka lungawinak thu Pathian hnenah ka sim hmaisa a si.

Paul in Rom zumtu pawl hnen ah lungawi thu a sim. A lungawinak bik cu Pathian an zum daan zia minung tampi hnen ah than a si ih, cawn ding tlak rori in nan um ruangah, Pathian ka thangthat a si a ti.

§  Mother Theresa ih a zumnak le a nun daan pawl, mi farah zonzai duhdawt in a umnak pawl kha kan theih tikah, thazaang ka ngah cio.

§  Cuvek thotho in, tuisun ah kan nu le pa le sungkhat unau pawl in Pathian kan zum daan an theih tikah, an lung a awi maw? Pathian an thangthat maw?

§  Zir ding: Kan zum daan hi midang hrangah thazaang ngahnak a si maw? (v. 8).

2. Midang hrangah thlacamnak nei sak ringring tu a si (v. 9).

c.9 Amah Fapa ih Thuthang ṭha cu ka thinlung hmuahhmuah in ka sim ih a hna ka ṭuanmi Pathian in cuih ka simmi thu cu a dik a si ti i theihpi. Ka thlacam tinte in ka lo hngilh dah lo ti cu Amah Pathian in a thei.

Paul in Rom zumtu pawl kha, “Ka thlacam tinte (how constantly I remember you in my prayers at all times) in ka lo hngilh dah lo ti cu Amah Pathian in a thei” a ti. Paul in Rom zumtu pawl kha Pathian hmai ah thlacamnak in a thlenpi ringring ti a fiang. Cucu Pathian rori in a thei a si a ti.

§  Na Kawhhran innsaang pawl hi Pathian hmai ah na thlenpi maw? Paul in innsaang tin hi Pathian hmai ah ka thlenpi/thla cam sak vingvo thei ding in, in hruaimi a sunglawi tuk. Pathian hnenih thla mi na cam sak ahcun, an parah thil tha ruat lo in na um lo ding. Midang par ih huatnak le thinnatnak pawl khal a hlo theh ding. Cutikah thinnuam zet in na um thei ding.

§  Zir ding: midang hrang thlacam sak cu thinlung damnak a si.

3. Pathian ih remruahnak par ah a hngat aw (v. 10).

c.10 Pathian remruat a sile voikhat khat tal cu ra lo tlawng thei dingin Amah hnenah ka dil ringring.

“Pathian in rem a ti ahcun” timi tongkam te hi a mawi zet. Paul cun, Pathian remruat a sile, ka ra lo tlawng ding tiah a tong. Cumi tongkam cun, Pathian parah a hngat awk zia a langh ter.

§  Rom 8:28 ah Pathian in a kawhmi le Amah a duhdawttu pawl hrangah cun, thil ziangkim hi a tha bik in rem a ruah sak ti kan hmu. Curuangah, zumtu nun cu Pathian in ka hrangah a tha bik in rem ii ruah sak ti zum ih nun khi a si. Cu tikah hna a ngam ih thin a nuam. Cu lo ahcun, thil sual tuah ngah pang le, sual puh awk in a khat ih, huat awknak ah a cang.

§  Tahthimnak ah Joseph in ziangruangah a u le pawl a hua lo? “20Keimah siatsuah dingah khua nan khang nain Pathian in thil ṭha-ah a canter a si. Cucu tuih sunih kan hmuh vekin mi tampi humhimnak dingah a si. 21Curuangah nan thin phang hlah uh. Nanmah siseh, nan faate pawl siseh, ka lo cawm hai ding,” ti ah a ti. Cuticun Josef in ṭong thlum in a hneem hai ih an hna a ngam sal” (Seem 50:20-21). Pathian ih remruahmi a si tiah a hmuh sawn tikah, an par ah Joseph a thin a heng lo.

§  Tahthimnak pa hnihnak: Athang kha a hnatuannak in suak hlah seh ka u pa in a ti. Kei in a lakkha a mal tuk ih a mah te hman a cawm awk thei lo cun, UN sioh sawn sehla, a tha sawn kan ti aw. A suak ih camp ah a lut ih a thai zaang ah Thawng a tla. Ka u pa cun, ka thusim nan ngai lo tiah ii kawk. Asinan, Pathian in a hrangah rem a ruahmi um si ding tiah kan ti. Thawng thlali lai a tlak hnu ah thaisun vek ah Thailand ramri ah an kuat ding tiah an ti sun ah, UN in register an vung tuah. Pathian ih remruah daan hi mangbang za a si.

§  Curuangah si, Pathian cu “mangbangza remruattu” tiah kawh a si (Isai 9:6). Amah in ka/n hrangah a thabik in rem ii ruahsak a si tiah zum in feh aw. Cucu, zumnak lam ih pacang Paul in nun daan a si.

§  Zir ding: Sual puhawk tam hi “remruattu Pathian” rinsan lo khi a si. Misual na puh hlanah Pathian hi thil par in ziang si ii sim duh tiah thlacamnak thawn khuaruat ta uh si!

4. A tumtahmi cu: midang ih zumnak cah ter dingah (v. 11).

c. 11Ziangah tile nanmah caktertu dingah Pathian thlarau lam laksawng lo ṭawm dingah ka duhzet a si. 12Cuti ka ti tikah ka zumnak in nanmah ih zumnak thazaang a cakter ih nan zumnak khal in ka thazaang a cakter ve ding ka tinak a si.

(v. 11) I long to see you so that I may impart toyou some spiritual gift to make you strong – (v. 12)  that is that you and I may be mutually encouraged by each other’s faith.

Paul in Rom zumtu pawl tlawn a duhnak le pawlkom a duhnak cu Pathian thlarau lam laksawng lo tawm/ lo hlawm ve in nan zumnak lo cak ter dingah a si. Midang kha Pathian ih ziaza vek in nung thei dingah a neihmi thlarau laksawng pawl hman ding a tum ringring.

• Tuisun ah midang na va pawlkom tikah, na tumtahmi hi ziang a si? Jesuh ih dungthluntu tha si dingah tha a petu maw, Satan dungthluntu si diangah tha a petu na si.
• E.g. 1. Herodias in a fanu hnen ah “John the Baptist ih luu” ka duh tiah ti aw a ti (John 6:24).
• E.g. 2. Hana cun a fapa Samuel cu biakinn sungah a fehpi ih, Pathian thu in a thanlen ter (1 Sam 1:28).
• Zir ding: Midang thazaang cah ter le bom ding hi kan tumtah dingmi a si. Mibawm tu cu amah khal Pathian bawm theitu din hmun ah in din ter a si.

5. Pathian ih thuthangtha phuan ding cu Pathian ih thupek/tuanvo (v. 13-15).

v. 13 U le nau tla, himi hi ciing ringring uh: voi tampi nanmah tlawng dingah ka tum zo; a sinain ra tlawng suak thei lo dingin i khawkhartu ziangsimaw a um ringring. A dang Zentail mi lakah lungthlengmi ka neihter thei bangin nanmah lak khalah lungthlengmi um thei ding cu ka duhzet a si. 14Ziangah tile mi hmuahhmuah hnenah ṭuanvo leiba ka nei: mifim le mi-aa hnenah siseh, cathiam le zianghman thiam lomi hnenah siseh, leiba ka nei. 15Curuangah Rom khuaih a ummi nannih hnen khalah Thuthang ṭha phuan cu ka hiar ngaingai a si.

Paul in Rome zumtu pawl tlawng diangah, ziang donkhamtu a um ti cu fiangte in a sim lo. Asinan, Bible thiam pawl cun, hmun dangdang ah Pathian hnatuan a tul tuk hrih ruangah a si ding tiah an zum.

“Thuthang tha phuan cu ka hiar ngaiangai” tiah ziangruangah a ti si pei? Himi hi kan cawn dingmi a si.

Paul in Pathian sim le phuang dingah a lung a thawh ter tu bik thu pahnih (his motivation of Evangelism) cu:

1. Pathian ih tuanvo pekmi ka si a ti (v. 14).
2. Cui thu in lungthlengnak a suah ter ih, a lung thlengtu cun Pathian duhnak a tuah ruangah, Pathian a sunglawi (v. 13, 2 Cor 4:15).

Zumtu pakhat cio in, Pathian ih duhdawtnak thuthangtha sim duh ding in kan lung a thawh theinak dingah kan theih dingmi cu:

1. Pathian ih duhdawtnak theih tik ih a hlawk zia pawl kha ruat sal aw.
1. Kumkhua nunnak (John 3:36, 1 John 5:13)
2. Sual ngaithiamnak (Rom 4:7-8, Isai 1:18)
3. Thlarau thianghlim khal pek kan si (Rom 5:5).
2. Cui Jesuh ih duhdawtnak thuthangtha cu phuang ding ih fialmi kan si (Matt 28:18)
1. Kan nunnak in
2. Ka kaa in
3. Pathian theitu le thluntu an tam le Pathian a sunglawi.

Thunetnak:

1.     Kan zum daan hi midang hrangah thazaang ngahnak a si maw? (v. 8)

2.     Midang hrangah thlacamnak nei sak ringring tu a si (v. 9).

3.     Pathian ih remruahnak par ah a hngat aw (v. 10).

4.     A tumtahmi cu: midang ih zumnak cah ter dingah (v. 11).

5.     Pathian ih thuthangtha phuan ding cu Pathian ih thupek/tuanvo (v. 13-15).

12/13/09

Rome 1:16-17

16Thuthang ṭha hi ka zahpi hrimhrim lo: ziangah tile a zumtu hmuahhmuah rundamnak an ngahnak dingah Pathian ih huham a si. A hmaisa ah Judah mi hrangah a si ih Zentail mi hrang khalah a si ve. 17Ziangtiin a si tile, Pathian in Amah le minung karlakah remnak ziang bangtuk in a tuah, ti kha a langter: cumi cu a hramthok ihsin a netnak tiang zumnak thawngin a si. Ca Thianghlim khalin, “Zumnak thawngih thiamcotermi cu an nung ding,” a ti.

v. 16. Thuthang tha hi ka zahpi hrimhim lo.

“Thuthang tha” timi hi Paul in a sim duh bikmi thuhla le tongfang a si (1:1, 2, 9, 15). Thuthang tha timi cu (Gr. Euangelion, “good news”) ti a si ih, Jesuh ih thu hmuahhmuah hi a si. Paul in Rom 1:3 sungah “Cuih Thuthang ṭha cu Amah ih Fapa, kan Bawipa Jesuh Khrih thuhla a si” tiah a ti. Jesuh ih suahnak, a hnatuan asimi Pathian ih uknak dinsuah ding, a thihnak le thawhsalnak, le thlarau thianghlim thawng ih in umpinak a zate in kan hrangah thuthangtha a si.

Mission hnatuan timi cu Pathian in Jesuh Khrih a thlahnak in hram a thok. Pathian uknak hi lei tlun ah leengve ding in a thlah. Cumi cu kan nih in pehzom ih kan tuah a si ahcun, mission hnatuan kan si. Mission hnatuan cu kaa khal in sim ding, tuahnak khal in simphuan ding a si.

Thailand ih Asian Theologian Conference ka kai lai ah, ka hngilh thei lomi pakhat cu Chaingmai ih an Bible tlawng sayakyi ih tongmi a si. A timi cu Jesuh ih thuthangtha a sim a phuan ruangah, thuthangtha simtu dingah tiah  Bible Tlawng kan din. Jesuh in kumthum sung thu a zirh ruangah, cui hnatuan pehzom dingah, fimthiamnak zirnak Tlawng kan din. Cun, Jesuh in mina a dam ter ruangah, kan nih khal in Siizung le nurse training tlawngpi kan din tiah an ti.

Mihrek in siizung, tlawng cazirh, Engineer hnatuan ti pawl hi thuthang tha sim le zirh thawn zianghman a seng aw lo tiah an ti. Mission hnatuannak thawn a seng aw lo tiah an ti. Asinan, an nih in Pathian ih duhmi famkim ternak ding hrangah an tuahmi a si ahcun, Pathian ih hnatuan, Pathian ih hmanmi an si. Curuangah, Eph 6:7 sungah, ziangkim nan tuanmi hi Pathian hrangah ka tuan a si tiah ruat uhla, thatho zet in tuan uh tiah in ti.

Cui Jesuh ih thuhla le in rundamnak thuthangtha phuan cu ka zahpi lo tiah Paul in a ti.

Ziangah tile, “ziangah tile a zumtu hmuahhmuah rundamnak an ngahnak dingah Pathian ih huham (power) a si (v.16).”

Pathian hna kan tuan ruangah rundamnak kan ngah ding tiah a ti lo. “A zumtu hmuahhmuah” rundamnak an ngahnak dingah a si tiah a ti.

v. 16. A hmaisa ah Judah mi hrangah a si ih Zentail mi hrang khalah a si ve. A sullam cu Jesuh ih thuthang tha cu a hmaisa bik ah Judah mi pawl hnen ah phuan a si. Asinan, Gentile mi pawl hnen khal ah Pathian ih thlarau thianghlim a phuang aw ti an hmuh tikah, dungthluntu pawl cu Gentile pawl hnen khal ah thuthang tha sim an thok. 

v.17 Ziangtiin a si tile, Pathian in Amah le minung karlakah remnak ziang bangtuk in a tuah, ti kha a langter: cumi cu a hramthok ihsin a netnak tiang zumnak thawngin a si. Ca Thianghlim khalin, “Zumnak thawngih thiamcotermi cu an nung ding,” a ti.

Cui Jesuh ih thuthang tha cun, Pathian in Amah le minung karlak ah remnak ziang bangtuk in a tuah ti a lang ter a si.

Vanram kan kai theinak ding ih kan buainak cu “minung le minung kar lak ih kan pawlkom awk daan a si lo.” Pathian le minung kan pehzom awknak sawn ih thubuaimi a si.

1. Sualnak in Pathian thawn in hlat ter.
2. Pathian thawn a hlat aw zomi kha Pathian in Khrih sung in in rung hawl sal. Cuti ih in rung hawl sal tikah, Pathian in kan sualnak kha ziang ti in a tuah? Thiam in co ter a si. Cumi si kan zum dingmi cu.

Thiamcoternak (Justification) timi hi ziang a si?

Thuthennak zung ih tongkam a si. Thuthentu in misual pa kha a thleng lo. Mi thar/mi lamdang ah khal a can ter lo. Sual an puhnak hmuahhmuah sawn kha a phiat sak ih, misual a silo/ midiang a si tiah thu a phuang. Cucu Thiamco ternak ti mi cu a si.

Pathian thiam in co ter tikah, misual kan sinak kha in ngaithiam ih, “Miding” ti in kan sinak kha in cohlang ih in pom. Cuih tlun ah, a dingmi nunnak neitu si dingah kan nunnak kha in hruai a si. Ziangtin misual mi cu miding ti in a phuang thei? Jesuh in kan sualnak ai ah a nunnak a pek ih a thisen suak in kan sualnak in tlen ruangah a si. Cumi thu a zumtu cu Kumkhua nunnak laksawng Pathian in pek. Thuthangtha cu Jesuh ih nunnak zate in  a si. Thiamcoternak cu Kan sualnak kha Pathian in nan sualnak ka lo ngaithiam tiah in timi a si.

Dec 20, 2009

Pathian ih thinhennak thlen tertu thu pathum

Rom 1:18-23

18Pathian ih thinhennak cu minung sualmawhnak le ṭhat lonak hmuahhmuah parah vancung ihsin a rung lang; cuih minung ṭhat lonak cu thudik theih thei lonak ding ih dawntu an si. 19Curuangah Pathian ih hremnak an tong; ziangah tile Pathian Amah in a fianter zo bangin minung ih Pathian theih theinak cu fiang zetin a lang a si. 20Pathian in hi leilung a sersiam thok ihsin hmuh theih lomi a nunzia siseh, kumkhua ih a neihmi huham le Pathian a sizia siseh, fiangtein hmuh theimi an si. Pathian ih thil tuahmi pawl parah hmuh theih an si. Curuangah zokhal in puhmawh ding an nei lo. 21Pathian cu an thei ko; sikhalsehla upat hmaizah tlak a sinain upat hmaizahnak an pe lo; a parah lungawi thu khal an sim lo. An ruahnak sawn kha thulolak ah a cang ṭheh ih an thinlung kawlawngpi cu thimnak in a khat. 22Kan fim an ti aw nain an aa a si. 23Kumkhawnung Pathian bia sawn loin a thi theimi minung le vate le ramsa le a bokih a vakmi ramsa pawl vekih tuahmi zuk sawn kha an biak.

1.     Pathian ih thutak kha thei thei lo ding ih dawnkhamnak ruangah. For suppressing God’s truth (1:18)

v. 18 Pathian ih thinhennak cu minung sualmawhnak le ṭhat lonak hmuahhmuah parah vancung ihsin a rung lang; cuih minung ṭhat lonak cu thudik theih thei lonak ding ih dawntu an si.

Minung pawl ih sualmawhnak (Gr. Asebeian, Pathian tihzah lonak), Pathian tihzah lo tu pawl ih nun daan ih nunnak in Pathian thinhennak a thlen ter. Cun, “That lonak” (Gr. Adikian, sunglam thinlung put daan dik lo, le lenglam nun ih nun daan dik lonak) hi Pathian thinhen ter tu an si.

A tawi zawng cun: Pathian tihzah lo le, lungput dik lo nei ih nun khi Pathian thinhennak thlen tertu a si.

Pathian kha kan tihzah lo ahcun, Pathian ih a sersiami minung pawl kha zianghman ah kan siar nawn lo theu. Cui nun cun, Pathian duhdawtnak le sual ngaithiamnak thutak kha kan nunnak zoh in midang in an thei thei nawn lo. Thutak dawn khamtu ah kan cang a si.

E.g. Pakhat le khat kan relsia aw, kan zomtai aw, kan nautat aw, kan hua aw, kan rem awk lo ih duhdawtnak kan neih lo ahcun, Pathian ih uknak a simi duhdawtnak ram kau lo ding ih dawn khamtu kan si. Cui nun cu Pathian ih thinhennak thlentertu nun an si.

2.     Pathian ih phuan langnak zianghman ih siar lo ruangah. For ignoring God’s revelation (1:19-20).

v.19 Curuangah Pathian ih hremnak an tong; ziangah tile Pathian Amah in a fianter zo bangin minung ih Pathian theih theinak cu fiang zetin a lang a si. 20Pathian in hi leilung a sersiam thok ihsin hmuh theih lomi a nunzia siseh, kumkhua ih a neihmi huham le Pathian a sizia siseh, fiangtein hmuh theimi an si. Pathian ih thil tuahmi pawl parah hmuh theih an si. Curuangah zokhal in puhmawh ding an nei lo.

Thusuhnak: Jesuh ih thuthangtha thei dah lo pawl hi teh Pathian in hell ram maw a tlak ter men ding. Cu asile cu Pathian cu a dik ding sawm?

v. 19. hi kan zoh tikah, Pathian ih zokip hnen/sung khal ah minung ih theih thei ding in a phuang lang aw a si ti kan hmu. Ziang ti in a phuang aw?

v. 20. Pathian in hi leilung a sersiam thok ihsin hmuh theih lomi a nunzia siseh, kumkhua ih a neihmi huham le Pathian a sizia siseh, fiangtein hmuh theimi an si. Pathian ih thil tuahmi pawl parah hmuh theih an si. Curuangah zokhal in puhmawh ding an nei lo.

John 4:24 sungah Pathian Thlarau a si ti a si ruangah, minung mit ih hmuh thei lomi a si. Asinan, Pathian ih nunzia, huham le a sizia pawl cu minung kan theih theinak dingah Pathian phun hnih in a phuang aw. A pakhatnak cu sersiammi pawl sung ih a phuan lang awnak (natural revelation) le a pahnihnak cu Bawi Jesuh sung in a phuang lang aw.

Sersiammi pawl thawng in kan mit ih kan hmuh thei lomi Pathian in, zo ka si, ka huham le ka sizia pawl cu ziangvek an si timi a hram thok in a rak phuang lang aw a si.

Saam 19:1-4

1Van pawl khin Pathian sunlawinak

                        an sim ih,

                        Tlolak kaupi cun a kutsuak

                        an langter.

                       

2Sun in sun hnenah thu a sim ih,

                        Zan in zan hnenah theihnak

                        a thlenter.

                       

3Ṭong an hmang lo, aw khal

                        an suah lo;

                        Thawmvang zianghman theih a si lo.

                       

4Asinain an aw cu leilung khua

                        zakip ah a thang;

                        An thuthanmi cu vanhram deng

                        a thleng.

                        Van ahl khin Pathian in ni hrangah

                        puanthlam a zar sak;

Curuangah, cumi pawl hmu na cing ko ih, ziangkim sersiamtu a nungmi Pathian a um timi zum duh lo ih, um khi Pathian ih thinhennak thlentertu a si. Thuuthimnak ah, mawtaw hmu na cing ih, a mahte a ummi a si ti cu at hna a si. Curuangah, Jesuh ih thuthang tha thei lo tu pawl khal, an theih dah lomi Jesuh ih rundamnak thu thangtha a rak hnon ruangah, thuthen an si lo ding. Thuthen a tuarnak ding thu cu, Pathian in sersiammi sung in tleunak a rak pekmi kha zianghman ih an siar lo ruangah thu then an si ding.

3. Pathian hnen ihsin pialnak ruangah (For perverting God’s glory) (1:21-23)

21Pathian cu an thei ko; sikhalsehla upat hmaizah tlak a sinain upat hmaizahnak an pe lo; a parah lungawi thu khal an sim lo. An ruahnak sawn kha thulolak ah a cang ṭheh ih an thinlung kawlawngpi cu thimnak in a khat. 22Kan fim an ti aw nain an aa a si. 23Kumkhawnung Pathian bia sawn loin a thi theimi minung le vate le ramsa le a bokih a vakmi ramsa pawl vekih tuahmi zuk sawn kha an biak.

Pathian cu an thei ko, tihzah tlak a sinan, tihzah upatnak khal an pe lo. A parah Lungawi thu khal an sim lo. Cui nun cu dungtolhnak le tlak siatnak hrampi bik a si.

E.g. ZTC ka kai lai ah Tittaw khawngtu bohnih pa cang in a tla ih ka sar dah. A nih in suk ah ka vung feh ti a thei aw lo.

Pathian tihzah upat kan thiam nawn lo ih, a mai hnenih lungawi thusim kan thiam lo tikah a cang dingmi cu:

1. Thathnemnak um lomi, man nei lo mi ruahnak lawng na nei ding (become worthless, purposeless)
2. Na thinlung cu thimnak in a khat ding. Sualnak le that lonak sungah na tang ding (moral insensitivity).
3. Milem biatu ah na cang ding. Milem timi cu Pathian vek ih thupi na retmi pawl an um ciamco thlang ding. A caancaan tla cun, Pathian hnak in thupi sawn ih na retmi thil an hung um ciamco thlang ding. (religious stupidity).

Thunetnak:

Luke 3:4-6

4Profet Isaiah ih ṭong cu cabu sungah ngan in a um. Cuih cabu sungah:

                        “Mi pakhat cu ramṭhing ah

                        a au ih,

                        ‘Bawipa ih lamzin kha rem uh,

                        a fehnak lamzin cu ngilter uh.            

5Horkuam hmuahhmuah silhkhat uhla,

                        tlang le mual hmuahhmuah in

                        rawnter uh;

                        Lam kel hmuahhmuah dingter uhla,

                        a bingbo mi hmuahhmuah in

                        rualter uh.

6Miphun zakip in Pathian ih runnak

                        an hmu ding,’ tiah a ti,” * tiin a um.

Kan thinlung Bawipa Jesuh ih suahnak hmun/a tlan lennak hmun a si theinak dingah:

1. Pathian kan tihzah lo nak le, kan lungput dik lomi pawl kha taansan thlang uh si.
2. Kan hmuhmi ziangkim hi Pathian sinak langter tu an si zia thei in thangthat uh si.
3. Kan Pathian hnenih pial hlah uh si. A mahtihzah in, a hnen ah Lungawi thu sim uh si.

Pathian Ih Tihzah Lo Pawl Hnenih A Cang Dingmi Thu Pathum

Rom 1:24-32

24Curuangah cubangtuk minung pawl cu an thinlung ih an hiarmi thil ningsinza hurnak pawl tuah dingah Pathian in kham duh loin a thlahthlam. Cule pakhat le pakhat parah ningzakza thil an tuah aw. 25Pathian ih thudik thuhla cu thuphan in an thleng; Siamtu Pathian bia loin le rian loin siammi thilri sawn an rian ih an biak. Siamtu sawn kha kumkhua in thangṭhat ding a si. Amen.

26Hi thil an tuah ruangah Pathian in minung cu ningzakza a si mi an taksa hiarnak thlun lawlaw dingin a hnonta hai. Nunau hmanin nunau an sinak thil a daan vekih hmang loin cin le daan nei loin nu le nu an sualpi aw. 27Cuvek thotho in mipa khal in nunau thawn pawl awk daan an tlansan ih an taksa hiarnak ruangah mipa le mipa an sualpi aw. Mipa in pakhat le pakhat cubangtuk ningzakza thilsual an tuah ruangah an thilsual tuah ruangih an hlawhman cu an parah a thleng.

28Hi minung pawl in Pathian theihnak ngaingai cu an thinlung sungah caamter an duh lo ruangah thinlung borhhlawhnak thlun lawlaw dingin Pathian in a hnonta hai. Curuangah tuah lo ding thil pawl kha an tuah. 29Annih cu siatnak le ṭhat lonak a phunphun, hamṭamnak le sualralnak a phunphun in an khat; nahsiiknak, mithahnak, sualawknak, mi bumnak le depdet hrokhrawlnak tla in an khat. An kaa a tam ih, 30pakhat le pakhat an relsia aw. Pathian mitkem zawng in an nung, an hngal, an puarthau, anmah le anmah an porh aw, ṭhat lonak tuah dingah lamzin a phunphun an hawl, an nu le an pa thu an ngai lo; 31a ṭha le a sia thleidan thiamnak thinlung an nei lo, an thukam mi an thlun dah lo ih midang hrang zaangfahnak le zawnruahnak zianghman an nei lo. 32Hi bangtuk ih a nungmi pawl cu thi tlak hrimhrim an si, tiih Pathian daan pekmi a um ti tla an thei ko. Cuih tlunah hibangtuk thil ṭha lo anmah in an tuah lawng si loin midang in an tuah tik khalah an lungkimpi a si.

Kan sim zomi Rom 1:18-23 sungah Pathian thinhennak a thlen tertu thil phun thum a um:

1. Pathian tihzah lo ih lungput tha lo le nun can tha lo thaw ih nunnak
2. Pathian in thlarau thianghlim le a sersiammi thil sung in a phuanlang awknak ziang siar lo.
3. Pathian ih sunlawinak lang ter lo. Tong dang in, Pathian thangthat duh lo nak le lungawi thusim duh lo nak hi an si.

Cuvek ih kan nun tikah Pathian in an nunnak kha sualnak sungah a thlahthlam, a hnong, a taansan tiah a ti. Mirang cun, “gave them over” (Gr., paredoken, abandoned) tiah a ti. Kan nunnak ah taksa thinlung thlarau natnak kan ngah thoknak cu Pathian ih nun simnak ziang siar lo hi a si. Cuti in na um tikah, na nunnak ih a cang dingmi pathum cu:

1.     Nu le pa sualnak duhduh ih an tuah tikah nun sim duh lo in a thlahthlam (1:24-25).

c. 24. Curuangah cubangtuk minung pawl cu an thinlung ih an hiarmi thil ningsinza hurnak pawl tuah dingah Pathian in kham duh loin a thlahthlam. Cule pakhat le pakhat parah ningzakza thil an tuah aw. c. 25. Pathian ih thudik thuhla cu thuphan in an thleng; Siamtu Pathian bia loin le rian loin siammi thilri sawn an rian ih an biak. Siamtu sawn kha kumkhua in thangṭhat ding a si. Amen.

Nu le pa sualnak timi cu thit um awnak leeng ih nupa sualnak tuah khi kan timi a si. Thit um awk hnu ih tlaang cu Pathian in thluasuah a pekmi le a thiangmi a si.

Pathian tihzah lo in, a nun simnak na ngai nawn lo tikah, Pathian in na nunnak cu sualnak sungah a lo thlahthlam (give you over) ding a ti. Pathian thusim ngai lomi nun ahcun, SEX hi an Pathian a si ding.

Pathian ih thudik thuhla cu thuphan in an thleng timi ih sullam cu ziang a si? Pathian thutak cu “minung cu rawl lawng in nunnak a si lo, Pathian thu in a si sawn” timi hi a si. A sullam cu minung in lungawinak famkim, duhdim nun (true fulfillment of life) cu a nungmi Pathian tihzah le a thuthlunnak in a si timi hi a si.

Thuphan cu ziang a si? Satan cun, minung in Pathian nan tul lo. Thlacam le Bible siar khal nan nunnak hrangah a tul lo. Nu le pa sualnak cu na nun diriamnak a si, pornography zoh hi na nun diriamnak a si tiah Satan cun a lo bum ding. A tawi zawng cun, Pathian thu thlun hnak in SEX ah nun diriamnak a um sawn tiah a lo ti ding. Cuti in, Sex cu na pathian a lo ret sak ding ih, zing, sun, zaan cumi hawl in na caan na cem ding.

Pathian nun simnak ziang na siar lo ih Amah na tihzah lo asile, Pathian in sualnak ah a lo thlahthlam/taansan ding ih, cui sualnak ih a rah/a man a lo kuan ter ding ih, mangbang vansang in na um leh ding. Cui dinhmun na thlen hlan ah Sersiamtu sawn kha tihzah in a hnen ah sual ngaithiam dil aw la kir sal aw. 

2. Cin le daan um lo in tisa hiarnak ah an nunnak a hnong ding (1:26-27).

26Hi thil an tuah ruangah Pathian in minung cu ningzakza a si mi an taksa hiarnak thlun lawlaw dingin a hnonta hai. Nunau hmanin nunau an sinak thil a daan vekih hmang loin cin le daan nei loin nu le nu an sualpi aw. 27Cuvek thotho in mipa khal in nunau thawn pawl awk daan an tlansan ih an taksa hiarnak ruangah mipa le mipa an sualpi aw. Mipa in pakhat le pakhat cubangtuk ningzakza thilsual an tuah ruangah an thilsual tuah ruangih an hlawhman cu an parah a thleng.

Cin le daan um lomi tisa hiarnak cu ziang an si? Bible in in zirhmi cu “Thit awknak cu mipa le nunau” si ding in an rak ruahciami a si (Seem 2:21-24, Matt. 19:4-6).  Asinan, Pathian tihzah lo tukmi nunnak ahcun, nu le nu, pa le pa sualnak tiang a thleng a si. Pathian hmai ah zianghi a mawi a tha ti an zoh lo tikah, duhduh in an um ih cin le daan khal an nei nawn lo. Curuangah cui sualnak pawl ih a rah cu an nunnak ah cii bang in an tuh ih an thlen ter a si a ti.

3. An nunnak cu borhhlawh le nun tha lo nei dingah a taansan ding. (1:28-32).

28Hi minung pawl in Pathian theihnak ngaingai cu an thinlung sungah caamter an duh lo ruangah thinlung borhhlawhnak thlun lawlaw dingin Pathian in a hnonta hai. Curuangah tuah lo ding thil pawl kha an tuah. 29Annih cu siatnak le ṭhat lonak a phunphun, hamṭamnak le sualralnak a phunphun in an khat; nahsiiknak, mithahnak, sualawknak, mi bumnak le depdet hrokhrawlnak tla in an khat. An kaa a tam ih, 30pakhat le pakhat an relsia aw. Pathian mitkem zawng in an nung, an hngal, an puarthau, anmah le anmah an porh aw, ṭhat lonak tuah dingah lamzin a phunphun an hawl, an nu le an pa thu an ngai lo; 31a ṭha le a sia thleidan thiamnak thinlung an nei lo, an thukam mi an thlun dah lo ih midang hrang zaangfahnak le zawnruahnak zianghman an nei lo. 32Hi bangtuk ih a nungmi pawl cu thi tlak hrimhrim an si, tiih Pathian daan pekmi a um ti tla an thei ko. Cuih tlunah hibangtuk thil ṭha lo anmah in an tuah lawng si loin midang in an tuah tik khalah an lungkimpi a si.

Nun borhhlawh le tha lo hi khui tawk in a ra? Kan thinlung in a ra. Nun thianghlim kan neih theinak dingah ziang kan tuah ding?

c. 28. Pathian thu an theihmi kha an thinlung sungah an caam ter duh lo. Kan thinlung sungah Pathian thu kha kan siar ih kan ciah awk a tul. Pathian thu na siarmi kha na ruat ih, na cinken ahcun, nun thianghlim na nei thei ding.

Saam 119:9

Ziangtin so mino in ziaza thiang a neih thei ding? Na thupekmi thlun lawngin a nei thei ding.

Pathian thu siar deuhdeuh aw la, Bible ih ruahnak le thinlung khan na thinlung a lo ciah ding ih, a dang thuhla in na thinlung le nunnak an lo ciah thei lo ding.

Na thinlung cu Pathian thu ih na ciah ter lo a si ahcun, thu dangdang a ra lut ding ih, na nunnak cu lam pengah a lo hruai hlo ding. Cu ti ih na thinlung cu thu dang in a luah khah ahcun, a suak dingmi pawl cu:

29Annih cu siatnak le ṭhat lonak a phunphun, hamṭamnak le sualralnak a phunphun in an khat; nahsiiknak, mithahnak, sualawknak, mi bumnak le depdet hrokhrawlnak tla in an khat. An kaa a tam ih, 30pakhat le pakhat an relsia aw. Pathian mitkem zawng in an nung, an hngal, an puarthau, anmah le anmah an porh aw, ṭhat lonak tuah dingah lamzin a phunphun an hawl, an nu le an pa thu an ngai lo; 31 a ṭha le a sia thleidan thiamnak thinlung an nei lo, an thukam mi an thlun dah lo ih midang hrang zaangfahnak le zawnruahnak zianghman an nei lo.

c. 32. Sungah, cui nun pawl cu an nitin nun ah a cang. Anmah lawng pehzom in an tuah kha an duhtawk lo ih, midang khal an sawm bet a si.

32Hi bangtuk ih a nungmi pawl cu thi tlak hrimhrim an si, tiih Pathian daan pekmi a um ti tla an thei ko. Cuih tlunah hibangtuk thil ṭha lo anmah in an tuah (not only continue to do) lawng si loin midang in an tuah tik khalah an lungkimpi a si.

Thunetnak:

Pathian kan tihzah lo ih a thu kan thlun lo tik ih a thlengmi nun daan pathuam:

1. Sex cu an Pathian ah a cang. Nu le pa sualnak duhduh ih an tuah tikah nun sim duh lo in a thlahthlam (1:24-25).
2. Discipline, Cin le daan um lo in tisa hiarnak ah an nunnak a hnong ding (1:26-27).
3. An nunnak le borhhlawh le nun tha lo nei dingah a taansan ding. (1:28-32).

Fapa tlan hlo pa a pa ih nun simnak le duh lo in a duhduh in a feh sinsin tikah, neta bik ih a tonmi cu vok thawn rawl an ei tlaang tum thlang a si. Vok dinhmun ah a vung cang. Cucu, Pathian tihzah lo tu ih, kan din hmun ding a si. Asinan, a kir sal tikah, a pa in a rak pom ih, a rak sunloih sal a si. Pathian in khui tik na kir pei ti a lo hngak a si.

Pathian Ih Thuthen Daan Phun Thum

Rom 2:1-16

1Curuangah ka rual, zokhal na sile mi dang na soisel tikah misual na si ve hi pheh theinak na nei lo. Ziangah tile midang thu a ṭhentu cu thilsual tuahtu vek thotho in misual an si ruangah mi thu na ṭhennak in nangmah lala misual na cang awter a si. 2Hi bangtuk thil ṭha lo a tuahtu pawl parah Pathian in an thu a ṭhen tikah thil dik a tuah, ti kan thei. 3Curuangah ka rual, midang in thil ṭha lo an tuah ih an thu na relnak in nangmah cu anmah lala vek na si. Pathian ih thurelnak ka luat ding tiah na ruat aw maw si? 4Culole Pathian zaangfahnak le mi a zawi theizia le a thinsaunak pawl a nasa ngaingaimi hi zianghman ah na siar lo a si maw? Pathian zaangfahnak cu na sual sir ding ih a lo hruaitu ah a si, ti cu fiangte in na thei. 5Asinain nang cu na thinlung a hak ih a khoh remrem; curuangah Pathian in a thinhengnak le a dikmi thuṭhennak Ni ah na ton dingmi hremnak cu tam sinsin dingin nangmah tein na khawl a si. 6Ziangtin tile Pathian in zozo khal an tuahmi vekin tuahman a pe ding. * 7Mi ṭhenkhat in thil ṭha an tuah ringring ih sunlawinak, hminṭhatnak le kumkhua nunnak an hawl. Cupawl cu Pathian in kumkhua nunnak a pe ding. 8Mi ṭhenkhat cu mahih zawn lawng an ruat ih a ṭha lomi thlun duh ah a ṭhami kha an hnong. Cupawl parah Pathian in a thinhengnak cu meiling bangin a burh ding. 9A ṭha lomi a tuahtu hmuahhmuah in harsatnak le aihramnak an tuar ding; a hmaisa a tuartu ah Judah mi an si ding ih a neta ah Zentail mi an si ve ding. 10Asinain thil ṭha a tuahtu hmuahhmuah hnenah Pathian in sunlawinak, hminṭhatnak le daihnak a pe ding; a hmaisa a cotu cu Judah mi an si ding ih a neta ah Zentail mi an si ding. 11Ziangah tile Pathian cun zozo khal bangrep in mi thu a ṭhen a si. * Zohman a thleidang lo.

12Zentail mi pawl cu Moses Daan an nei lo; an sual tikah Daan nei loin an hloralta ding. Judah mi pawl cun Moses Daan an nei; an sual tikah Daan vekin thuṭhennak an tuar ding. 13Pathian hmaiih miding timi pawl cu Daan sungih a ummi pawl an hna ih theih lawngin a si lo; Daan ih a fialmi tuahnak in a si sawn. 14Zentail mi cu Daan an nei lo; a sinain an suahkeh theihfimnak in Daan ih thupekmi vekin an tuah tikah Daan cu nei lo hman haisehla suahkeh theihfimnak an neihmi cu an hrangah an daan a si ve. 15An tuahmi ziaza in Daan ih fialmi thukham cu an thinlung sungah ngan in a um, ti a langter. Cumi cu a dik a si ti kha sia le ṭha an thleidan thiamnak in a langter; ziangah tile voikhat khatah an thinlung lala in a mawhthluk hai ih voikhat khatah thiam a coter hai a si. 16Curuangah ka phuanmi Thuthang ṭha vekin hi bangtuk thinlung umdaan hi Pathian in milai ruahnak thup thu a ṭhen ni ih a umdaan ding a si.

Pathian ih Thuthen Daan Phun Thum

1. Thudik/hman (truthfulness) Rom 2:1-5

Rom kawhhran ah, Gentile mi le Juhdahmi pawl an um. Gentile pawl in kan nih cu Judah pawl bang in daan kan nei lo ih, sual puhtu ding kan nei lo tiah an ti. Cui thu ah, Paul in lamlam, Pathian nan thinlung sungah sia le tha thleidan theinak a lo pek kha. Cui thinlung in nan sualnak thu a lo then ding tiah a ti.

Culai ah Judahmi pawl in kan nih cu Pathian thinhennak sung in kan luat. Gentile mi pawl cu daan le duun khal nei lo ih an um lai ah, kan nih cu Pathian ih hril hleicemi kan si ih, ziangti ih kan um khal le Pathian in in ttan, in bawm ding tiah ruahnak an nei. Pathian mithmai tha kan ngah ding tiah an ruat. Jews have over confidence on God’s covenent with the Israelites.

Mah le mah mithianghlim vek in midang kha sual va puh in soisel hlah

Cui Judahmi pawl hnen ah Paul hmang in Pathian in a simmi cu midang kha nan va soisel/relsiat/sual na puh (Gr. Krina, thuthennak zungah thuthentu ih misualmi kha sual puh) tikah, nangmah kha misual na si ve ti kha hngilh hlah. Zozo khal, Gentile siseh, Judahmi khal sualnak nei hlir kan si ruangah, Pathian ih thinhennak tuar thehtu ding kan si tiah a si.

1ka rual, zokhal na sile mi dang na soisel tikah misual na si ve hi pheh theinak na nei lo. Ziangah tile midang thu a ṭhentu cu thilsual tuahtu vek thotho in misual an si ruangah mi thu na ṭhennak in nangmah lala misual na can awk ter a si.

Midang kha, misual, mitha lo tiah sual na puh tikah, nangmah khal sualnak nei na cing ih mi soisel na si ruangah, sualnak tuah sintu ah na cang sinsin a si. Cubang tuk ih mi sual na va puh tikah, na relsiatmi pawl lala vek ah na cang ih, Pathian in na tlun khal ah na sualnak vek in thu a lo then lo dingah nan ruat maw si? Ziangah tile, Pathian cu thudik thuhman in thuthentu a si tiah Pual in in cah a si. 

2Hi bangtuk thil ṭha lo a tuahtu pawl parah Pathian in an thu a ṭhen tikah thil dik a tuah, ti kan thei. (We know that the judgment of God is according to truth)

3Curuangah ka rual, midang in thil ṭha lo an tuah ih an thu na relnak in nangmah cu anmah lala vek na si. Pathian ih thurelnak ka luat ding tiah na ruat aw maw si?

Ziangah Pathian in kan sualnak in ngaithiam?

Minung tampi in, Pathian in tuisun ni tiang kan sualnak vek in in lehrulh hrih cuang ual lo tiah an ti. Cumi Paul in, Pathian ih zaangfahnak cu na sualsir in a mah pan sal in, a duhdawtnak ah kir sal dingah tutiang caan in zuahmi a si.

4Culole Pathian zaangfahnak le mi a zawi theizia le a thinsaunak pawl a nasa ngaingaimi hi zianghman ah na siar lo a si maw? Pathian zaangfahnak cu na sual sir ding ih a lo hruaitu ah a si, ti cu fiangte in na thei.

Thusuhnak: Sualnak kan tuah tikah, sualsir duh lo in lungruh zet ih a umtu pawl par ah ziang a cang?

5Asinain nang cu na thinlung a hak ih a khoh remrem; curuangah Pathian in a thinhennak le a dikmi thuṭhennak Ni ah na ton dingmi hremnak cu tam sinsin dingin nangmah tein na khawl a si.

Pathian thinhnennak kha na nunnak ah na khawl a si. Pathian ih nun a lo sim ahcun, mithli in a daih lo. Minung ih thinphannak in a daih lo. Na nunnak cu thinkung ro bang in a rocar theh mei ding. Kum khua nunnak na sung ding tinak a a si lo nan, na nunnak cu thluasuah lamzin na phit aw a si.

Tahthimnak: kan khua zin ih ka tonmi titler par ih thinhnah ro in titler ti luang thei nawn lo ding in a kham bang in, zianghman a si lomi tisa duhnak ih nomnak kan hawlmi in Pathian thluasuah kan sungah luang thei lo ding in a tuah a si. Cui thinghnah kha la lohli awla, na sungah Pathian thluasuah cu a hutom in a luang ding. Pathian thluasuah cu a cem dah lo.

Thunetnak:

Pathian cu a dik/hman vek ih thuthentu a si. Curuangah, zokhal Pathian hmaiah sualnei lo kan um lo. Curuangah, Pathian ih thuthennak, sualman cawhkuan tuar theh dingmi kan si. Midang in ih that lonak kha va sawh in mah le mah cu sual nei lo bang tuk in mi sual va puh hlah. Nang tla Pathian hmai ah sualnak nei na si. Pathian na sualnak a lo ngaithiam ih a lo zuah hrih a sile, Bawipai hnen ah kir, fapa tlanhlo pa bang in kir sal dingah caan a lo pekmi a si. Na kir sal lo ahcun, Pathian ih thinhennak na par ah a thleng thotho ding a si.

2. Thleidannak um lo in, kan tuahmi bang in thu in then ding (2:6, 5-11)

6Ziangtin tile Pathian in zozo khal an tuahmi vekin tuahman a pe ding. * 7Mi ṭhenkhat in thil ṭha an tuah ringring ih sunlawinak, hminṭhatnak le kumkhua nunnak an hawl. Cupawl cu Pathian in kumkhua nunnak a pe ding. 8Mi ṭhenkhat cu mahih zawn lawng an ruat ih a ṭha lomi thlun duh ah a ṭhami kha an hnong. Cupawl parah Pathian in a thinhennak cu meiling bangin a burh ding. 9A ṭha lomi a tuahtu hmuahhmuah in harsatnak le aihramnak an tuar ding; a hmaisa a tuartu ah Judah mi an si ding ih a neta ah Zentail mi an si ve ding. 10Asinain thil ṭha a tuahtu hmuahhmuah hnenah Pathian in sunlawinak, hminṭhatnak le daihnak a pe ding; a hmaisa a cotu cu Judah mi an si ding ih a neta ah Zentail mi an si ding. 11Ziangah tile Pathian cun zozo khal bangrep in mi thu a ṭhen a si. * Zohman a thleidang lo.

6Ziangtin tile Pathian in zozo khal an tuahmi vekin tuahman a pe ding.

A pahnihnak ah, Pathian ih thu a then daan cu zokhal an tuahmi bang in thu a then a si a ti (c. 6, 11). Zozo khal an tuahmi bang in thu a then ding timi cu: thleidannak nei lo tu a si.

7Mi ṭhenkhat in thil ṭha an tuah ringring ih sunlawinak, hminṭhatnak le kumkhua nunnak an hawl. Cupawl cu Pathian in kumkhua nunnak a pe ding. 8Mi ṭhenkhat cu mahih zawn lawng an ruat ih a ṭha lomi thlun duh ah a ṭhami kha an hnong. Cupawl parah Pathian in a thinhennak cu meiling bangin a burh ding.

Pathian in thu a then tikah, a tahfung pakhat cu “thil tha tuahnak” hi a si tiah a ti. Thil tha tuahtu pawl ih hnen ah kumkhua nunnak a pek tiah a ti. Asinan Paul in a sim lomi cu “Zo in an tuah thei” ti thu a sim lo. Thil tha lo tuahtu hmuah cu Pathian thinhennak cu meiling bang in a tong ding tiah a ti. Cu asile, kumkhua nunnak cu thil tha tuah theinak in maw kan ngah?

Si lo. Paul in a simmi cu:[1]

1. Pathian ih hmanmi tahfung cu kumkhua nunnak a si (2:6, 11, 13).

Rom 2:6 “Ziangtin tile Pathian in zozo khal an tuahmi vekin tuahman a pe ding.”

Rom 2:11 “Ziangah tile Pathian cun zozo khal bangrep in mi thu a ṭhen a si.”

2. Asinan, zo hman in Pathian ih daan thlun thei tu/thil tha tuah ringring theitu an um lo.

Rom 3:9 “Cuti a sile, Judah mi kan si hi Zentail mi hnakin ṭhathnemnak a um cuang lo maw? Um hrimhrim hlah! Fiangtein ka langter zo vekin Judah mi siseh Zentail mi siseh, kan zatein sualnak huham hnuai ah kan um ṭheh a si.”

3. Curuangah, zohman daan thlunnak/thil tha tuahnak in rundam kan co ban thei lo.

Rom 3:20 “Ziangah tile zohman in Daan thlun tahratin Pathian hmaiah thiamconak a ngah thei lo ding. Daan ih hnaṭuanmi cu minung an sual theihternak lawng a si.”

Kan sualnak ih a rah cu Pathian ih thinhennak a si ih, cui Pathian ih thinhennak cu zo hman in an daih ter thei lo. A daihter tu cu Jesuh Khrih thinglam tahnak thawng in a si. Hi thuthang a zumtu cu sualnak ih huhaam (thihnak) in kan luat theinak le Pathian thinhennak ih kan luat theinak lamzin bik a si.

Tahthimnak: D.L. Mody in vei khat cu hitin thu a sim. Sermon ka tuah ciamco lai ah pacang tha zet pakhat a rung lut ih, na sualnak tamtam thawn Pathian tivek tla cu sim duh hlah. Hell tla thotho dingah kan dang lam cuang lo tiah I ti. Ka sualnak na thei maw si ka ti tikah, hna khat hnu hnah khat a suah ih I pek. Cumi pawl cu cati sen in ka lak ih ka burh ih ka nuar hlo theh. Ziang na tuah I ti tikah, Jesuh ih thisen in hi ti in ka sualnak I tuah sak zo a si tiah ka ti tikah, thutak a thei ngah si maw tiah I ti ih, riasia in a tlan thlo.

Caan tampi ah na thinlung sungah, na sual zo kha! Hell ram ah na tla ding tiah a lo titu Satan a ra ringring ding. Cuvek caan ah, ka sualnak cu Jesuh ih thisen in I kholhsak zo timi thu au suak aw.

Rom 3:21,22 “Atu cu Pathian in Amah le minung karlakah rualremnak lamzin a langter zo . . .. 22Jesuh Khrih an zumnak thawngin Pathian in minung thawn remnak a tuah. Khrih a zumtu hmuahhmuah hrangah cuti cun Pathian in a tuah a si …”

Asile, thil tha tuah cu zianghman san a tlai lo maw? Kum khua nunnak kan ngahnak ding hrangah cun san a tlai lo. Asinan, Pathian ih fanu le fapa cun, nunnak tiang liam in in runtu Bawi Jesuh hrangah, nung ding kan si. A daan khal thlun ding kan si. Thu kham pahra khal hi kan nitin nunnak hrang ih hman dingmi a si.

Nu le pai thu kan thlun hi an fapa/nu si dingah kan thlun a si lo. Nulepa ih duhdawtnak sam sal dingah a si. Cuvek in, Pathian thu kan thlun, a daan kan thlun, thukham 10 kan thlun tikah, Pathian in fanu/pa, culole, kumkhua nunnak ngahnak ding hrangah a silo. A nunnak liam tiang in duhdawttu Jesuh ih duhdawtnak samsalnak dingah a si.

Vei khat ah, sal zuartu pa hnen ah mi pakhat cu a va feh ih a sal sung ih tlangval tha zet pakhat cu paisa tampi cem in a va lei. A leitu in a rei hlan ah a salpa cu ka lo thlah. Ka sal na si nawn lo. Miluat na si tiah a ti. Asalpa cu a lungawi tuk ih, Africa lam ah tlung ding in a feh. Tinbaw cu a awn thlang. Asinan, a ruat a ruat ih, paisa tampi in I lei ih a tu I thlah. A hrangah zianghman tuah ta lo in ka tlun sal ding cu a cang thei lo a ti ih, tinbaw par in a tum sal ih, nangmah lo rian ka duh ee tiah a ti. Ka sal na si nawn lo a ti. Sal ka si ruangah na hna ka tuan ding ka tinak a silo, na duhdawtnak sam sal ka duh ruangah, na hna ka tuan ding ka tinak a si.

Thunetnak:

Pathian ih thu a then daan cu zokhal thleidannak nei lo in, an tuahmi vek in thu a then. Zumtu khal, zumlo tu khal kan tuahmi vek in a then. Zum lo tu pawl khal Pathian cu an thei lo nan, thil tha, Pathian ih a tuan reromi le tuan ter in duhmi an tuan ngah a si ahcun, Pathian in zum lo tu an si aw ti in, a hnong lo. Thluasuah a pe ve thiamthiam. Cuvek in zumtu khal, zumtu kan si nan, Pathian ih tuah ter in duhmi kan tuah lo ahcun, zumtu kan si ruangah, thluasuah a hleice in in pe cuang lo ding.

Pathian cu zumtu le zum lo tu khal thleidannak lo in, an tuahmi vek in thluasuah a pek kan ti tikah, thihhnu thlarau thu ahcun, zumtu cu vancung ram ah nuam sin ih thlen theinak in pek a si. Zum lo tu cu, an zum lo vek in, Pathian ih thuthennak an tong ding a si.

3. Pathian ih thuthennak cu Jesuh Khrih in a si (Romans 2:12-16)

12Zentail mi pawl cu Moses Daan an nei lo; an sual tikah Daan nei loin an hloralta ding. Judah mi pawl cun Moses Daan an nei; an sual tikah Daan vekin thuṭhennak an tuar ding. 13Pathian hmaiih miding timi pawl cu Daan sungih a ummi pawl an hna ih theih lawngin a si lo; Daan ih a fialmi tuahnak in a si sawn. 14Zentail mi cu Daan an nei lo; a sinain an suahkeh theihfimnak in Daan ih thupekmi vekin an tuah tikah Daan cu nei lo hman haisehla suahkeh theihfimnak an neihmi cu an hrangah an daan a si ve. 15An tuahmi ziaza in Daan ih fialmi thukham cu an thinlung sungah ngan in a um, ti a langter. Cumi cu a dik a si ti kha sia le ṭha an thleidan thiamnak in a langter; ziangah tile voikhat khatah an thinlung lala in a mawhthluk hai ih voikhat khatah thiam a coter hai a si. 16Curuangah ka phuanmi Thuthang ṭha vekin hi bangtuk thinlung umdaan hi Pathian in (Jesuh khrih thawng in) milai ruahnak thup thu a ṭhen ni ih a umdaan ding a si.

Daan phun hnih a um. Phun khatnak cu Thukham Pahra, Moses hnenih Pathian ih pekmi daan le suahkeh theihfimnak daan ti in phunhnih in a um. Cui daan pahnih

Pakhatnak: Moses hnenih pekmi Thukham Pahra

Judah pawl in Moses daan neitu le theitu kan si ih, curuangah, Pathian ih ttanmi kan si tiah an hngal na sa.[2] Curuangah Paual in, caang 12 sungah,

1. Judahmi pawl: daan nan nei ih, daan nan thlun lo ahcun, Pathian ih thuthennak cawhkuan nan tong ding. Cuvek thiamthiam in,
2. Gentile pawl cu daan an nei lo nan ti. An sual tikah, Pathian ih thuthennak cawhkuan an tong thotho ding.

Ziang ruangah daan in Pathian ih thinhennak in a kham thei lo maw?

c. 13Pathian hmaiih miding timi pawl cu Daan sungih a ummi pawl an hna ih theih lawngin a si lo; Daan ih a fialmi tuahnak in a si sawn.

Moses ih pekmi thukham pahra daan neitu/theitu timi men in Pathian ih thuthennak le cawhkuan tong lo ding in a lo kham thei lo. Ziangah tile, thukham pahra daan theitu men si lo in, daan thluntu lawng Pathian in miding fel tiah a pom.

Thukham pahra[3] cu kan vun zoh hnik ding kan thlun thei taktak maw?

Pakhatnak: c. 3. Keimah siar lo pathian dang nan bia lo pei (Suah 20:3).

Pathian dang timi cu Buddha le Alah le a dangdang va bia hlah uh ti lawng a si lo. Pathian dang timi cu Pathian thawn bangraan in thupi ih kan retmi hmuahhmuah hi kan Pathian an si. E.g. Lehnak, hnatuan, sumpai, fala, tlangval tla an si thei. Asinan, Jesuh in,

Mathai 22:37.. Jesuh in, “Bawipa na Pathian cu na thinlung zate, na nunnak zate le na ruahnak zate in na duhdawt pei, ….”  Pathian hnak ih duhmi kan neih lo ahcun, pathian dang kan nei lo tinak a si.

Pahnihnak: nan hrangah milem nan tuah lo pei (Suah 20:4).

Thukham pakhatnak cu zo si kan biak timi in sut ih, a pahnih cu ziangtin kan biak timi in sut. John 4:24, “Pathian cu a biatu hmuah in thutak le thlarau thawn an biak pei” timi a um. Biakinn sung kan um tikah, kan thinlung cu Pathian bia lo in, hmun dangdangah a rak fah ahcun, cucu, milem a tuah aw rero kan si. Ziangah tile, Pathian cu sunglam zohtu a si (1 Sam 16:7, Thufim 16:2).

Pathumnak: Bawipa nan Pathian ih hmin cu duhdah menin nan saal lo pei (Suah 20:7).

Himi zawn ah Pathian hmin hmang in thu dik lo thukam lo ding. Cun, Pathian khal zum taktak lo in, Jesuh khrih ih rundamnak khal zum lo pi in, Khrihfa ka si ti ih, timen lo ding. Cuti ih kan tuah ahcun, Pathian ih hmin kha a menmen ih sal khi a si.

Vei khat ah, Alexander the Great in khua khat ah, ziaza tha lo neitu Alexander timi pa kha a tong ngah. Cutikah, a timi cu, “Na nun daan na thleng ding maw, na hmin na thleng ding hril aw” tiah a ti.

Palinak: 8“Sabbath ni thiangte in nan ul pei (Suah 20:8).

Pathian zarhkhat ah ni sarih a tuah ih, a ni sarihnak hi keimah in bia pei ih, nan cawl pei tiah in tuah sak. Sabath cu Saturday ding khi a si. Asinan, zumtu hmaisa pawl in, Jews pawl thawn kan lamdannak dingah, tiah an ti ih, Jesuh Khrih ih thawhsal caan kha Pathian biakni ah an hmang ih Zarhpi ni ah a cang ta. Ni sarih sung hna a tuantu cozah, mipum le thilri pawl cu taksa, thinlung le thlarau ah an cau sinsin ti hi mifim pawl ih hmuhmi a si. Bawipa Pathian bia lo in na um pang maw?

Panganak: Nan nu le nan pa nan upat pei  (Suah 20:12).

Hi thukham sungah, nulepa upat ding ti tikah, tihzah upat an tlak le lawng a ti lo. Nan no lai lawngah ti khal a ti lo. Nulepa cu upat cu Pathian ih thungai a si timi hi in simi a si. Upat timi ah, an mah bawm, thuthlun khal si thei, neemte ih biak khal a si thei. Asinan, caan tampi ah kan rualpi pawl hman cuti in kan biak lo dingmi tongkam kha kan nulepa biaknak ah kan hmang theu.

Paruknak: Mi nan that lo pei (Suah 20:13).

1 John 3:15 “A unau a huatu cu mithat a si ih mi thattu sungah cun kumkhua nunnak a um lo ti nan thei.”

Jesuh in, Matt 5:21-22 sungah, “Hlanlaiah cun ‘Mi va that hlah, mi a thattu cu thuṭhennak a tuar ding a si,’ an rak timi nan thei zo. 22Asinain kei cun: a unau parah a thin a hengtu cu thuṭhennak a tuar ding; zokhal sisehla a unau kha ‘Zianghman ih ṭhahnem lo,’ a titu cu thuṭhentu hmaiah suahpi a si pei ih a unau kha, ‘Mi aa,’ a titu cu hell meisa sungah a tla ding tiah phan a um a si, tiah ka ti.”

Na unau na hua dah maw?

Pasarihnak: Ṭaangṭawm sualnak nan tuah lo pei (Suah 20:14).

Himi ih sim duhmi cu hiarnak lungput thawn nunau maw, mipa na zohmi hman khi kan lung sungah kan sual zo tinak a si.

Pariatnak: Ruk nan ru lo pei (suah 20:15).

Pakuanak: Nan innhnen parah a dik lo theihpitu nan si lo pei (Suah 20:16).

Pahranak: Mi thil nan daw lo pei (Suah 20:17).

James 2:10 Cule zokhal thukham pakhat a buar ahcun thukham zate buartu a si.

Zohman in Pathian ih daan thlun thei taktak kan um lo ti a fiang ngaingai asi.

Pahnihnak: Suahkeh theihfimnak cu Zential pawl hrangah daan a si (c. 14-16).

Paul in thukham pahra nei lo pawl khal daan an nei thiamthiam a ti. Suahkeh theihfimnak timi cu, Pathian in minung in sersiam tikah, bangran ten in pekmi a si. An neihmi daan cu, an suahkeh theihfimnak in sia le tha thlendan thiamnak an nei. Cumi cu Judahmi a si lo pawl hrangah an Daan a si. Cui sia le tha thleidan thiamnak kan neihmi daan cu, zohman in thil tha lawnglawng kan hril thei lo. Curuangah, zohman in kan mahte thatnak cun, kumkhua nunnak co theitu ding kan um lo.

Jesuh cu ni neta bik ih thuthentu a si ding.

16Curuangah ka phuanmi Thuthang ṭha vekin hi bangtuk thinlung umdaan hi Pathian in (Jesuh khrih thawng in) milai ruahnak thup thu a ṭhen ni ih a umdaan ding a si.

Ni khat ni ih Pathian ih thu a then tikah Jesuh Khrih cu a thuthentu a si ding.[4] Cui ni tikah, thukham pahra siseh, suahkeh theihfimnak ih thil tha tuah theitu tu pawl kha thu a then tikah, zohman dingfelnak hmutu ding an um lo ding timi a simnak a si.

Thuthimnak: Syria ralbawi Naaman le Elisa ih tonawknak thu (2 Siang 7:10ff)

Elisha in a inn sung in a salpa a cah ih, Jordan tiva ah vei sarih hei hnim aw seh tiah thu a cah tikah, Namaan ruah daan thawn a dang lam tuk. Naaman cun, a inn sangka in a hungsuak ding ih, a kut suang in thla ii cam ding. Cun, ka dam ding. Ziangah, Damuscus ah Jordan hnak in ti fimfim thatha an um ve ko si tiah a ti ciamco. A salpa cun, Bawipa, ziangah so, prophet pa in hi hnak ih harmi hman lo fial sehla, na tuah ko ding si. Ziangahso, hi tluk olmi cu tuah na tum lo tiah a ti tikah, si ngai a ti ih, a va hnim aw. Vei sarih a hnim awk cun, a dam. Elisha in a saanmi cu hi pa in Pathian thupek a ngai maw timi hi si a zoh duhmi cu.

Kan mahte thatnak in vancungram kan kai thei nawn lo, sualnak le that lonak thawn kan nunnak cu pharnat bang in a khah zo ruangah, Pathian in kan damnak dingah, kan sual a thianfai theinak dingah, lamzin in sial sak. Cumi cu kan aiah Jesuh in pek ih, kan sualnak pawl hmuahhmuah thinglamtah par ah in tuar sak theh zo. Jesuh ih thihnak ruangah, nang le kei cu Pathian ih sual ngaithiamnak kan comi kan si. Cui thupek cu na zum maw? Naaman vek in a oltuk aw ka zum paih lo tiah na ti pang maw? Cumi a zumtu pawl ih nunnak ah ziang an co?

I John 5:13

3Pathian Fapa a zumtu in kumkhua nunnak kan nei ti nan theihnak dingah hi cakuat hi nan hnenah ka ngan.

Thunetnak:

Thunetnak:

Pathian in thu a then tikah, tahfung pathum a hmang ding.

1. A dingfelmi a si ruangah, dingfel zet in thu a then ding.
2. Kan tuahmi vek in thu in then ding.
3. Jesuh Khrih hmang in thu in then ding.

Zohman dingfel famkim tawk kan um lo. A tahfungah tlamtlin thei tawk kan um lo. Curuangah, lamzin in sialsakmi cu kan par ih a thleng dingmi Patian ih thuthennak cawhkuan pawl hmuahhmuah phurtu dingah, a fapa in pek. Jesuh in thinglamtah par ah ka thehzo tiah a au ih a thi.

John 19:30

Jesuh in cuih Sabit thur cu a tep ih, “A kim ṭheh zo,” a ti.

Cule a lu a kuun ih a thaw a cem.

Jesuh ruangah, Pathian in ka sualnak I ngaithiam timi a zumtu pawl cu kumkhua nunnak laksawngah Pathian in pek a si.

1 John 5:13  “Pathian Fapa a zumtu in kumkhua nunnak kan nei ti nan theihnak dingah hi cakuat hi nan hnenah ka ngan.”

Judahmi pawl Pathian ih a mawhthluknak

Rom 2:17 – 24

17Cuti a sile nannih pawlteh? Judah mi kan si nan ti aw maw? Moses Daan cu nan rinsan hleenhleen ih Pathian thu ahcun nan uar awzet. 18Pathian in tuah haiseh a lo timi cu nan thei thluh ih a ṭhami hriil ding khal Daan sung ihsin nan zir zo. 19Mitcawmi lam hruaitu kan si ih thimnak sungih a ummi hrangah tleunak kan si, tiah nan zumzet. 20A aa mi pawl zirhtu kan si ih zianghman thei bembem lo pawl hrangah zirhtu kan ṭuan nan ti. Daan sungah theih kimnak le thudik famkim zetin kan nei tiah nan zumzet. 21Zirhtu saya pawl, midang cu nan zirh ih ziangah so nanmah nan zirh awk lo? “Rukru hlah,” tiah nan zirh; nanmah teh nan ru maw? 22“Ṭaangṭawm sualnak tuah hlah,” nan ti; nanmah teh nan sual maw? Milem cu a fih in nan fih; a sinain milem biakinn thilri teh nan ru maw? 23Pathian ih Daan kan nei tiah nan uar awzet, a sile cuih daan buar tahratin Pathian hnenah ningzahnak nan thlenter maw? 24Ca Thianghlim sungah, “Nanmah Judah mi ruangah hin Zentail mi in Pathian an thangsiat,” * tiah a um.

25Daan nan thlun a si ahcun nan serhtannak hi man a nei; sikhalsehla Daan nan buar a si ahcun serhtan dah lo thawn nan bangrep thotho a si. 26Serhtan lo Zentail mi in Daan sung ummi thukham a thlun ahcun an serhtan lonak kha serhtannak ah Pathian in a ruahsak lo ding maw? 27Curuangah nannih Judah mi pawl, serhtanmi nan si ih Daan khal cu ca ngan fekfekin nan nei nain cuih Daan nan buar ruangah taksa in serh an tan lo nain Daan a thluntu Zentail mi pawlih thurel mawhthluknak nan tong ding a si. 28Thungai in kan ti a sile, zoso Judah mi taktak, serhtan ngaingaimi cu an si? A lenglam lawngin Judah mi si ih serhtannak kha taksa parih tuahmi thil lawng a si ahcun Judah mi taktak a si lo. 29A sunglam sawn in Judah mi, thinlung serhtantu pawl kha Judah mi ngaingai an si. Cumi cu nganmi Daan ih tuahmi a si lo, Pathian Thlarau ih tuahmi a si. Cubangtuk minung cu milai hnen ihsin si loin Pathian hnen ihsin thangṭhatnak ngahtu a si.

Pathian in Paul hmang in Jews/Judah pawl a mawhthluknak thu phunthum in a tar lang. 

1. Mi hnak ih saang sawn in an ruat aw (cc. 17 – 24)

Judah ih tufa le pawl kha Jews tiah an ko. Jews pawl in, Judahmi an sinak an uar aw zet (c. 17). An uar awknak thuhla pawl cu:[5]

1. “Moses Daan cu nan rinsan hleenhleen ih” timi cu Pathian in Moses hmang in thukham pahra a pekmi miphun kan si tiah an ti (c. 17).
2. “Pathian thu ahcun nan uar awzet” timi cu Pathian thawn a hleice ih pehzomawknak neitu kan si an ti (c. 17).
3. “Pathian in tuah haiseh a lo timi cu nan thei thluh” (c. 18) timi cu Pathian ih duhmi khal nan thei.
4. “a ṭhami hriil ding khal” (c. 18), thiltha ziang a si ih, ziang kan hril ding ti khal nan thei.
5. “Daan sung ihsin nan zir zo” (c. 18), timi cu, cupawl cu daan sung in nan zir theh zo.
6. “Mitcawmi lam hruaitu kan si ih thimnak sungih a ummi hrangah tleunak kan si, tiah nan zumzet. A aa mi pawl zirhtu kan si ih zianghman thei bembem lo pawl hrangah zirhtu kan ṭuan nan ti” (c. 19-20),
7. “Daan sungah theih kimnak le thudik famkim zetin kan nei tiah nan zumzet” (c. 20).

A tlun ih thu pasarih hi an uar awknak le mihnak ih saang ih an ret awknak thu pawl a si. Asinan, Juhdawh pawl ih an tlaksamnak cu, tuahnak lam ah an tlasam. Midang cu an sim nan, an mah in an tuah lo ti hi Pathian in a hmu a si. “They preached too little to themselves.”[6]

8. “21Zirhtu saya pawl, midang cu nan zirh ih ziangah so nanmah nan zirh awk lo? “Rukru hlah,” tiah nan zirh; nanmah teh nan ru maw? 22“Ṭaangṭawm sualnak tuah hlah,” nan ti; nanmah teh nan sual maw? Milem cu a fih in nan fih; a sinain milem biakinn thilri teh nan ru maw? 23Pathian ih Daan kan nei tiah nan uar awzet, a sile cuih daan buar tahratin Pathian hnenah ningzahnak nan thlenter maw? (cc. 21-23).

Zir dingmi cu:

1. “Ziangah so nan mah nan zirh awk lo?” tiah Paul in Jews pawl a ti bang in, kan biakmi Pathian thu kan theihmi hi, midang hrang lawngah sim le ngai lo in, kan mah le mah hrimhrim khal kan sim awk a tul, kan thlun a tul ih, kan hrangah kan ngai a tul.
2. Jews an sinak an uar aw ih, Gentile pawl an nautat ih uico vek in an hmuh bang in, midang hnak in thlarau lam ah ka saang sawn tivek ruahnak hi Pathian ih a duh lomi a si. Cumi in, mi nautat duhnak thinlung cun midang ih thu tha an simmi kan hmu thei nawn lo. E.g. kan khua ah thlarau lam thuthup theih an zuam aw ciamco ih, thu an el aw aw ih, thla hman an cam tlaang thei nawn lo.
3. Juhdah pawl in Moses daan neitu an sinak kha an uar aw zet. Asinan, Pathian cun, a daan thluntu kha an sunloih ih a uar sawn a si. Minung cun, theihtamnak kan thupit ter zet theu. Asinan, Pathian cun, nuntamnak kha a thupit ter a si. “Knowing never cancels doing; rather it calls for it.”[7]
4. Jews pawl in daan thlunnak cu vanram kainak ah an ruat. Pathian ih a daan kan thlun mi cu van ram kainak ding hrangah a si lo. Ziangah tile, zohman cui daan cu Pathian ih lungkim ding khop in kan thlun thei lo. Jesuh ih thisen cu sual ngaithiam kan conak le vanram kan kai theinak a si.
5. Asinan, Pathian ih a daan thlun cu, Vanram a kaitu ding pawl in vanram nun kha a tak in kan nun pinak a si.  Tong dang cun, a daan thlunnak cu Pathian ih faate si dingah a si lo. Siangpahrang sangbik Pathian ih fanu/pa a simi pawl ih nun daan sawn a si.

Cuti ih Pathian thu kan theihmi kan nunpi lo a siahcun, “Ca Thianghlim sungah, “Nanmah Judah mi ruangah hin Zentail mi in Pathian an thangsiat,” * tiah a um.” (2:24)  … (cf. Isai 52:5).

Nangmah le keimah ruangah, midang in Pathian kan biakmi ziang siar lo in an um pang maw? E.g. Falam Biakinn sungih thlacam lai ah, kawl tlangval pawl an bia aw ih fala pawl an ter ciamco. Ziangah cu tin nan um tiah kan ti tikah, midang pawl tla an um ko ual tiah in ti dah tiah in rak ti dah. Cui tlun ah, tthen awknak suah tertu Khrihfa ih kan ziaza tla in zum lo tu pawl Khrihfa si le kan Pathian biak ding an duh lonak khal a si.

2.  An serh le saang pawl an rinsan (2:25-29).

Jews pawl in Pathian thawn an pehzom awk theinak tiah an ruahmi cu a pakhatnak cu Moses ih Daan an rinsan. A pahnihnak cu, vunzim tan, serhtan (circumcision) an tuahnak hi Pathian ih miphun kan can theinak a si tiah an ruat. Ziangah an ruat tile, Abraham hnen ah Pathian ih a thukpekmi a si.

9Cuih hnuah Pathian in Abraham hnenah, “Nangmah khal in ka thukam cu na fekter pei ih na thlun pei; na tesinfa pawl khal in sankhat hnu sankhat an thlun ringring pei. 10Nangmah le na tesinfa pawl in ka thukam nan fekternak dingah mipa hmuahhmuah in serh nan tan thluh pei. 11-12Atu thokin mipa pohpoh cu ni riat an ti ni ah an serh nan tan ding; nan innsung suak sal siseh, ramdang ih nan leimi sal siseh, nan tan thluh ding. Himi cu keimah le nanmah karlakih thukamnak langtertu a si ding (Seem 17:9-12).

Asinan, Paul hmang in Pathian in serhtannak men rinsan cu Pathian ih thinhennak thlen tertu a si tiah a ti lala. Tulai san ahcun, tihnimnak co khi van ram kainak ah kan ruat.

1. Judahmi ka si ti ih, Serhtan (circumcision) tuah ih Pathian thu thlun lo tu cu serh tan lo mi miphun thawn an bang aw.

“Daan nan thlun a si ahcun nan serhtannak hi man a nei; sikhalsehla Daan nan buar a si ahcun serhtan dah lo thawn nan bangrep thotho a si (c. 25).

1. Zir dingmi: Tuihsan ah, Krhihtian sinak, tihnimnak le thenhra then khat peknak pawl hi Pathian ih fanu/pa/hrilmi kan si theinak a si tiah kan ruat ve theu. Rundamnak in petu an si lo. Serhtannak maw, tihnimnak timi pawl hi kan sunglam ah Pathian duhdawtnak thu kan theih ngah ruangah, a lenglam ih kan tuahmi/tetti khannak a si dingmi a si. “Circumcision is an outward expression of an inward experience.”[8]  Curuangah, Pathian fanu/pa kan si theinak hminsinnak a simi serhtannak maw, tihnimnak taktak cu kan thinlung sung sawn ih thil cangmi a si.

2. Gentilemi si nan, Pathian daan khal thei cuang lo in (Rom 2:14), thil tha a tuah rero tu pawl cu an theih lo pi in, Pathian ih daan an rak thlun rero a si ih cu pawl cu serhtanmi Judah mi thawn Pathian hmai ah an bang aw.

“26Serhtan lo Zentail mi in Daan sung ummi thukham a thlun ahcun an serhtan lonak kha serhtannak ah Pathian in a ruahsak lo ding maw? 27Curuangah nannih Judah mi pawl, serhtanmi nan si ih Daan khal cu ca ngan fekfekin nan nei nain cuih Daan nan buar ruangah taksa in serh an tan lo nain Daan a thluntu Zentail mi pawlih thurel mawhthluknak nan tong ding a si.”

Zir dingmi: Zo khal Pathian ih duhnak kha kan theih ah theih lo khal ah kan tuahmi cu Pathian in a cohlang a si ti kan thei. Lei thluasuah in pe cio a si. Pathian cun, a lenglam ih serhtanmi sinak men hnak in, a thu a thluntu pawl kha thluasuah a pe sawn a si.

3. Paul in curuangah, Judahmi/Israelmi Pathian ih hrilmi miphun taktak cu zo an si tiah a sut. A thulehnak cu:
1. Lenglam (Phaneros) ih serhtannak men lawng tuahtu cu Juhdahmi taktak a si lo. Lenglem timi cu midang ih hmaiah, a langmi nun lawngah Pathian ih thu a ngai ih, a thluntu tinak a si. Cu pawl cu Judahmi taktak/ Pathian ih hrilmi taktak an si lo tiah a ti.

 “28Thungai in kan ti a sile, zoso Judah mi taktak, serhtan ngaingaimi cu an si? A lenglam lawngin Judah mi si ih serhtannak kha taksa parih tuahmi thil lawng a si ahcun Judah mi taktak a si lo.”

2. Sunglam (Kruptos)[9], thinlung ih serhtantu pawl lawng Judahmi taktak an si.

“29A sunglam sawn in Judah mi, thinlung serhtantu pawl kha Judah mi ngaingai an si. Cumi cu nganmi Daan ih tuahmi a si lo, Pathian Thlarau ih tuahmi a si.

Paul in sunglam tiah a sim duhmi cu, “a thupte, midang ih theih lo in” tiah tinak a si. Curuangah, sunglam serhtan ti ih a sim duhmi cu Pathian kha a thinlung sungah a tihzah ih a rinsantu, a duhdawtu, le a thusim thluntu tiah a tinak a si. Curuangah, lenglam serhtannak cu sunglam thinlung sung ih Pathian thuthlunnak a um lo ahcun, serhtan lo thawn an bang aw tiah a ti. Asinan, lenglam serhtannak a um lo khal le, Pathian thu a ngai ih a thluntu cu thlarau lam ah serhtanmi a si tiah Pathian in a pom sak a ti.

3. Minung ih thangthatmi an si lo. Pathian ih thangthatmi pawl an si.

“29.b. Cubangtuk minung cu milai hnen ihsin si loin Pathian hnen ihsin thangṭhatnak ngahtu a si.”

Judah cu Leah le Jacob ih fapa a si. A nu ih a hrin tikah, Judah tiah hmin a sak. Asullam cu, “Bawipa cu ka thangthat ding, I will praise” tinak a si (Seem 29:35). A pa in a thih zik tikah, “Judah nang cu na uanu pawl in an lo thangthat zet ding” tiah thluasuah a pek ta. Asinan, Paul cun, c. 29 sungah, Judah ih tefa taktak pawl cu, “Minung ih thangthatmi si lo in, Pathian ih thangthat mi an si” tiah a sim. Minung cun, lenglam ih thiltuahmi hi kan uar. Asinan, Pathian cun, sunglam ih a mah a tihzahtu le a thlu a thluntu pawl hi a sunloih a thangthat a si.

3.  Rom 3:1-8, Israel Pawl ih Rintlaklonak (Faithlessness) le Pathian ih Rintlaksinak (Faithfulness)

 1Cuti a sile Judah mi pawl hi Zentail mi tlunah an cuan hleinak a um maw? Serh an tan hi ziangtal man a nei maw? 2A phunphun in an cuan hleinak a um. Hmaisa bikah Pathian in a thu cu Judah mi pawl a kilter. 3Asinain Judah mi ṭhenkhat rintlak lo an si ah teh, ziang a cang ding? Pathian khal an parah rintlak lo a si ve ding maw? 4Si hrimhrim hlah! Minung zokhal thuphan pertu an si ṭheh khal le Pathian cu a dikmi le rintlak a si ko ding. Ca Thianghlim in,

                        “Na ṭong tikah,

                        Na ṭongmi cu a dik a si

                        ti langter a si ding ih,

                        Na thu an ṭhen tikah,

                        thu na neh ding,” a ti. *

5Sikhalsehla kan thil tuah dik lomi hin Pathian ih thil dik a tuahzia fiangtein a langter a si ahcun, ziangso kan sim nawn ding? Pathian in in hrem tikah a palh a si, kan ti ding maw? (Minung daan in ka sim.) 6Ti naisai hlah! Pathian cu a dik a si; a dik lo ahcun ziangtinso leilungpi thu a ṭhen thei ding?

7Asinain ka dik lonak hin Pathian sunlawinak sawn ah hna a ṭuan ih a diknak kha a langfiangter sawn a si awk ah ziangtin a si ding? Ziangah so kei sawn cu misual tiah mawhthluk ka co thotho? 8Ziangah so, “A ṭhami lang dingin a ṭha lomi tuah uhsi,” tiah kan ti lo? A si ngai; mi hrekkhat in cu tivek cekci hi na sim a si tiah thu in puh ih in hmuhsuam. Cubangtuk mi pawl cu mawhphurh tlak an si vekin mawh an phur ding.

Hi tawk zawn ih a sim duhmi cu Israel ih sualnak lang ter ding hi a tumtahnak a si lo. A lang ter duhmi cu Pathian in Israel pawl kha leilung tlun ah a tumtahmi thlentertu dingah a tuanvo a pek. Cui a tumtahmi cu leilungmi pawl hmuahhmuah rundamnak ngah ding hi a si. Asinan, Israel pawl in cui a tumtahmi kha tuah lo hngai bang ta sehla, Pathian in teh tuah lo in a um ding maw? Pathian in teh a taansan men hngai ding maw?

Paul in hi tawk zawn ah a phi a pekmi cu, “Pathian cun, Israel pawl in a fialmi an tuah lo hman ah Pathian cu a parah rinsan tlak zet in a um thotho ding” timi a sim duhnak a si.

3:1-2  Judahmi sinak ih hlawknak a nei maw? Serh an tanmi teh?

Bung 2 nak a cemnak kan zoh tikah, Judahmi pawl in Judahmi sihi cu a hlawk tiah an ruat ih, serhtanmi miphun an sinak khal an duh aw emem. Asinan, Paul in a sim zo, thinlung sung taktak ah a thupte ih Pathian tihzahnak le a thuthlun lo tu cu Juhdahmi taktak khal an si lo. An serhtan khal saan a tlai lo tiah a sim zo (2:25-29).

Asinan, bung thum a thoknak khal ah, Judahmi pawl midang hnak ih an hleicetnak cu Pathian ih thuthup kiltu le simphuangtu ding ih fialmi an si. Mirang cun, “The Jews were entrusted with God’s oracles.” Hi tawk zawnah Paul in Pathian thuphuan (The Oracles, Gk, ta logia) timi a hmang. Profet pawl khi Pathian in thu a phuan ter theu. Cumi cu anmah lawng ih neih ding si lo in, mipi sim ding khi a si. Cuvek in Israel pawl khal hi Pathian in a thuthup mipi hnen ah phuang ding in a kil ter, tuanvo a pek.[10]

3:3 Asinain Judah mi ṭhenkhat rintlak lo an si ah teh, ziang a cang ding? Pathian khal an parah rintlak lo a si ve ding maw?

Israel pawl in Pathian ih fialmi a thuthup phuang ding le leilungpi hrang ih tluenak si ding kha si lo in, rintlak lo an si le Pathian teh an parah rin tlak lo a si ding maw? Israel pawl ih rin tlak lo sinak in Pathian in an par ih rinsantlak a sinak kha a siat suah thei cuang lo. Ziangah tile, Pathian Amah in an Pathian si dingah le, a miphun si dingah a hril zo ruangah a si. Asinan, Pathian cun an dil lo nak kha a zoh menmen ding maw? Pathian in ziang a tuah ding?

3:4. Si hrimhrim hlah! Minung zokhal thuphan pertu an si ṭheh khal le Pathian cu a dikmi le rintlak a si ko ding. Ca Thianghlim in,

                        “Na ṭong tikah,

                        Na ṭongmi cu a dik a si

                        ti langter a si ding ih,

                        Na thu an ṭhen tikah,

                        thu na neh ding,” a ti. *

Minung zokhal dik lo zet in kan nun tikah, Pathian cun ka fa a si aw tiah in zoh men lo ding. Paul in Ps. 51:4 ta, David ih Bathsheba thawn an sual pang hnu a sual sirnak thlacamnak kha a lak ih a sim fiang. Pathian in minung pawl ih sualnak le dik lo nak cu ding zet in thu a then ding. Sual thu a then tikah, zo hman in el theih rual a si lo. A dik a hman a si ti tiah an ti ding. Asinan, sual sir aw tu pawl ih hnenah Pathian in thinlung thar le thlarua laksawng thar a pe sal a si (Eze 36:26).

3:5-6. Sikhalsehla kan thil tuah dik lomi hin Pathian ih thil dik a tuahzia fiangtein a langter a si ahcun, ziangso kan sim nawn ding? Pathian in in hrem tikah a palh a si, kan ti ding maw? (Minung daan in ka sim.) 6Ti naisai hlah! Pathian cu a dik a si; a dik lo ahcun ziangtinso leilungpi thu a ṭhen thei ding?

Asim duhmi cu sualnak kan tuah tikah, Pathian in dik zet in thu in then ding. Cu tikah, Pathian ih dingfel zia kha a lang sinsin ding. Israel, ka hrilmi minung an si aw tiah daite in a zoh men cuang lo ding. Dingfel zet in an tuahmi par ah thu a then sak thotho ding a si. Ziangah tile, Pathian cu ttanbul neitu a si lo ih, leilung pumpi kha dik zet ih thuthentu a si.

3:7-8. Asinain ka dik lonak hin Pathian sunlawinak sawn ah hna a ṭuan ih a diknak kha a langfiangter sawn a si awk ah ziangtin a si ding? Ziangah so kei sawn cu misual tiah mawhthluk ka co thotho? 8Ziangah so, “A ṭhami lang dingin a ṭha lomi tuah uhsi,” tiah kan ti lo? A si ngai; mi hrekkhat in cu tivek cekci hi na sim a si tiah thu in puh ih in hmuhsuam. Cubangtuk mi pawl cu mawhphurh tlak an si vekin mawh an phur ding.

Paul in 2:17-24 sungah, Israel mi pawl kha Pathian ih daan thlun lo in, Pathian a thangsiat tertu nan si tiah a ti zo. Cun, caang 5-6 sungah le, kan sual tikah, Pathian in dingfel zet in thu a then ruangah, Pathian ih dingfelnak le sunlawinak a lang sin tiah le a ti.

Curuangah, hitin thu an sut: kan sualnak in Pathian ih dingfelnak le sunlawinak a lang ter ahcun, ziangah so sualnak kan tuah sinsin lo? Sual riangri in puh tiah an ti. Paul in kan sualnak in Pathian ih dingfelnak le sunlawinak a lang ter zia hi neta lam ah saupi a sim (3:21-26). Asinan, sualnak peh zul ih va tuahtu pawl cu Pathian in a ziaza dingfelmi a sinak kha an par ah a lang ter ding a si tiah a ti.

Rom 3:9-20  ….. “Miding Zohman An Um Lo”

9Cuti a sile, Judah mi kan si hi Zentail mi hnakin ṭhathnemnak a um cuang lo maw? Um hrimhrim hlah! Fiangtein ka langter zo vekin Judah mi siseh Zentail mi siseh, kan zatein sualnak huham hnuai ah kan um ṭheh a si. 
10Ca Thianghlim in:

                        “A dingmi zohman an um lo,

                       

11A fimmi pakhat hman an um lo,

                        Pathian biatu khal an um lo.

                       

12An zatein Pathian hnen ihsin

                        an pial thluh ih,

                        zinpeng an zawh ṭheh zo.

                        Zohman thildik a tuahtu an um lo,

                        pakhatte hman an um lo.

                       

13An ṭongkam cu thihpi tlakmi

                        bumnak hlir a si;

                        An lei ihsin ṭihnungza

                        thuphan pernak a suak;

                        An hmur ihsin thihsii, rul tur

                        bangtuk a suak.

                       

14An ṭong cu mi camsiatnak

                        hlir in a khat.

                       

15Mi tuahmawh ding le mi phil *

                        dingah cun an zamrang zet;

                       

16An fehnak kipah siatsuahnak le

                        cemralnak in a thlun hai.

                       

17Daihnak lamzin cu an thei

                        dah lo;

                       

18Pathian ṭihzahnak khal an zir

                        dah lo,” a tivek kha a si.

19Atu-ah cun Daan sungih thupekmi hmuahhmuah cu Daan hnuai ih a ummi pawl hrangah a si, ti kan thei. Cumi cu zohman in an phet thei lonak dingah le leikhawvel pumpuluk hi Pathian thuṭhennak hnuai ih thlenpi dingah a si, tinak a si. 20Ziangah tile zohman in Daan thlun tahratin Pathian hmaiah thiamconak a ngah thei lo ding. Daan ih hnaṭuanmi cu minung an sual theihternak lawng a si.

Hi tawk caang sungah Paul in a sim duhmi cu Moses ih daan cabu thlunnak in zohman in Pathian hmai ah miding fel kan si thei lo. Ziangah tile, zohman a thlun thei ngaingai kan um lo ih, Moses ih daan cun, kan sualnak sawn hi a lang ter a si tiah a sim. Cui a langmi kan sualnak cu Pathian in ziangtin in tuah sak timi a sim duh ruangah a si.

3:9 Cuti a sile, Judah mi kan si hi Zentail mi hnakin ṭhathnemnak a um cuang lo maw? Um hrimhrim hlah! Fiangtein ka langter zo vekin Judah mi siseh Zentail mi siseh, kan zatein sualnak huham hnuai ah kan um ṭheh a si.

Zo khal sualnak kan tuahmi hi Pathian in dik zet in ttanbul nei lo in thu in tthen dingah cun, Pathian hmai ah Jews pawl hi kan tha deuh cuang maw? A thuleh salnak cu, “midang hnak in kan tha cuang lo.” Sualnak ih huham tangah Jews le Gentile pawl cu kan um theh a si tiah a ti.

Paul in “sual” timi thu khal, hi tawk ah a sim. Sual timi cu minung ih kan tuahmi sualnak lawng a si lo tiah a ti. Sual cu huham a neih ih minung par ah thunei ding ih hnatuan tu le sal ih in taan tertu a si tiah a sim. Cui sual cu a dang Bible cangantu pawl cun, Satan ti khal in a ko. Paul in 7:7-25 tiang suahlannak thu a simfiang daan kan zoh tikah, minung hi ziang tin sualsal ah kan taang ih, ziangtin kan luat thei ding timi pawl a ngan.

Pharaoh kha “sual” ah a hmang.

Tipi sen kaan kha “Jesuih thihnak le thawhsalnak” sim fiangtu ah a siar.

Sinai tlaang le Moses ih daan kha “thlarua thianghlim thu” simfiangnak ah a hmang.

Canaan ram kha, “sersiam tharmi pawl thu” simmnak ah a hmang.

Himi thuruah daan hi Rom 5-8 tiang a fehpimi a si.

3:10-18. Pathian tihzah lo nak ih a rah pawl

10Ca Thianghlim in:

                        “A dingmi zohman an um lo,

                       

11A fimmi pakhat hman an um lo,

                        Pathian biatu khal an um lo.

                       

12An zatein Pathian hnen ihsin

                        an pial thluh ih,

                        zinpeng an zawh ṭheh zo.

                        Zohman thildik a tuahtu an um lo,

                        pakhatte hman an um lo.

                       

13An ṭongkam cu thihpi tlakmi

                        bumnak hlir a si;

                        An lei ihsin ṭihnungza

                        thuphan pernak a suak;

                        An hmur ihsin thihsii, rul tur

                        bangtuk a suak.

                       

14An ṭong cu mi camsiatnak

                        hlir in a khat.

                       

15Mi tuahmawh ding le mi phil *

                        dingah cun an zamrang zet;

                       

16An fehnak kipah siatsuahnak le

                        cemralnak in a thlun hai.

                       

17Daihnak lamzin cu an thei

                        dah lo;

                       

18Pathian ṭihzahnak khal an zir

                        dah lo,” a tivek kha a si.

Caang 10 nak ah, zo hman Pathian hmai ah miding fel, daan thlun thei kan um lo tiah a ti (Thusim 7:20, Ps 14:2-3). Ziangah tile,

1. Pathian theitu le hawltu an um lo (c. 11).
2. Thil tha tuahtu khal an um lo (c. 12).

Himi caang hnih ih a simmi hi hloh tlaunak le siatralnak ih hrampi a si. Pathian ih duhnak hawl ih kan feh lo tikah, tisa duhnak hawl in kan feh a si. Cutikah, thil tha kan tuah thei nawn lo. Tidai thiang te khi tikhur balmi in a luang dah lo. Pathian tihzahnak a hrial tu thinlung in Pathian ih duhmi ziaza a luang dah lo.[11]

3. An dang cu thlaan kua vek (c. 13, Saam 140:3
4. An lei cu mibumnak tursia hlir in a khat (c. 13, Saam 10:7)
5. An kaa cu mi camsiatnak in a khat (c. 14, Isai 59:7-8)

A siat cuahcomi mithi ruak khi ziang tluk a thu a nam. Pathian tihzah lo tu pawl ih lung sung ih a suakmi awkam cu midang hrangah tuar a har. Rul tursia bang in, Pathian tihzah lo tu pawl cun, an kiangkap pawl kha an bum ih an siatsuah a si. Pathian zumnak in lam an pial ter ih, taksa le thlarau tiang thihnak an tuar. 

6. An ke cu mi thahnak thisen in a khat (c. 15).
7. Daihnak lam zin an thei dah lo (c. 17)

Mark 7:21-23 sungah, hi bang tuk nan zia pawl cu a leenglam in a rami an si lo. A sunglam in a rami an si tiah Bawi Jesuh khal in a sim.

8. An mit cu Pathian ttihzahnak zianghman a um lo (c. 18, Saam 36:2)

Minung siatrallnak pawl cu a thilung sung ih thimnak, Pathian tihzah lonak in a ra mi an si. Curuangah, Isaiah in, minung ih luu in a ke zim tiang hmahnai hlir in a khat tiah a ti (Isai 1:5b-6b).

Saam 36:2, 5, 10-10 kan zoh tikah, minung pawl ih sualnak thu pawl Saam cangantu in a ngan theh hnu ah, neta bikah, Pathian ih zaangfahnak le ngaithiamnak a dil sal ti kan hmu. Hiti ih Saam sungta a lak duhsannak cu, misual pawl ih sualnak le rundamnak thu a cem cih ruangah a si.

Curuangah, Saam sungta bang in, Paul in Rom cakuat sungah, a sim duhsanmi cu Pathian in leilung tlunmi pawl ih sualnak par ah thu a then ding. Asinan, Pathian cu zaangfah duhdawtnak thawn a khatmi a si ruangah, misual pawl rundamnak hna a tuan ding a si timi khal a sim cih a si.

3:19-20 Atu-ah cun Daan sungih thupekmi hmuahhmuah cu Daan hnuai ih a ummi pawl hrangah a si, ti kan thei. Cumi cu zohman in an phet thei lonak dingah le leikhawvel pumpuluk hi Pathian thuṭhennak hnuai ih thlenpi dingah a si, tinak a si. 20Ziangah tile zohman in Daan thlun tahratin Pathian hmaiah thiamconak a ngah thei lo ding. Daan ih hnaṭuanmi cu minung an sual theihternak lawng a si.

Paul in a aupimi cu daan in minung pawl ih sualnak a lang ter theh ruangah, zohman Pathian hmai ah ka sual lo ti ih a ti theitu ding an um lo tiah a ti. Daan thlun theitu um in, minung in an mahte rundamnak co thei tiang fel hngai sehla, Pathian in a fapa hi leitlun ah a run thlah lo ding.

Pathian in daan sungah thlun ding in in timi pawl cu zohman in kan thlun thei lo. Pathian cu a thianghlim tuk ruangah, sualnak fate khal a duh lo. Sualnak ih huham ruangah zohman in kan mah te Pathian ih daan khal kan thlun thei lo. Asinan, Pathian ih daan in pekmi cu kan sualnak lang ter in, rundam kan tul zia kha theih ter dingah a si.

Rom 3:21-31 …. Pathian In Remnak A Tuah

21Atu cu Pathian in Amah le minung karlakah rualremnak lamzin a langter zo. Cuih remnak lamzin thu-ah Moses Daan le profet pawl kha theihpitu an si nain Daan thawn zianghman a seng aw lo. 22Jesuh Khrih an zumnak thawngin Pathian in minung thawn remnak a tuah. Khrih a zumtu hmuahhmuah hrangah cuti cun Pathian in a tuah a si; curuangah dan awknak zianghman a um lo; 23kan zatein misual kan si ṭheh ih Pathian sunloihnak kan co baan lo. 24Sikhalsehla atu-ah cun in luattertu Khrih Jesuh ih tlennak zaar ah Pathian in a zaangfahnak laksawng cu in pek ih Amah thawn rualremnak in tuahsak zo. 25Pathian in Jesuh Khrih ih thisen thawngin misual ngaidamnak kha a tumtahmi a si ih, cuih ngaidamnak cu amah an zumnak thawngin an ngah ding. Pathian in hi bangtuk thil a tuah cu amah ih dingnak langternak dingah a si. Hlanah cun Pathian cu a thin a sau ih minung ih sualnak kha poisa lem loin a rak umsan. 26Sikhalsehla atu-ah cun Amah ih dingnak kha langfiangter dingah minung ih sualnak cu a umsan meen nawn lo; cutiin a dingnak a langter ih Jesuh a zumtu hmuahhmuah cu Amah thawn rualremnak a coter hai.

27Cuti a sile ziangtal kan porh awk ding a um maw? Um hrimhrim hlah! Ziangih ruangah so? Daan kan thlun ruangah maw? Si hlah! Kan zum ruangah a si. 28Ziangah tile Daan ih thupekmi thlun ruangah si loin zumnak thawng lawngin minung cu Pathian thawn rualremnak a um a si, tihi kan thu netnak a si. 29Culole Pathian cu Judah mi pawlih Pathian lawng a si maw? Zentail mi pawlih Pathian tla a si ve lo maw? A si, Zentail mi pawlih Pathian khal a si. 30Pathian cu pakhat a si ih Judah mi pawl cu an zumnak thawngin Pathian thawn remawknak a um ding ih Zentail mi pawl khal an zumnak ruangah Amah thawn a rem awter hai ding. 31Cuti a sile hi zumnak ruangah Daan cu kan hlonta, tinak a si maw? Si hrimhrim hlah! Daan kan hngetter a si sawn.

Pathian in a dingfelnak kha phun tampi in a rak lang ter. A thukham hmang in, profet pawl hmang in, sualnak par ih a dingthluk lairelnak in, le a thusim ngaitu pawl par ih a thluasuah peknak in ti in a dingfelnak a rak langh ter. Asinan, thuthangtha sungah cun, a dingfelnak a thar in a lang ter sal. Cui thu cu hi tawk ah a sim fiang.

1. Daan thawn an seng aw lo (c. 21). Thukam Hlun ahcun, Pathian hmaika ih dingfelnak cu minung ih nun can daan parah a tthum aw. Asinan, thuthangtha sungah cun, dingfelnak cu zumnak/rinnak in a ra a si a ti. Moses ih daan cu profet pawl in Pathian ih dingfelnak kha an langh ter. Asinan, an nih in, cui daan pawl cun, Pathian hmai ih dingfelnak cu in pe thei lo. Pathian in a thar ih lamzin in tuahsakmi cu Jesuh Khrih kan hrangah in peknak in a si (Gal 2:21).
2. Khrih zumnak thawng in a si (c. 22a). Daan ih in hmuhsakmi dingfelnak cu tuannak ih ngahmi laksawng a si. Asinan, thuthangtha ih in hmuhsakmi dingfelnak cu Jesuh Khrih ih kan ai in awhnak thuthangtha zumnak in a rami laksawng. Pathian ka zum/rinsan timen hi rundamnak conak a si lo. Ziangah tile, Satan le a dungthluntu pawl khal in Pathian cu an zum tuk ih a tthia hman an tthia thluah thlo. Asinan, cui zumnak in a run lo. Ziangah tile, Jesuh ih a kuan sakmi cui sual man cawh kuan pawl kha keimai hrangah tiah an ti thei lo. Ziangah tile, an hrangah a tel lo. Asinan, nang na hrangah a tel. Na hrang a si.
3. Mi hmuahhmuah hrangah a si (cc. 22b-23). Pathian in a daan cu Jews pawl hnen ah a pek. Asinan, Jesuh Khrih sung in rundamnak a tuahmi cu mi hmuahhmuah hrangah a si. Zo khal Pathian hmaika ah sualnak nei lo kan um lo (Rom 3:23). Curuangah, Pathian in a fapa cu misual zate hrangah aiawhtu ah a pek a si.
4. Zaangfahnak thawng in a si (c. 24). Pathian in sual thuthennak in in luat ternak cu a zaangfahnak ruangah a si. Cui a zaangfahnak cun, kan mah ih man pek tul lo, a lak in (free gift John 15:26), sual ngaithiamnak kan co thei lo dingmi kha in pek. Thiam in co ter.
5. Pathian in man tampi a pe (cc. 24b-25). Pathian in kan hrang ih in pek sakmi man hi tongfang pathum in kan langh ter a siahcun: Sual ngaithiamnak, thisen le rundamnak a si. Sual ngaithiamnak hrangah, Pathian ih a thianghlimmi daan kha famkim ter a tul. Cumi cu sualnak man cu thihnak timi a si. Cucu Jesuh in kan mai aiawh ah a thisen le nunnak liam in a famkim ter zo. Curuangah, Pathian in kan sualnak in ngaithiam theinak a si. Cui a thisen cu, sualnak huham sung khal in in rundam a si.
1. Lev 16 sungah Judah daan ih sual thlahnak thu hi tahthimnak tha zet a si. Me pahnih biaktheng hmai ah an rak keng. Me khat cu an that ih cui thi cun, biaktheng sung ih zaangfahnak tokheng le thukham kuang sung ih thukham lungpheng pahnih cu a vun theh.[12] Cumi cun, Pathian ih dinfelnak daan kha a famkim ter. A dang pakhat ih lu par ah puithiam in a kut a ret ih mipi pawl ih sualnak hrang ngaithiamnak a dil theh hnu ah, hramlak ah an hei thlah. Cumi cun, an sualnak pawl kha laksak theh an si ih, an sualnak in an par ah thu a nei thei nawn lo tinak a si.
2. Asinan, kum tin tuah a tul ringring. Jesuh a rung thlen tikah, kum khua hrangah a thisen le a nunnak rori in kan misual pawl in tlen ih, sualnak ih huham sung khal in in thlah suak zo a si, (Ps 103:12, Rom 3:25, 1 Cor 15:56-57).
3. Dr. G. Campbell Morgan in rundamnak cu laksawng a si zia thu lungto laitu pakhat kha a sim tikah, cupa cun, a lung kim thei lo. Keimaih lam khal ah ka fel le ka that lo ahcun, vanram cu ka kai cuang lo ding tiah a ti ringring. Cutikah, Dr. Morgan cun, hiti in thu a sut. “Tuizing hi lungto leihnak sungpi sungah ziangti in na vung tum?” tiah a ti. “Ziangah cucu, Ol tuk si. Elevator, thir lilawn in ka tum” tiah a ti. “Ol zet ih na tumkai man na pe maw?” tiah a sut. “Pe hlah ee, asinan, kan company pawl cu himi tuahnak ah an cem tam na sa ding” tiah hni phah in a ti. Cutikah, cupa in a hmu fiang. “Rundammi si dingah kei ih ka kuan tulmi a um lo. Asinan, Pathian cu a fapa nunnak rori a liam” ti a hmu fiang.

Thunetnak:

Himi Bible caang sungah Paul in thu pahnih a thupi bik in a sim duh. Minung cu zo kan si, tile, Pathian teh zo a si timi a si.

Minung hi zo kan si?  Minung pawl cu sualnak huham tangah kan rak taang theh. Cui sualnak huham cu kan mahte kan neh thei lo. Curuangah, “Pathian ih sunlawinak kan co ban lo” cumi ih a sullam cu,   “Pathian ih umnak vanram kan co thei nawn lo”[13] tinak a si (Rom 8:16, Fili 3:21, 2 Thess 2:14). Satan pai kut sungah kan taang. Kan thih khal le Hell ah feh ding kan si. Cucu, minung ih kan sinak a si.

Pathian teh ziangvek a si?

Pathian cu ziaza tampi lak ah a thupi bik in a kom awmi pahnih a si. Pakhatnak cu Pathian cu a thianghlim ih a dingfel. Pahnihnak cu duhdawtnak thawn a khat. Pathian ih thianhlimnak le dingfelnak in, sualnak hrimhirm a duh lo. A sualmi pawl cu sualman tuar ter ding hi a si.

Asinan, Pathian cu duhdawtnak le a si fawn. A duhdawtnak in misual pawl cu in duhdawt tuk ko nan, a thianhlimnak le a dingfelnak in, cui sualnak pawl kha menmen ih ret men a duh lo.

Tahthimnak: Unau hnih te thu: a u kha thuthentu a si ih, a nau cu misual a si. A u in a nau a duhdawt tuk ruangah, thawnginn ah a feh ih an hnipuan an thleng aw ih a u cu thah a tuar. Curuangah, a nau cu daan sungah, “thiamco ter a si.” A sual nan, sual man a kuan zo ti a co. Thiam a co theinak cu, a u in a nunnak liam in a tlennak ruangah a si. A naupa in keimah ih thatnak ruangah tiah a porh awk theinak a nei lo.

Cuvek in, minung ih kan sual man cu thihnak, taksa le thlarau thihnak tuar ding kan si. Vanram khal co thei lo tu ding kan si. Sualnak huham tangah taangmi kan si. Pathian fa sinak co thei nawn lo mi pawl kan si. 

Daan ih peknak san:

1. Testimony of the gospel
2. Conviction of sins
3. Source of guidance for the Christian life
4. Standard of God’s holiness, now fulfilled in Christ.

Asinan … Khrih ruangah, Atu kan dinhmun

Kan Bible ca ih a mawi bikmi tong cu, “Asinan, a tu ahcun” timi hi a si. Asinan, Bawi Jesuh Khrih in, kan sualman cawhkuan pawl hmuahhmuah cu a mah in kan ai-awh ah in tuar sak ih, a thisen le a nunnak in in tlen. Curuangah, Pathian ih sual ngaithiamnak kan parah a thlen ter a si. Cucu Pathian in ii duhdawtnak le ii zaangfah tuk ruangah a si (c. 24-25) ti zum aw. Cumi a zumtu cu sual ngaithiamnak ih, taktak ih a thawtnak an co.

Curuangah, Pathian in kan hrangah in tuah sak thehmi kha kan zumnak thawng in, kan sungah, sual ngaithiamnak ih thinhnangamnak le lungawinak kan ngah a si. Kan mah ih porh awk dingmi a um lo.

Cumi cu zozo hrang khal ah a si. Jews, Gentile, midum, mirang le Asianmi pawl hrang khal ah, Pathian ih in tuah sakmi zumnak thawng in kumkhua nunnak, le vanram kan co theinak a si.

Rom 4

Thuhmaihruai:

Paul in “Zumnak ruangah sual ngaithiam (thiamco ter) kan si. Cumi cu Thukam Hlun Daan le Profet pawl khal in an lang ter” tiah a ti. Cumi cu Juhdahmi asinan Christian ih a cang zomi pawl in, “Zumnak thawng ih thiamco ter kan si daan cu kan thuanthu sungah, kan va thei dah lo ve. Abraham thu in in sim fiang hnik law” tiah an ti. Paul in, tuisun zumtu pawl ih kan comi zumnak ruangah thiamco ter kan sinak kha Abraham khal in a rak co ngahmi a si timi lang ternak thenli in a sim.

1. Abraham cu a thil tha tuahman si lo in, a zumnak ruangah thiamco ter a si (cc. 1-8).
2. Abraham cu serhtan ruangah si lo in, zumnak ruangah thiamco ter a si (cc. 9-12).
3. Abraham cu daan a thlun ruangah si lo in, zumnak ruangah thiamco ter a si (cc. 13-17).
4. Abraham cu a hmuhmi si lo in, a hmuh lo mi zumnak ruangah thiamco ter a si (cc. 18-25).

4.1. Abraham cu a thil tha tuah man si lo in, a zumnak ruangah thiam in co ter a si (By faith not work, vv. 4:1-8)

¹Kan phun cithlahtu Abraham thu teh ziangti in so kan ruah ding? A hmuhton mi ziang bangtuk so a si? ²Thil a tuahmi thawngin Pathian thawn rualremnak (sual ngaithiamnak) a co ti sehla porh awk ding tawkfang cu a nei ding! Sikhalsehla Pathian hmaiah cun porh awk ding zianghman a nei lo. ³Ca Thianghlim in, “Abraham in Pathian a ring ih cuih a rinnak ruangah Pathian in midingah a ret a si,” tiah a ti. * ⁴Mi pakhat hna a ṭuan tikah a hnaṭuan man cu an pek; cumi cu laksawngah ruah ding a si lo. Amah ih a hlawhmi a si. ⁵Sikhalsehla ṭuannak si loin zumnak a neitu, mawh-nei mi kha mawh-nei lo ah a tuahtu Pathian a rinsantu ih zumnak cu Pathian in amah thawn rualremternak hrangah a co (cohlan) sakmi a si. ⁶Pathian in mi pakhat ṭuannak malte hman tel lotein miding bangin a cohlan sakmi pa ih lungawinak David in a rel tikah himi hi a si a sim duh mi cu:   

⁷“An ṭhatlonak ngaithiam a si

                                            mi le an sualnak thlahsak a si

                                            mi pawl cu milungawi an si.   

⁸Bawipa in an mawhnak a siarsak

                                            lomi le an sualnak cazin ih

                                            a khumsak lomi pawl cu

                                            milungawi an si,” a ti.

                         

Billy Graham: Satan cun Jesuh Khrih thawn nan pawlkom awknak a lo tthen thei lo a si ahcun, a tuah dingmi cu rundamnak na ngahnak le ngah lo thu ah, rinhmainak, doubt nei ding in a lo tuah ding.”

Thuthimnak ah: Falam zin ah car accident a um. Zaan ah a si ih, pakhat pa thinghram a pawk ngah. Lei tang le a hmu ngah lo. Dawp ngam lo in, zaanvar a tlai. A thaizing khua a hung vaan cun, a tanglam pi thum duh ah, hmun rawn a um.

Ziangah rundammi kan sinak kha rinhmainak in neih ter duh?  Satan ih tumtahmi cu Pathian in a lo duh ngaingai lo timi lo zum ter dingah le Amah rinsan lo dingah a si. Cutikah, Pathian ih thluasuah: daihnak, ralthatnak le thluasuah tinkim co lo ding in a lo tuahnak a si.

Mi hrek khat cu Pathian kha sualnak hawl ringringtu Police vek in kan hmu. Curuangah, sualnak tuah le hell ah, that deuh si le, vaan ah kan kuat aw ciamco ih, ni khat ah, vei ziat lai si maw kan tum kan kai theu. Asinan, Bible ca ih in zirhmi Pathian cu cuvek a si lo.

Saam 145:8

8 Bawipa cu mi duhdawtu le mi

                        zaangfahtu a si;

                        A thinheng a har ih a hmunmi

                        duhdawtnak in a khat.

Curuangah, Paul in, kan thih tikah, vancungram ka kai rori ding ti kan theihfiang theinak dingah Pathian cu mawh-nei mi kha mawh-nei lo ah a tuahtu Pathian a si tiah a ti (v. 5). Cui Pathian “a rinsantu ih zumnak cu Pathian in amah thawn rualremternak hrangah a co (cohlan) sakmi a si”  (v. 5) tiah a sim.

Abraham kha tahthimnak ah a hmang (Rom 4:1-3)

Rom 4:1-3 tiang ih a simmi hi Seem 15:2-6 sungta a lakmi a si.

Seem 15:2-6

2Cutikah Abram in, “Maw Pathian Bawipa, fa le ka nei lo. Ka hnenih na laksawng cu ziangso a si ding? Ka rocotu * cu Damaskas khuaih Eliezer lawng a si. 3Fa pakhatte hman i pe lo ih, curuangah ka ro cu ka salpa pakhat in a co a ṭul ko,” ti ah a ti. 4Cun Bawipa in Abram hnenah, “Hi na salpa hi na rocotu a si lo ding; na rocotu cu nangmah ih fapa ngaingai a si ding,” ti ah a sim sal. 5 Bawipa in Abram cu lengah a suahpi ih, “Van khi zoh awla arsi pawl khi na siar thei asile siar hnik; khi arsi zat in na tesinfa pawl cu an tam ding a si,” ti ah a ti. 6Cule Abram in Bawipa cu a zum ih acuih zumnak cu Bawipa in dingnakah a co sak.

A thuanthu um daan cu, Seem 14 sung kan zoh tikah, a tupa Lot umnak Sodom le Gomorah ram pawl a ra la thehtu Siangpahrang pawl a va do ih, a neh theh. A kir lam ah, Abraham cu Pathian in thluasuah ka lo pe sin ding tiah thu a kam. Asinan, Abraham cun, zoso ka thih tikah teh, ka ro pawl a co cuang ding, fate le I pek lo ahcun, ka sal pa Eliezar in a co pei cu tiah a ti.

Pathian in, na ro cu hi na sal a si lo ding. Na sung suak fa rori in a co ding tiah a ti. Inn leeng ah a suah ter ih, van a zoh ter. Hi arsi pawl bang in na tefa pawl ka tuah ding tiah thu a kam. Cumi a thukam cu Abraham in a zum. “Zum” timi hi Hebrew tong cun, “Amen” ti a si. A sullam cu, “zum/ring” tinak a si. Pathian in thu a kam ih, Abraham in cui a thukam cu Amen, ka zum tiah a ti. Abraham in Pathian ih thukam kha a zum tikah, Pathian in, Abraham kha midingfel ah a pom mei.[14]  Abraham in, Pathian hmai ih midingfel a sinak dingah, a tuannak le felnak zianghman a tel lo. Ziangah tile, Pathian hmai ih midingfel a si theinak dingah, Jesuh Khrih in thinglam tah parah a tuansak theh ding ti kha Pathian in a thei. Cui Khrih ruangih dingfelnak cu Abraham hnen khal ah Pathian in a rak pek.

Himi thu ah Paul hmang in Pathian in in zirh duhmi cu, Pathian ih in duhdawtnak, zaangfahnak le, a fanu/fapa kan si theinak cu kan ziaza par ah a tthum aw lo. Ziangah tile, kan Pathian cu duhdawt zaangfahnak thawn a khat. Curuangah, mawh-nei mi kha mawh-nei lo ah a tuahtu Pathian a si. Cui duhdawtnak Pathian cun, kan sualnak cazin pawl cu Khrih parah a ret ih, Khrih ih dingfelnak cu kan parah in ret sak.

Paul in hi a simmi thu hi thudik a si zia, David khal in kan Pathian duhdawt zaangfahnak thawn kan sual in ngaidamtu a si ti ih a rak simmi kha a vun sim sal. David in Bathseba thawn sualnak an tuah ih, a pasal khal a thah sak ngah hnu ih Pathian hnenih sual a phuannak, Ps 32:1-2 sungta kha Paul in a vun lak ih, cc 7 & 8 nak ah hitin a sim bet:

⁷“An ṭhatlonak ngaithiam a si  (forgiven)

                                            mi le an sualnak thlahsak a si

                                            mi pawl cu milungawi an si.  

                         

⁸Bawipa in an mawhnak a siarsak (covered)

                                            lomi le an sualnak cazin ih

                                            a khumsak lomi pawl cu

                                            milungawi an si,” a ti.

David in Pathian ih mangbangza a sinak thu pahnih a sim. (1) Pathian cu kan sual cing in, kan sualnak pawl in ngaithiamtu le in ngaithiamtu a si ti a sim (c. 7). (2). Pathian cu kan mawhnak cazin cu a hminsin dah lo, a cing dah lo.

Pathian in, kan sual in ngaithiam tikah, Khrih ih dingfelnak lawng kan cazin ah in ret sak. Kan thatnak pawl lawng a hminsin.[15] Ziangah tile, Khrih veihnih a rungtum sal tikah, laksawng pe dingah a si. Zumtu cu kan sual pang tikah, Pathian thawn pawlkom awk sal kan duh ahcun, Pathian hnen ah kan sualnak taansan in, Pathian hnen ah kan kir sal ih, sual ngaithiam kan dil a tul (1 John 1:5-7).

Thuthangtha ih a muril cu: Pathian in kan sinak vek in in cohlang tinak a si. A zaangfahnak in, kan sualnak pawl in ngaithiam ih, in siarsak lo. In khuhsak a ti. Khrih in thinglamtah par ih in tuahsakmi kha kan maih tuahmi ah in cohlan sak. Khrih dingfelnak cu kan maih dingfelnak ah a ret.

Pope John Paul II hi lei tlunah mimak a si. 1981 kum ah Rome khua ih St. Peter Square innpi ih a feh lai ah, Mehmet Ali Agca timi pa in, a kap. 1983 ah thawnginn ah a va feh ih, ka fa na sualnak ka lo ngaithiam tiah a va ti.

Cui sual ngaithiamnak cu mithat pa Mehmet Ali ruangah a si lo. Pope John Paul ih duhdawtnak le zaangfahnak ruangah a si. Cucu Pathian ih mi duhdawt daan ciahcu a si.

Mi hrek in, cu asile, Pathian cu “Misual tla sual lo” ti ih, sual ngaithiam cu a dingfelmi Pathian nan ti fawn ih khui tawk ah si a dingfelnak cu tiah an ti.

Pathian cun, kan sual in ngaithiamnak hi a menmen ih in ngaithiam a si lo pi. Amah Pathian kha fapa Jesuh in leilung ah a rung suak ih, kan sual leiba pawl hmuahhmuah in kuan sak theh. A nunnak a liam. Curuangah, Jesuh in, ka theh zo, “It is finished” (John 19:30). A theh suakmi cu, “Kan sualman kuannak dingah a nunnak pek dinghi a si.” Jesuh in a theh zo.

Laimi cu mi hmaisong kan nei thei tuk. Vei khat tla cu U Ral Ling in vaar so zin ih a feh rerotu pu tar pa kha a zaangfah ih, a mawtaw in a phur. Asinan, cu pa cun, mawtaw par khal ah a thil a thum duh cuang lo. Ka pu na thil tla thum hme an ti tikah, a nih in, “Ka mipum in phurh tak ah poi lo, bawm cu keimah te ka phurh ding” tiah a ti.

Jesuh in ka lo zaangfah tuk. Na sualnak pawl keimah in ka lo phurh sak ih, a man khal keimah in ka tuar theh zo tiah in ti tikah, mihrek cun, “Aih, keimah in ka phurh ve lo ahcun” tiah kan ttang ciamco. Na ttan le na baang lak men. Khrih ih ttheh zonak parah nang in bet tum nawn hlah. Vancungram kainak dingah, thil dang na bet tum asile, ka thih le vanram ka kai ding maw, kai lo ding timi ah na fiang dah lo ding. “Nan sualman hrangah Jesuh in a nunnak a pe zo.”

1 John 1:7 “Fapa Jesuh ih thisen in kan sualnak hmuahhmuah a tlengfai a si.”

Thunetnak:

1. Abraham kha Pathian in, thu a kammi a zum tikah, cui a zumnak cun Pathian lung a awi ter ih, midingfel ah a pom. A tuahnak a tel hlan ah Pathian in thu a kammi a zum.
2. Pathian cu mawhnei pawl kha mawh nei lo ih, a tuahtu a si. Kan sualnak kha a hminsin lo ih, kan thatnak pawl sawn lawng a hminsintu Pathian a si.
3. Cuvek Pathian cu a dingfelmi Pathian kan ti thei ding maw?
1. Pathian in duhdawtnak, zaangfahnak le sual ngaithiamnak cu milai pawl kan mah ih fel le fel lo, sual le sual lo parah zoh ih a tuahmi a si lo. Khrih in kan aiawh ih sual man a kuan theh zonak parah a thum aw sawn.
2. Curuangah, sual man cu Pathian in thu a tthen taktak nan, kan parah si lo in, fapa Jesuh in in tuar sak a si.
3. Curuangmah, Ka sualnak ngaithiam ka si zo, rundammi ka si, ka thih le vanram ka ta ti zum thlang aw ziangtile Jesuh in a theh zo. Nang ih bet tulmi a um nawn lo. Cumi kha zum mei aw.
4. Cumi na zum ahcun, Pathian a lung a awi ih, kumkhua nunnak le thlarau in a lo hruai ding a si. 
4. Pathian in, Jesuh ih thehzonak na zum tikah, mi dingfel ah a lo pom mei tikah, zianghman na sungah a thleng aw hrih lo ding. A thleng awmi cu, “mi sual thi dingmi” sinak in, “midingfel” ah a lo pom a si.
5. Asinan, na sungah A thlarau a lo pek ih, cumi in, lam a lo hruai ding.
6. Nangmah ih felnak le thatnak kha Pathian ih duhdawtmi le sual ngaithiammi si dingah bet tum nawn lo. Khrih ruangah, sual ngaithiam ka si timi kha ring mei aw.
7. Vanram ka kai le kai lo ding timi ah rinhmainak nei nawn hlah. Khrih in na ai ih sual man cawh kuan a tuarnak le a theh zonak kha ring mei aw.

4. 2. Abraham cu serhtan ruangah si lo in, zumnak ruangah thiamco ter a si (cc. 9-12).

9David ih a relmi lungawinak hi serhtanmi pawl lawngih ngah theimi a si maw? Si hrimhrim hlah! Hi lungawinak cu serhtan lomi pawlih comi khal a si ve. Ziangah tile kan sim zomi Ca Thianghlim in, “Abraham in Pathian cu a ring ih cuih a rinnak ruangah Pathian in midingah a cohlang a si,” tiah a ti. 10Cumi cu ziangtikah so a si? Abraham in serh a tan hlanah maw, serh a tan hnuah so? Serh a tan hnuah a si lo, a tan hlanah a si. 11Miding ih cohlan a si hnuah Abraham in serhtannak cu a tuah. Pathian in serh a tan hlan hmanah a rinnak ruangah midingah a siar ih cumi hminsinnakah serhtannak cu a tuah. Cuti a si ruangah serhtan lomi pawl an zumnak ruangih Pathian in mi dingah a cohlan mi pawl hrangah cun Abraham cu thlarau lamih an pa bik a si. 12Cule serhtanmi pawlih pa khal a si thotho; ziangah tile serhtanmi pawl cu serh an tan lawng si loin, kan pa Abraham serh a tan awk hlanih a nun bangin rinnak thawn a nungmi pawl an si.

pa a si. 17Ca Thianghlim khal in, “Nangmah cu miphun tampiih pa ah ka lo tuah zo,” tiah a ti. * Curuangah cuih thukamnak cu Abraham ih a zummi Pathian hmaiah a hngetmi thukamnak a si. Cuih Abraham ih zummi Pathian cu mithi a nuntertu le a thu in a um lomi kha a umter theitu Pathian a si.

Thuhmaihruai

Judahmi pawl ih ruah daan ah, mi pakhat cu Pathian hmaika ah midingfel si dingah, Pathian ih miphun si dingah, vunzim a tan a tul ih tiah an ti. Vunzim tan lo tu pawl cu Pathian ih tefa an si thei lo ti an zum. 

Curuangah, Paul in Rom 2:12-29 sungah, daan thlun timi cu a leenglam vunzim taan men ih thlunnak in, dingfel theih a si lo. “Thinlung vunzim tan” hi a thupi sawn tiah a sim zo. Paul in sunglam tiah a sim duhmi cu, “a thupte, midang ih theih lo in” tiah tinak a si. Curuangah, sunglam serhtan ti ih a sim duhmi cu Pathian kha a thinlung sungah a tihzah ih a rinsantu, a duhdawtu, le a thusim thluntu tiah a tinak a si. Sunglam vunzim tan hi lenglam hnak in a thupi sawn tiah a ti.

Paul in, lenglam vunzim tantu pawl lawng in Pathian hmaika sual ngaithiamnak le Pathian fanu le fapa sinak ngah an si lo. Abraham khal hi thinlung muril in, Pathian simmi a cohlang ih, a pomtu a si ruangah, Pathian thu rin ngamnak hi sual ngaithiammi sinak ih hram a si ti a sim fiang. 

4.2.1. Abraham in serh a tan hlan ah, Pathian in miding ah a cohlang (Rom 4:9-10)

Rom 4:9-10

9David ih a relmi lungawinak hi serhtanmi pawl lawngih ngah theimi a si maw? Si hrimhrim hlah! Hi lungawinak cu serhtan lomi pawlih comi khal a si ve. Ziangah tile kan sim zomi Ca Thianghlim in, “Abraham in Pathian cu a ring ih cuih a rinnak ruangah Pathian in miding ah a cohlang a si,” tiah a ti. 10Cumi cu ziangtikah so a si? Abraham in serh a tan hlanah maw, serh a tan hnuah so? Serh a tan hnuah a si lo, a tan hlanah a si.

Abraham khal Pathian hmai ah midingfel ih cohlan a sinaknak cu vunzim tan a si hlan in a si. Na tefa pawl cu van ih arsi zat in ka karhzai ter ding a ti lai ah, kum 85 hrawng a rak si (Seem 15). Cui hnu kum 14 hrawng a rei ah, Pathian cu a hnen ah a lang sal ih, a hnen ah thukamnak a pek. A thukammi cu:

1. Miphun hmuahhmuah ih pa ih ka lo tuah ding. Curuangah, na hmin cu Abram na si nawn lo ding. Abraham tiah kawh na si ding (Seem 17:4,5).
2. Nan Pathian ka si ding ih, keimah ih miphun nan si ding (Seem 17:7).

Himi ka thukam hi hminsinnak ah nangmah le na innsang ih ummi na sal le pawl hmuahhmuah khal vunzim nan tan pei tiah an rung ti (Seem 17:9-11). Cutin, Abraham cun, kum 99 a ti ah vunzim a tan (Seem 17:24). Curuangah, a fiangmi cu Abraham in vunzim a tan hlan pi kum 14 lai ah Pathian ih thukam kha a rak zum ih, a rak rinsannak ruangah, Pathian in, midingfel ah a rak pom zo ti a fiang.

Kan zir dingmi ziang a um?

Kawhhran ih daan le duun na thlunhlan, membership na luh hlan khal ah Pathian ih fanu/fapa na si thei tinak a si. Khat lam in, a leenglam ih na ziaza hman a tthat hlan ah, Pathian ih fanu/pa na si thei. Ziangtin na si thei? Abrahram bang in, Pathian ih thukam kha na zum, na rinsan, na cohlan ahcun Pathian fanu/fapa na si thei.

Pathian in ziang thu in kam? Na sualnak pawl hmuahhmuah ih na tuar dingmi kha Pathian Jesuh parah a ret ih, Jesuh ih thinglamtah parah ka theh zo a ti. Nang ih pek a tul nawn lo. Cun, Jesuh ih dingfelnak kha na par ah, na cazin ah a lo ret sak timi thu na zum maw? Na cohlang thei maw? Sualnak neimi pawl kha sual nei lo ah in tuahtu Pathian a si ti na cohlang maw? Na zum ih, na cohlan ahcun, Pathian ih pekmi hnangamnak kha na nunnak ah a thleng ve ding.

4.2.2. Asile, ziangruangah vunzim tan aw tiah Pathian in Abraham cu a fial?

Rom 4:11a

Miding ih cohlan a si hnuah Abraham in serhtannak cu a tuah. Pathian in serh a tan hlan hmanah a rinnak ruangah miding ah a siar ih cumi hminsinnakah serhtannak cu a tuah.

Pathian in serhtan a fialnak cu Abraham in, (1) Pathian ih hrilmi miphun, Pathian ih ta kan si ka si zo ti thei dingah le, (2) miphun tumpi ah ka lo tuah ding a timi a thukam pawl cu Pathian in a kim ter ding a si ti ka zum timi cingkeng ringring ding in, hminsinnak a si. Himi thukam pawl hi um hlah sehla, serhtannak in zianghman sullam a nei lo ding.

Kan zir dingmi: Pathian fa kan sinak langternak ah vunzim kan tan ve ding maw?

Abraham kha Pathian hrilmi milai a sinak hminsinnak ah vunzim a tan ter bang in, zumtu pawl khal Pathian in, a fanu le fapa kan sinak hminsinnak hrangah Pathian in hminsinnak pakhat in pek. Cui hminsinnak tacik cu Thlarau Thianghlim hi a si.

Eph 1:13-14.

13Nan hnenah rundamnak a thlentertu Thuthang ṭha a dikmi thuthang cu nan theih tikah nannih khal Pathian minung nan si ve. Khrih nan zum ih Pathian in amah ih ta nan sinak langternak ah hminsinnak cu nan parah a khen; cuih hminsinnak cu pe dingin a lo tiam ciami Thlarau Thianghlim kha a si. 14Pathian in a minung hnenah a kam ciami kan ngah tengteng ding ti langternak ah cuih Thlarau Thianghlim cu aamahkhan a si ih a minung hnenah cun luatnak tlamtling in a pe ding ti kan theih fiangnak tla a si fawn. A sunlawinak cu thangṭhat si ko seh.

Cui Thlarau Thianghlim in peknak cu Pathian in ka fale tiah in hminsinnak a si. Lenglam ih vunzim tan a tul nawn lo.

Cui thlarau thianghlim cun ziang in tuah sak?

Cui Thlarau Thianghlim in pekmi cun, kan sunglam vunzim in tan sak a si. Sim duhmi cu, sualnak ih in hruaitu Satan pa ih huham cahnak sung ihsin in luat ter a si.

 Kol 2:11-12

11Khrih thawn nan pehzom awknak ruangah serhtanmi nan si; cuih serhtannak cu minung tuahmi a si lo, Khrih ih tuahmi a si ih sualhiar tisa cahnak sung ihsin luat khi a si. 12Ziangah tile baptisma nan ngah tikah Khrih thawn a thihnak sungah phum nan rak si bangtuk in thihnak ihsin a thawhtertu Pathian ih huham nan rinnak ruangah nannih cu Khrih thawn thawhtermi nan si ve.

Thlarau lam vunzim tan timi cu tisa ih vunzim tan thawn a bang aw lo. Thlarau lam vunzim tan timi cu, tisa duhnak in hruaitu pa, Satan ih, huham le cahnak sung in, kan dung kum 2000 lai ah khan, Jesuh ih thihnak le thawhsalnak thawng in, in luat ter. Satan ih sal na si nawn lo. Zuu sal khal na si lo. Sualnak ih sal kan si nawn lo. Na Bawipa cu Satan le sualnak a si nawn lo. Thlarau Thianghlim hi a lo uktu thar a si. Na bawi a si. Cucu, thlarau lam ih vunzin tan cu a si.

E.g. Aung San in, independence a rak lak lai ah, nang le kei kan tel lo. Asinan, tui sun ah, kawlram cu na zum ah zum lo khal ah, mirang kut sung ih ummi a si nawn lo. Cuvek thiamthiam in, na zum ah, zum lo ah, kum 2000 lai ah Jesuh ih Sualnak Bawi a simi Satan pai huham cahnak in, luatnak in pe zo. Cui thu na cohlan ahcun, mi luat ka si ti na thinlung sungah hnangamnak na nei ding. Cumi cu thlarau lam vunzim tan kan timi cu a si.

Abraham khal in “Pathian in miphunpi ah ka lo tuah ding” a ti lai ah fa pakhat hman a nei lo nan, “Amen” “ka lungkim” “ka cohlang” tiah a ti tikah, Pathian cu a parah a lungawi. Cu ruangah, Abraham cu Pathian in miphun hmuahhmuah ih pa ah a tuah.

4.2.3. Ziangtin Gentile pawl ih pa ah Abraham cu a si thei?

Rom 4:11b, 12

Cuti a si ruangah serhtan lomi pawl an zumnak ruangih Pathian in mi dingah a cohlan mi pawl hrangah cun Abraham cu thlarau lamih an pa bik a si. 12Cule serhtanmi pawlih pa khal a si thotho; ziangah tile serhtanmi pawl cu serh an tan lawng si loin, kan pa Abraham serh a tan awk hlanih a nun bangin rinnak thawn a nungmi pawl an si.

Jews pawl in an uar awknak bik cu, Abraham cu kan pa a si. Pathian ih miphun, a hrilmi kan si. Judahmi a si lo pawl cu Pathian ih miphun an si thei lo tiah an pom.

Paul in, Abraham khal vunzim a tan hlan ah, Pathian ih simmi kha “Amen” “ka zum” tiah a ti tikah, Pathian in midingfel ah a pom bang in, Gentile mi pawl, vunzim tan lomi pawl khal, Pathian ih in simmi, nan sualnak man cu Jesuh in a lo kuan sak theh zo. Jesuh ih dingfelnak Pathian in a lo pek a si. Khrih ruangah, sual ngaithiam ka si timi thuthangtha kha a pom ih a cohlangtu cu Abraham cu thlarau lam ih kan pa a si.

Vunzim tanmi Jews pawl hrang ahcun, Abraham cu tisa lam ih an pa a si. Vunzim tan lomi pawl hrang khal ah, Pathian thukam rinnak in Pathian in dingfelnak pekmi kan si ruangah, Abhram cu thlarau lam ih kan pa thiamthiam a si.

Thunetnak:

1.     Abraham kha Pathian in midingfel ih a cohlannak cu thiltha a tuah tamtuk ruangah a si lo. Pathian in a duhdawtnak le zaangfahnak in, “miphun hmuahhmuah ih pa na si ding timi a zum ruangah” a si.

a.     Pathian ih lungawinak le thluasuah cu zo ih par ah a thum maw? Pathian in “a si” a timi kha, “a si” tiah a ti ngamtu parah a tthum aw.

b.     Pathian ih tongkam in ziang in sim?

                                               i.     Isai 53:5, 11 …

                      5Sikhalsehla kanmah ih sual ruangah hriamhma a pu,

                        Thil ṭha lo kan tuah ruangah vuaknak a tong.

                        Hremnak a tuar mi cu kan damnak a si,

                        Vuak a tuarnak cu kan rundamnak a si.

                      11Harsatnak a tuar hnuah lungawinak a tong ding;

                        A tuarnak cu a lak a si lo ti a thei ding.

                        Amah cu a dingmi keimah riantu a si ih ka lung a awi.

                        Mi tampi ih ai ah cawhkuannak a tuar ding ih

                        anmah tla cu an sual ka ngaithiam ding.

hi thukam cu Jesuh ah a famkim a si.

                                             ii.     1 John 5:11-12 …. Fapa a zumtu in kum khua nunnak nan nei zo.

Curuangah, ka sualnak cu ngaithiam a si theh zo timi cu pom thlang aw. Ka thih khal le vanram cu ka ta a si ti zum thlang aw.

2.     Abraham kha vunzim a tan ruangah, Pathian ih hrilmi a si lo. Pathian in a hril hnu ah cumi hminsinak ah Pathian in a tan ter sawn a si.

a.     Lenglam vunzim tanmi pawl lawng Pathian in miphun/Israel an si lo.

b.     Tuisun ah Pathian ih Jesuh ruangah, ka sual ngaithiam ka si theh zo ti a zumtu pawl cu Thlarau thianghlim in cu a taa kan sinak ah hminsinnak in pek a si. Cui thlarau thianghlim cu in neitu, in uktu thar a si. Satan kha kan bawi, kan uktu a si nawn lo. Cucu, thlarau ih serhtannak cu a si. Satan pai huham cahnak pawl hmuahhmuah in in runsuahnak cu thlarau lam serhtan a si.

c.     Cuti ih ka ti tikah, ka tisa duhnak in I nehtuk lai si tiah na ti men ding.

E.g. Second World War lai ah, mirang ralkap tampi Hitler in a kaih ngah. American pawl in ral an neh zonak kha an sim thei lo ih, thih bawh in mi tampi an um.

Chap 4 cu, Pathian in ziang a lo tuak sak timi a si.

4.3. Abraham cu daan a thlun ruangah si lo in, zumnak ruangah thiamco ter a si (cc. 13-17).

Rom 4:13-17

13Pathian in Abraham le a tefa pawl cu, hi leilung hi na ta a si ding, tiah thu a kam tikah Abraham in Daan a thlun ruangah a timi a si lo, sikhalsehla Abraham in a ring ih Pathian in miding ih a cohlan ruangah a si. 14Pathian ih thukamnak a co theitu pawl cu Daan a thluntu pawl hnen lawngah pek sibang sehla minung ih zumnak cu thulolak meen a si ding ih Pathian ih thukam cu man nei lo ah a cang ṭheh ding. 15Daan cun Pathian thinhengnak a thlenter; a sinain Daan um lonak ah cun daan buar sualnak khal a um ve lo.

16Curuangah thukamnak cu zumnak parih a dingmi a si ih Abraham tesinfa hmuahhmuah hnenah Pathian velneihnak laksawng a si tiah aamahkhan in thukamnak a si. Daan a thluntu pawl hrang lawngah si loin Abraham bangin a zumtu pawl hrang khalah a si. Ziangah tile Abraham cu thlarau lam in kan zate ih pa a si. 17Ca Thianghlim khal in, “Nangmah cu miphun tampiih pa ah ka lo tuah zo,” tiah a ti. * Curuangah cuih thukamnak cu Abraham ih a zummi Pathian hmaiah a hngetmi thukamnak a si. Cuih Abraham ih zummi Pathian cu mithi a nuntertu le a thu in a um lomi kha a umter theitu Pathian a si.

Mirang in a fiang deuh: Daan ruangah si lo, zumnak ruangah.

Rom. 4:16 ¶ For this reason it depends on faith, in order that the promise may rest on grace and be guaranteed to all his descendants, not only to the adherents of the law but also to those who share the faith of Abraham . . ..

Thusuhnak: Abraham in daan a thlun thei ruangah, Pathian in midingfel ah a cohlang a si maw? Cuti asile, tuisan ah teh, Pathian ih daan thlun ta lo in, sualnak a tuah rero tu pawl hi Pathian in midingfel ah a cohlang thei pei maw? An sungah midingfel sinak thinlung thar teh a pe thei pei maw?

Paul in, Abraham hi Moses hnenih Daan Thukham Pahra a rak pek hlanah, midingfel ah a rak pom zo ti a sim. Ziangruangah a rak pom? Paul in a simmi cu Abraham ih dingfelnak hrampi cu Pathian ih a thukam: “Abraham le a tefa pawl cu, hi leilung hi na ta a si ding” (c.13) tiah thu a kammi kha a zum, a pom, a ring hnget a si. Cu ti ih, Pathian thukam a rinsan ngamnak cun Pathian ih lung a awi ter ih, Abraham kha midingfel ah Pathian in a pom a si. A um daan cu Pathian in, Abraham kha a zaangfahnak thawng in thukam a pe zo. A zumnak ruangah khal ah a si lo. Cui thukam cu Abraham in a zum hlan ah a si zo. Abraham ih tuannak le felnak ruang ih a pekmi khal a si lo. Asinan, cui Pathian thukam pekmi cu Abhraham in a zum tikah, Pathian a lungawi ih, Abraham kha sual nei lo, miding, a thluasuah cotu ah a tuah.

Thukam ------> zumnak ------> midingfel sinak thar

Thukam: Miphun hmuahhmuah ih pa ka lo si ter ding

Zumnak: Abraham in Amen, “ka zum, na kam cu na kim ter ding ti ka zum”

Midingfel sinak: Pathian in midingfel ah a pom

Curuangah, tuisun khal ah Pathian in a thukham le daan pawl kan thlun thei hlan in, miding fel ah in pom. Pathian in a zaangfahnak liolio in, fapa Jesuh Khrih in pek ih, cui a fapa cun, kan sualman leiba pawl hmuahhmuah in pek sak theh zo (John 19:30). Jesuh ih ruangah, Pathian in kan sualnak in ngaithiam timi thuthangtha cu mi zapi hrangah a um zo. Cui thuthangtha cu na rak zum ve tein, Pathian lung a awi ih, na sungah Pathian ih sual ngaithiamnak le midingfel sinak cu na co ngah ve a si. Cumi cu daan na thlunnak ruangah a si lo. Pathian in Moses hnenih daan in pek duhsannak cu, vancungram kan kai theinak dingah a si lo. Rundamtu kan tul timi hmuh saktu dingah a si (Rom 4:15).

Abraham cu daan a thlun ruangah si lo in, daan a thlun hlan rori ah, Pathian in a zaangfahnak in thiam a co ter, dingfelnak a co ter timi thu hin, rundamnak cu mi hmuahhmuah hrangah a si ti a lang. Curuagnah, zumtu hmuahhmuah cu zumnak ruangah Abraham bang in Pathian in miding fel ah in can ter ruangah, Abraham cu Judahmi le Gentilemi khal ih pa a si (Rom 4:16; Gal. 37, 29). Gentile pawl hrang ahcun, Abraham cu thlarau lam ih an pa a si ih, Jews pawl hrang ahcun, Abrahram cu taksa lam khal ih an pa a si. Curuangah, Paul in, Seem 17:5 sungah, “Mi phun pi ih pa ah ka lo tuah ding” tiah Pathian in Abraham hnenih a thukam cu a fam kim tiah a hmu.

Thunetnak:

Pathian ih daan a thlun thei hlan ah maw, thlun thei hnu ah Abraham cu midingfel sinak a co ngah? … Moses hnenih daan pek a si hlan pi ah, Pathian in midingah a cohlang zo.

Ziangtiin midingfel ah cohlan a si thei? Pathian ih thu a kammi a zum/rin tikah, midingfel ah ka lo pom tiah a ti mei.

Tuisan ah, misual pawl hi Pathian in sual ngaithiamnak an co thei pei maw?

Co thei ee. Ziangtiin? Jesuh in kan sualnak cawhkuan pawl a mah in a phur ih, a dingfelnak kha in tawm ter zo.

2 Kor 5:21

21Sikhalsehla kanmah ih ruangah Pathian in sualnak zianghman a nei lomi Khrih kha sual ah a canter ih cuticun amah ih zaarah Pathian ih dingnak kan ṭawm venak dingah a si.

Jesuh ih dingfelfnak tawmtu/cotu ka si na zum maw? Na zum ahcun, Pathian ih lungawi tertu na si. Na sungah Pathian in, sual ngaithiamnak le midingfel sinak, sinak thar cu na co ngah ve a si.

            John 3:18

18Zokhal Fapa a zumtu cu thuṭhennak a tong lo ding; sikhalsehla a zum lotu cu Pathian ih Fapa neihsun a zum lo ruangah thuṭhennak a tong zo.

4.4. Abraham cu a hmuhmi si lo in, a hmuh lo mi zumnak ruangah thiamco ter a si (cc. 18-25).

18Abraham cun a zum ih beisei ding zianghman a um nawn lo hnu hmanah a beisei thotho hrih ruangah, “Miphun tampiih pa,” ah a cang. Ca Thianghlim in, “Na tesinfa pawl cu arsi zat an si ding,” a timi kha a kim. 19Culai ah Abraham cu kum zakhat zikte a si; a sinain a thi tuan dingmi a taksa pum zoh tikah siseh, Sarah nau a neih thei lo thu a ruah tik khalah siseh, a zumnak cu a ṭum cuang lo. 20Pathian ih thukammi khal zum loin a um cuang lo; a zumnak in cahnak a pek sawn ih Pathian kha a thangṭhat. 21Pathian cun thu a kam ciami cu a tuahsuak ding ti kha a ring nasa. 22Curuangah rinnak thawngin Abraham cu, “Pathian in miding ah a cohlang,” a si. 23Cule, “miding ah a cohlang,” timi ṭongfang hi amah ih hrang lawngih nganmi a si lo. 24Jesuh kan Bawipa thihnak ihsin a thosaltertu Pathian kan zumnak thawngin miding ih cohlanmi kannih hrang khalah nganmi a si ve. 25Kan sualnak ruangah thihnak ah thlenter a si ih Pathian thawn kan rualrem awknak dingah le thiam coter ka sinak dingah nunnak ah thawhter sal a si.

Ziangruangah Pathian in, Abraham le Sarah kha tuante ah fapa pe lo in a um si pei?

Abraham hi kum 99 a kim zo, Sarah khal hi 89 a ti zo. Cukhal ah fa an nei hrih lo. Ziangruangah a si pei? Minung lam ih nau neih theinak lam thu in ruah tikah, thil cang thei dingmi a si hrimhrim lo. Minung lam ih an ruahsannak a thih ter ta a si.

Asinan, Abraham cu minung lam cahnak le thilti theinak a rinsan lo. A hmuhmi thil khal rinsan in a nung lo. Abraham ih feh daan cu Pathian in ziangkim a ti thei a si timi rinsannak thawn nitin a nung a si. Pathian thu a kamnak cu Seem 15 a si ih, culai ah a mai kum cu 85 lai a si zo. Seem 17-18 tiang zoh tikah, Abraham cu 99 lai a si zo nan, zumnak thawn a feh ringring lai. Cui a zumnak cun, cahnak a pek ih, a tar hnu ah fapa, “Isaac” a pek a si.

Cevek thiamthiam in, leilungmi pawl khal in, Pathian ih pekmi hnangamnak le lungawinak kan co theinak dingah, mai thatnak le felnak in vanram kan kai thei timi ruahnak a cem ta a tul. Thlarau lam ah mithi ka si ti kan theih ta a tul. Abraham khal, milai lam ih a ruahsannak a cem hnu lawngah, Pathian ih cahnak huham kha a par ah a phuang aw a si.

Kan mai sinak le felnak in vanram kan kai thei lo le, ziang thu in vanram kan kai thei ding?

Rom 1:16

Thuthang ṭha hi ka zahpi hrimhrim lo: ziangah tile a zumtu hmuahhmuah rundamnak an ngahnak dingah Pathian ih huham a si.

Thuthangtha cu zum cu rundamnak, thiamconak, kumkhua nunnak ngahnak a si tiah a ti.

Cui thuthangtha cu ziang a si?

Rom 4:24-25

24Jesuh kan Bawipa thihnak ihsin a thosaltertu Pathian kan zumnak thawngin miding ih cohlanmi kannih hrang khalah nganmi a si ve. 25Kan sualnak ruangah thihnak ah thlenter a si ih Pathian thawn kan rualrem awknak dingah le thiam coter ka sinak dingah nunnak ah thawhter sal a si.

Thukam hlun ih Puithiam pawl ih raithawi daan:

Thukam Hlun sungah, sual thlahnak hrangah tuu, me, laileeng thi tivek pawl an hmang. Sual thlah ding tikah, puithiam pakhat cu a thianghlim biknak biakttheng sungah a vung lut. Sual thlahnak tuah hlan ah Pathian tuah ding a timi pawl an um. Aron cun, a korfualpi zim ah a awn theimi sui khingte an thleih ding ih, biakttheng sung ih a suah le luh tikah a on ding ih,  a thi le thi lo ti an thei ding (Suah 28:34). Aron le a fa le pawl cu biakttheng sung ih an luh hlan ah thiangte in a tuah awk ta a tul. Cu lo le, an thi ding (Suah 30:17-20). An raithawinak cu Pathian in a cohlan a si ahcun, dam te in a ra suak sal. Asinan, Pathian in a raithawinak a cohlang lo a si ahcun a thi. Aaron ih fapa pahnih: Nadab le Abihu in, Pathian ih thupek lo in khangthawinak an tuah ih, an thi cih (Puithiam 10:1-4).

Jesuh in, tuu, me, le laileeng thi tivek a keng lo. A kenmi cu a mai thisen luang in thihnak tiang misual kan mah ih sual ngaithiamnak hrangah a nunnak a pe aw. Pathian in leitlunmi pawl hrang ih a nunnak pek ih thawinak a tuahnak cu a cohlang ruangah, thawhsalnak le nunnak a pek sal. Cui ruangah, Pathian in kan sualnak cu in ngaithiam a si. Misual ah in hmu nawn lo. Jesuh ih ruangah, kan sualnak in thlahsak zo a si. Cucu thuthangtha a si.

Cuti a si le, vanram kainak dingah zum a tul nawn maw?

“Zumnak” “rinnak” (faith) timi kan neih a tul zia Rom cakuat sungah, vei 34 rori a lang. Ziangruangah kan neih a tul? Jesuh ih nunnak liam ih kan ai ih, a thihnak ruangah, kan nih cu sual ngaithiam kan si. A thawhsalnak cu Pathian in, kan sualthlahnak raithawinak cu a cohlannak langternak a si ti na zum ahcun, Pathian ih rundamnak le sual ngaithiamnak cu na nunnak in na tep ngah ding a si (Rom 1:16). Pathian in a zumtu pawl hnen ah “dingfelnak” a pek (Rom 3:22). Mirang in a fiang deuh.

Rom. 3:22

Even the righteousness of God which is by faith of Jesus Christ unto all and upon all them that believe….

2Jesuh Khrih an zumnak thawngin Pathian in minung thawn remnak a tuah. Khrih a zumtu hmuahhmuah hrangah cuti cun Pathian in a tuah a si;

Rom 5:1

Atu cu zumnak in thiam cotermi kan si zo ih kan Bawipa Jesuh Khrih ruangah Pathian thawn kan rem aw zo . . ..

Thukam  ­------> zumnak/rinnak ------> thiamco ternak/midingfel sinak na tep ding

Thukam: Jesuh in a nunnak liam ih kan sualnak raithawi ruangah Pathian in kan sualnak in ngaithiam zo. Cumi langternak ah, Jesuh cu thihnak in thawh ter sal a si zo.

Zumnak/rinnak: nangmai felnak si lo in, Jesuh ih ruangah, sual ngaithiam ka si ti kha na zum/rin a tul.

Thiamco ternak: Cuti ih na zum ahcun, na nunnak in Pathian ih sual ngaithiamnak cu na tep ngah ding a si.

Bung 5

Thuhmaihruai

Pual in Rom bung khat in bungli tiang ih a simfiangmi cu leilungmi pawl hmuahhmuah cu Pathian hmai ah sualnak nei hlir kan si. Zohman in Biaknak lam zuamnak le daan pawl thlunnak in Pathian ih sual ngaithiamnak le a sunlawinak kan co baan thei lo. Curuangah, Pathian in leitlun le vanram khal ah, a sunlawinak kan co theinak dingah, lamzin dang pakhat in tuah sak. Cumi cu, Jesuh Khrih hmang in a langh termi a zaangfahnak le sual ngaithiamnak a si. Cui thuthangtha kha kan zum, kan cohlang ih, kan rinsan ahcun, Pathian ih sual ngaithiamnak le sunlawinak kha kan co baan ding tiah a sim (Efesa 2:8-9). Cui thucu, Abraham ih nun ah a fiang a si tiah a sim bet.

Rom bung nga nak ahcun, Paul in, Rom bung li ih netabik thu a simmi, “Thiamcoternak” thu kha thu hnih in a simfiang bet. Pakhatnak: Thiamcoternak ih a suahpimi thluasuah pawl (5:1-11), le thiamcomi kan si theinak thuhla pawl kha Adam le Jesuh ih lamdannak in ziang in sim (Rom 5:12-21) timi hi a simfiang a si.

5.1. Thiamcoternak ih a suahpimi thluasuah pawl (5:1-11)

Zumnak ruang ih kan comi Pathian laksawng cu thiamconak a si. Cui thiamconak sung ih a telcihmi Pathian thluasuah pawl tampi a sim. Cumi pawl a sim duhsannak cu, a pakhatnak ah, Christian si hi ziangtluk in a hlawk. Thiamcoternak in vanram kan co ngah ding ti men lawng a si lo. Hih leitlun kan nun sung hrimhrim ah, thluasuah kan donnak hrampi a si.

A pahnihnak cu, thiamcomi kan sinak cu a laangte sung hrang lawngah a si lo. Kumkhua hrangah a si ti khal a sim duh.

Pathian Thawn Rualremnak

1Atu cu zumnak in thiam cotermi kan si zo ih kan Bawipa Jesuh Khrih ruangah Pathian thawn kan rem aw zo. 2Zumnak ruangih kan comi Pathian ih zaangfahnak sungah Amah in in thlenpi ih cuih zaangfahnak sungah cun atu hi kan um. Curuangah Pathian ih sunlawinak kan ṭawm aw ding tiah ruahsannak kan nei ih kan thin a nuam. 3Cule harnak kan tuar tik khalah hin kan lung a awi thotho; ziangah tile harsatnak in tuartheinak a suahter, 4tuartheinak in Pathian lungkimnak a suahter, cule amah ih lungkimnak in ruahsannak a suahter, ti kha kan thei. 5Cule hi ruahsannak in kan bei dong loin in tuah, ziangah tile Thlarau Thianghlim sung ihsin Pathian in a duhdawtnak cu kan thinlung sungah a burh zo. Cuih Thlarau Thianghlim cu Pathian ih in pekmi laksawng a si.

6Zianghman ti theimi kan neih lo laifangah Pathian ih khiah mi tikcu caanah Khrih cu misual pawl hrangah a thi. 7Miding hrang hmanah mi pakhat khat thih ding cu a olmi thil a si lo. Miṭha hrangah cun thih a ngamtu pakhat khat an rak um khal a si thei. 8Sikhalsehla Pathian in ziangtlukinso in duhdawt ti cu a langter: misual kan si hrih na cingin kan hrangah Khrih cu a thi! 9A thisen thawng in kannih cu Pathian thawn kan rem awk zo ruangah ziangtlukinso Pathian thinhengnak ihsin Amah in in runsuak sinsin ding! 10Hlanlaiah cun Pathian ih ral kan rak si, sikhalsehla atu cu a Fapa thihnak ruangah a rualpi ah in tuah zo. Pathian ih rualpi kan si zo ruangah Khrih ih nunnak in ziangtlukin so in runsuak sinsin ding. 11Hi lawng hi a si hrih lo; Pathian rualpi ah in cantertu kan Bawipa Jesuh Khrih ruangah Pathian ih thil tuahmi ahhin kan lung a awi ngaingai a si.

Zumnak ruangih thiamco termi pawl hnen ah a thlengmi Pathian ih laksawng pawl cu:

5.1. Pathian thawn daihnak a si (v. 1).

1Atu cu zumnak in thiam cotermi kan si zo ih kan Bawipa Jesuh Khrih ruangah Pathian thawn kan rem aw zo.

Zum lo tu pawl le daan thlun theinak hi Pathian thawn kan pawlkom theinak ih hrampi a si tiah a zumtu pawl cui daan in, Pathian hmaika ah misual, mithianghlim lo, Pathian in daantat dingmi Pathian ral pawl nan si tiah a ti ringring (Rom 5:10; 8:7). Ziangah tile, daan famkim tein an thlun thei lo tikah, an lung sungah, Pathian ih ral na si tiah ti tu aw a um ringring.

Asinan, a tu cu Pathian ih sual ngaithiamnak thuthangtha a zumtu pawl cu Pathian in, “dingfelnak thar” in pek ih, thiam in co ter a si. Thiamcoter timi ih sullam cu, misual kan si ko nan, Jesuh Khrih in kan aiawh ah, thinglamtah par ih a thihnak ruangah, kan nih misual pawl kha Pathian in, midingfel nan si tiah a than a si. Cutiin, midingfel ih in cohlannak cu kanmah ih daan thlun thei le felfai ruangah a si lo. Khrih ruangah a si a ti.

Jesuh Khrih ih ruangah, Pathian thawn kan rem aw zo “Peace with God” timi cu Hebrew tong in Shalom tiah kawh a si. Hebrew miphun pawl hrang cu an ton awk le “Shalom” tiah an ti aw. An sim awk duhmi cu, na nunnak ah thluasuah phunkim tlung hram seh tinak a si. Shalom timi ih sullam cu, “nun famkimnak”  (completeness of life) na hnen thleng hram seh tinak a si.

Judahmi pawl in Shalom timi an hman daan pawl:

1. Rualpi sinak.

1 Siang 2:13

13Cule Adonijah cu Solomon nu Bathsheba hnenah a leng. Adonijah ih nu cu Haggith a si. Bathsheba in Adonijah hnen ah, “Thu ṭha in na ra leng maw?” tiah a sut.

Himi sung kan zoh tikah, Shalom timi tongfang cu rualpi si duhnak, thutha thawn na ra maw ti ih thusuhnak ah a hmang. Daihnak timi tongfang hi rualpi kan si ti nak khal a si.

2. Damnak/lamtluannak

2 Siang 4:25-26

Elisha umnak Karmel Tlangah a feh.

Shunem khua ih nunau nu a rat kha Elisha in hla nawn ah a hei hmu ih a hnen-um Gehazi hnenah, “Zohhnik, Shunem khua ih nunau nu a rat khi! 26Zamrang in a hnenah va tlan awla, amah le a pasal le an fapa te an dam maw, va sut hnik,” tiah a ti.

Hi tawk ahcun, “an dam maw?” timi zawnah, shalom timi a hmang lala. Damnak cahnak neih khal hi Shalom timi daihnak ih a sim duhmi a si.

3. Humhimnak

Isa. 32: 17-18

17Mi hmuahhmuah in a dik mi an tuah ding ruangah kumkhua in himnak le daihnak a um ding. 18Pathian minung ih inn pawl cu daihnak le hnangamnak in a khat ding ih thinharnak zianghman a umlo ding.

Isaiah sung ahcun, daihnak, remnak (shalom) timi cu ttihphannak um lomi himnak le daihnak neihnak khal ah a langh ter.

4. Rundamnak/luatnak

            Isai 52:7

7Tlangpar ihsin a ra ih-

                        Luatnak le daihnak thuthang ṭha

                        a phuangtu ih ke cu ziangtlukin so a mawi?

                        Zion hnenah nehnak thu a than ih

                        “Nan Pathian cu Siangpahrang a si!” a ti.

Isai 57:18

18“An thil tuahzia cu ka hmu zo; a sinan ka damter hai ding. Ka hruai ding ih ka bawm ding; riahsia ninghang mi pawl cu ka hneem ding. 19A hlat ih a um mi siseh, a nai ih a um mi siseh, an zate hnenah daihnak ka pe a si. Ka minung pawl cu ka damter ding.

Isaiah sung kan zoh tikah, daihnak timi hin, ral kut sung in luatnak timi khal a sim duhmi a si.

Rom 5:1 nak ah “Pathian thawn remdaihnak (shalom) kan nei zo” a ti tikah, asullam cu, a tu siseh, hmailam le thihhnu caan khal ah siseh, Pathian ih rualpi sinak, humhimnak, damnak, luatnak, famkimnak le nun diriam theinak (contenment) thluasuah pawl pek kan si zo tinak a si.

Curuangah, Jesuh in nan hnen ah daihnak ka lo pek (John 14:27) tiah a ti tikah, lei tlunmi pawl ih pek thei lomi Pathian ih daihnak a si. Cu ruangah, Paul khal in Fili 4:11-13, nun daan ka thiam zo tiah a au theinak a si. Ziangah tile, lei le van ih Pathian ih umpinak le a rualpi ih in si ter nak cu kan hnangamnak, daihnak le luatnak hrampi a si.

5.2. Pathian thawn pehtlai aw ringring thei (c. 2a).

Zumnak ruangih kan comi Pathian ih zaangfahnak sungah Amah in in thlenpi ih cuih zaangfahnak sungah cun atu hi kan um.

Zumnak ruangih thiamco termi pawl hnen ah a thlengmi Pathian ih laksawng cu:

Pathian thawn pehtlai aw ringring theimi sinak kan nei.

A hlan Bawi Jesuh san lai ah, Pathian cu umnak cu biakttheng sungah a si ih, duhduh in zohman in Pathian hmai ah an lut thei lo. Sual ngaithiam khal an mahte an dil thei lo. Thluasuah khal an mahte an dil thei lo. Judahmi pawl cu Pathian ih umnak thawn puan zaar sah zet in a thlei dang hngai. Cui tlun ah, Judah a si lomi hmuahhmuah cu Gentile tiah kawh kan si ih, cu pawl tla cu phar dawlmi in a dang hngai. Cumi leeng ih a fehtu pohpoh cu thih a si.

Asinan, Jesuh cu kan sualnak ai-awh ah a nunnak liam in a thih tikah, thlei dannak puan zaar pi cu a tlek ter (Luke 23:45). Cun, thleidannak phar khal a bal ter theh (Efe 2:14). Jesuh Khrih ih ruangah, zumtu pawl cun zokhal Pathian thawn pehtlaih awk theinak kan nei. Kan karlak ah puithiam dang kan tul nawn lo. Pathian thawn direct peh tlai awk theinak in pei.

Efe 2:18

18Khrih ruangah Judah mi siseh, Zentail mi siseh, kan zatein Thlarau pakhat thawngin Pa kan nei thei.

Heb 10:19

19Curuangah u le nau pawl, Jesuh thihnak thawngin Hmun Thianghlim Bik sungih luh theinak luatnak famkim kan nei zo.

Cu ti ih, Pathian thawn kan pawlkom awk theinak ih a hlawknak cu ziang a si? Pathian thawn kan pawlkom awk tikah, Pathian ih a cem thei lomi a duhdawtnak, sual ngaithiamnak, zaangfahnak, huham thilti theinak, fimnak le sulawinak thuthup pawl kha theih theinak le co theinak in pek a si.

Efe 1:7,8

7Ziangah tile Khrih a thihnak thawngin kan sualnak cu ngaidam a si zo ih a luatmi kan si zo. Pathian in a zaangfahnak cu kan hnenah tam zetin in pek ruangah, 8a zaangfahnak cu a va tum lawmmam so!

Curuangah, Paul in kei ka nun san cu, Khrih ih thihnak thawng in kan congahmi thuthup pawl phuan suak ding hi ka nun san a si tiah a ti.

Efe 3:8,9

8Kei cu Pathian minung pawl lakih mi nauta bik hnak hmanin ka nauta sawn. Asinain sim cawk lo tiangin a tummi Khrih ih lennak Thuthang ṭha cu Zentail mi hnenah thlenpi dingah le, 9Pathian ih tumtahmi a thuthup cu ziangvekin a lang zo ti kha mi hmuahhmuah ih hmu thei dingin an mit vaangter dingah Pathian in ṭuanvo i pek.

Tuisun ih kan dinhmun cu Pathian ih zaangfahnak tangah kan um. A zaangfahmi kan si. Siangpahrang pa ih mithmai tha a co ngahmi kan si.

2 Samuel 9:13

13Cuticun a ke a zengmi Mefibosheth cu Jerusalem ah a um ih rawl cu siangpahrang hnen lawnglawng ah a ei.

Saul ih fapa cu Jonathan a si ih, Jonathan ih fapa cu Mefibosheth a si. Jonathan le David cu rualpi tha tuk an si ih, David kha a pa in a thah zik khal le a rak sim ringringtu a si. Cutikah, Jonathan in David cu zaangfah a dil. Siangpahrang na si tikah, ka pa ih innsang tlun ah zaangfahnak nei hram aw tiah a ti. Cuti in, Saul le Jonathan cu Filitine pawl thawn an do awknak ah an thi. David Siangpahrang a hung tuan tikah, Saul ih thah a tum ringringmi a si ruangah, in that ko ding ti zumnak in Saul ih hnen um le tufa pawl cu an relh theh. Asinan, a rual Jonathan par ih a thukammi cu a hngilh lo ih, Saul ih tufa pawl ah a nung dam an um maw tiah a sut. Jonathan ih fapa, kezengmi pakhat cu a nung dam lai tiah an sim.

An va kawh tikah, David in, “Na thinphang hlah. Na pa Jonathan ih i duhdawtnak ruangah na parah zaangfahnak ka nei a si. Na pu Saul ih leiram hmuahhmuah cu ka lo pek kir thluh ding ih nangmah cu ka hnenah rawl na ei ringring ding,” tiah a ti. (c. 7).

Mefebosheth ih a lungawi tuk ih:

8Cutikah Mefibosheth cu a lu a kun sal ih, “Bawipa, kei hi uico thicia hman ka tluk lo. Ziangah so hitluk ih i zaangfah lawmmam?” a ti.

Mefibosheth cu siangpahrang ih fapa vekin David hnenah cun rawl a ei ringring (c. 11).

Hi santhuanthu kan zoh tikah, Mifibosheth in David par ah thatnak pakhat hman a rak tuah dah lo. Asinan, a pa Jonathan ih ruangah, Siangpahrang ih mithmai tha a co ih, zaangfahnak tangah a thih hlan lo in a um. Siangpahrang thawn rawl an ei tlaang ringring.

Cuvek in, tuisun ah Pathian hmaika ih kan dinhmun cu Mifibosheth bang tuk kan si. Jesuh Khrih ih ruangah, Pathian in kan sualnak in ngaithiam ih, a zaangfahnak in co ter. A sunlawinak pawl khal cotu dingah in ko. Pathian thawn pawlkom aw ringring thei ih, kan duhmi le tulmi khal sim ringring theitu si dingah in re.

Hi thuthangtha na theih ahcun, Mifibosheth bang in, hi ti in thlacam ve aw. “Bawipa, kei cu misual ka si. Na zaangfahnak cotlak lo ka si. A kumkhua nangmah thawn tthen awknak hell ih feh dingmi ka si. Asinan, ka hrangah, Bawi Jesuh Khirh ih nunnak a liamnak ruangah kei cu sual ngaithiammi ka si ti ka thei. Nangmaih mithmai tha cotu si dingah I tuah ruang khal ah ka lungawi” tiah thlacam aw. Cucu, siangpahrang lak ih Siangpahrang bik Pathian ih sunlawinak kha kan nun sungah le kan thihhnu khal ih, kan co theinak hrang ih sangkapi a si.

Caan a um lai ah Tuisun ah hi thlacamnak vek in cam ve aw. Caan in a lo hngak lo ding. Kan thihni cu kan caan a kimni a si. Cui caan cu khui tik kan thleng ding ti kan thei lo. A tu caan na neih lai ah, cui thlacamnak cu cam ve aw. Khrih cun, kan thinlung sangka kiangah ding in, in king (Rev. 3:20).  Na rak ong pei maw?

5.3. Ruahsannak Nung in pe (c. 2b).

Curuangah Pathian ih sunlawinak kan ṭawm aw ding tiah ruahsannak kan nei ih kan thin a nuam (c. 2b).

Zumnak ruangih thiamco termi pawl hnen ah a thlengmi Pathian ih laksawng cu:

ruahsannak nung in pe.

Pathian thawn remdaihnak (peace with God) kan comi, tong dang in, mi dingfel sinak thar in pekmi in a liamcia zomi kan sualnak pawl hmuahhmuah in ngaithiam theh ih, a hlan ih kan sualman leiba pawl in cawh nawn lo ding.

Pathian thawn pehtlaih awk theinak (access to God) kan comi in, a tu ih kan tulmi pawl hmuahhmuah Bawipa sim dingah, khui tik caan khal ah a hnen kan pan thei.

Pathian ih sunlawinak tawmtu ding kan sinak (hope for the glory of God) in, hmailam ih kan nunnak hrangah khuaruah har ding kan si lo zia khal in theih ter. Ruahsannak nung in pek.

Pathian ih sunlawinak cu ziang a si? Pathian ih sunlawinak cu Pathian ih sinak pawl an si. Pathian ih sinak (nature) pawl cu khui tawk ah kan hmu thei tile, Jesuh Khrih ah a lang a si. Jesuh ih sunlawinak pawl cu ziang an si?

1. Ziangkim thil ti theinak a nei
2. Mi luatmi a si
3. Fimnak thawn a khat
4. A dingfel
5. A thianghlim
6. Thutak hrimhrim a si.
7. A tangdor
8. Duhdawtnak a si.
9. A pai thusimmi thlunnak
10. Tuarnak: Midang hrangah a tuar ngamnak tvp an si.

Hi pawl hi Pathian in midingfel ih a cohlanmi pawl cu a sunlawinak tawm ve tu ding ih kawhmi kan si. A hlan ahcun, zianghman ruahsannak le thinnuamnak kan nei thei lo. Ziangah tile, Pathian ih sunlawinak co baantu le tawm theitu zohman kan um lo (Rom 3:23). Asinan, Jesuh Khrih ruangah, zaangfahnak sungah um kan si ih, Pathian ih sunlawinak pawl cu ttawmpi vetu kan si ding.

5.4. Pathian ih lungkimmi ziaza mawi (cc. 3-4)

3Cule harnak kan tuar tik khalah hin kan lung a awi thotho; ziangah tile harsatnak in tuartheinak a suahter, 4tuartheinak in Pathian lungkimnak a suahter, cule amah ih lungkimnak in ruahsannak a suahter, ti kha kan thei.

Zumnak ruangih thiamco termi pawl hnen ah a thlengmi Pathian ih laksawng cu:

Pathian ih lungkimmi ziaza mawi a si.

Zumtu kan si ruangah le Pathian ih sual ngaithiammi (thiamco termi) kan si ruangah, lei tlun harsatnak kan luat ding tinak a si lo. “Leilung in harsat tuarnak a lo pe ding. Sikhalsehla nan ral ṭha uh; Leilung cu ka neh zo!” tiah Jesuh ih a ti (John 16:33). Asinan, zumtu Pathian ih fale pawl hrang ahcun, harsatnak cu kan siatnak hrangah si lo in, kan thatnak hrangah Pathian in in tuahsak ding ih a si (Rom 8:28). Ziangvek harsatnak khal in Pathian ih duhdawtnak thawn in tthen theitu an um lo tiah a sim (Rom. 8:35-39). Curuangah, harsatnak pawl cu Bawipa thawn kan naih awk sinsinnak dingah le, a fapa Jesuh thawn kan ziaza le kan thinlungput pawl kan bangh awk sinnak ding hrangah a si (Rom 8:29).

Harsatnak in zumtu pawl ih ziaza khal thasin in in tuah sak. “… harsatnak in tuartheinak a suahter, 4tuartheinak in Pathian lungkimnak a suahter, cule amah ih lungkimnak in ruahsannak a suahter.” Himi kan zoh tikah, harsatnak in, tuar theinak, tuar theinak in, Pathian ih lungkimmi ziaza a suahter, cun, Amah ih lungkinak in, ruahsannak a suahter. Harsatnak timi hi mirang cun, tribulation tiah an ti ih, cumi cu Latin tong tribulum in a rami a si. Tribulum timi cu thil/faangrialnak lung/thingtumpi tinak a si. Faang rialnak lungtopi in, faang kan rial tikah, faang ngai le a hii pawl in thleidan sak theh. Cuvek thiamthiam in, harsatnak kan ton tikah, Pathian zaangfahnak le duhdawtnak in, ka hrangah ziangkim a tha bik in a can ter ding tiah ka hngat awk a si ahcun, cui harsatnak cun, in thianhlim ter sin ih, kan lungput ruahnak tha lomi le nuncan ziaza tha lo mi pawl kha in hlon sak theh ih Pathian ih cohlan tlakmi ziaza mawi neitu in si ter sin a si.

Thunetnak:

Pathian in Jesuh Khrih ruangah kan sual in ngaithiam timi thuthangtha a zumtu pawl hnenih in pekmi laksawng pawl tla cu:

1. Pathian thawn remdaihnak (peace with God): a liamcia zomi kan sualnak pawl in ngaithiam theh (c.1).
2. Pathian thawn pehzom awk theinak (access to God). A zaangfahnak tangah in ret ringring. (c.2).
3. Pathian ih sunlawinak tawmtu khal in si ter (hope for the glory of God) (c. 2). A thu kan thlun ahcun, tu hnak in na co lai dingkmi sunlawinak a tam sawn.
4. Pathian ih lungkimmi ziaza mawi (cc. 3-4). Harsatnak in tuar theinak, tuar theinak in Pathian ih lungkimmi ziaza, cumi in, ruahsannak nung a suah ter.

5.5. A cem thei lomi Pathian ih duhdawtnak

5Cule hi ruahsannak in kan bei dong loin in tuah, ziangah tile Thlarau Thianghlim sung ihsin Pathian in a duhdawtnak cu kan thinlung sungah a burh zo. Cuih Thlarau Thianghlim cu Pathian ih in pekmi laksawng a si.

6Zianghman ti theimi kan neih lo laifangah Pathian ih khiah mi tikcu caanah Khrih cu misual pawl hrangah a thi. 7Miding hrang hmanah mi pakhat khat thih ding cu a olmi thil a si lo. Miṭha hrangah cun thih a ngamtu pakhat khat an rak um khal a si thei. 8Sikhalsehla Pathian in ziangtlukinso in duhdawt ti cu a langter: misual kan si hrih na cingin kan hrangah Khrih cu a thi!

Zumnak ruangih thiamco termi pawl hnen ah a thlengmi Pathian ih laksawng a dang pakhat cu a cem thei lomi Pathian ih duhdawtnak a si.

Ruahsannak hi a thupi tuk. Thufim 5:12 sungah, “Ruahsannak ngah lohli lo tikah thinlung a na.” Kan thinlung a dam lo tertu bik cu, “ruahsannak” um lomi ruangah a si bik theu.

Ruahsannak cu khui in a ra? Ruahsannak cu Pathian ih duhdawtnak in a ra (c.5).

Pathian in a duhdawtnak cu kan thinlung sungah in pe a ti lo. In burh a ti. Burh timi ih a sim duhmi cu tampi in tinak a si. Pathian in a cem thei lomi duhdawtnak thawn ka lo duh timi in theih ter a si.

Ziang tiin in theih ter? In theih ter daan cu, Thlarau Thianghlim kha laksawng ah a zumtu hmuahhmuah cu in pek ih (c. 5), cui Thlarau Thianghlim in kan thinlung sungah, Pathian in a lo duh tuk sokhaw timi kha in sim ringring a si.[16]

Paul in Pathian ih duhdawtnak cu minung pawl ih kan duhdawt awk daan hnak in a tum zia hitin a simfiang.

1. Minung ih duhdawtnak le thatnak cu, mitha le miding hrangah thih kan ngam men thei (c. 7).
2. Pathian ih duhdawtnak cu, Pathian ih thu a el ringringtu, midingfel lo kanmah misual pawl hrangah a fapa Khrih in pek ih, kan ai ah, Jesuh cu thinglamtah parah a thi (c. 6).
3. Curuangah, Pathian ih duhdawtnak cu minung pawl ih kan duhdawt awk daan hnak in a thuk in a saang a si tiah a ti (c. 8).

Harsatnak kan ton tikah, kan neh theinak dingah, zumnak (5:1), ruahsannak (5:2), le duhdawtnak (5:5) pathum hi kan neih ringring a tul. Hi zumnak le ruahsannak kan neih theinak dingah Pathian ih a lo tuahsakmi kha cing ringring aw. Ka lo duhdawt timi simfiang dingah, a fapa Jesuh in pek ih, kan sual ngaidamnak ding hrangah Jesuh Khrih in thinglamtah parah a nunnak a liam. Khrih ruang ih a suakmi sual ngaidamk thuthangtha a zumtu pawl cu thlarau thianghlim hmang in Pathian in ka lo duhdawt tuk ti in sim ringring (5:5).

5.6. Ara lai dingmi Pathian thinhennak in in humhim (cc. 9-10)

9A thisen thawng in kannih cu Pathian thawn kan rem awk zo ruangah ziangtlukinso Pathian thinhengnak ihsin Amah in in runsuak sinsin ding! 10Hlanlaiah cun Pathian ih ral kan rak si, sikhalsehla atu cu a Fapa thihnak ruangah a rualpi ah in tuah zo. Pathian ih rualpi kan si zo ruangah Khrih ih nunnak in ziangtlukin so in runsuak sinsin ding.

Zumnak ruangih thiamco termi pawl hnen ah a thlengmi Pathian ih laksawng a dang pakhat cu ara lai dingmi Pathian ih thinhennak ihsin luatnak, humhimnak a si.

Himi thu a sim tikah, “Amah in in runsuak sinsin ding” ding tiah a sim. A sim duhmi cu thuharsami ihsin thu olaimi (major to minor case) thu ah a feh pi. A fehpi daan, Pathian in misual kan silai hman ah, a thinhennak ihsin Jesuh in pek ih in runhim. A tu cu Amai fa le kan si zo. Curuangah, a ra lai dingmi Pathian ih thinhennak ihsin in runhim sinsin ding a tinak a si. Pathian ih thinhennak hi a ra lai ding asinan, Bawi Jesuh a zumtu pawl cun, kan tuar lo ding.

            1 The 1:10b

A Fapa Jesuh cu thihnak ihsin a thawhtermi le a ra dingmi

Pathian thinhengnak ihsin in runsuaktu a si.

1 The 5:9-10

9Pathian in a thinhengnak tuarter dingah in hriil lo; sikhalsehla kan Bawipa Jesuh Khrih sungin rundamnak co dingah in hriil a si. 10Kan Bawipa cu a ratsal tikah kan rak nunah siseh, kan rak thih zo khalah siseh, amah thawn umtlang dingah kan ai-ah a thi a si.

Hi Bible caang ih a sim duhmi cu zumtu pawl cu Pathian ih rundamnak, humhimnak congahtu ding kan si. Pathian ih thinhennak kan tuar lo ding tinak a si.

Pathian thinhennak kan tuar lonak ding thu dang pakhat cu, Jesuh ih thihnak in kan sualnak ngaidamnak a suah ter a si ahcun, tuisun ah Bawi Jesuh cu a nung ih van ah kan ai ah puithiam in tuansak. Sual ngaithiam in dil sak a si.

           

            Rom 4:25

25Kan sualnak ruangah thihnak ah thlenter a si ih Pathian thawn kan rualrem awknak dingah le thiam coter ka sinak dingah nunnak ah thawhter sal a si.

            Heb 7:23-25

23Cule an dan awknak phun khat a um lala: cumi cu ziang a si tile, puithiam dang cu tampi an um ih an thih ruangah an hnaṭuan an peh thei nawn lo. 24Sikhalsehla Jesuh cu kumkhua in a nung ih kumkhua in puithiam a si ringring. 25Curuangah atu le kumkhua in amah ih sungin Pathian a pantu pawl cu a rundam thei a si; ziangah tile kumkhua ih a nun ruangah Pathian hnenah a dil sak ringring.

Jesuh cu kumkhua in a nung ih kan hrangah puithiam a si ringring a si. A hnen a pantu hmuahhmuah cu runhim an si ding ti fiangte in a sim. Ziangah tile, Pathian in nan sualnak a lo ngaithiam zo timi thukam kha kan hnen ah, a thisen in a ngan zo a si.

           

            Luke 22:20

 20Cuvek thotho in zanriah an ei ṭheh tikah khuathai cu an hnen ah a pek ih, “Hi hai cu nan hrangah ka thletmi ka thisen thawn nemhngetmi Pathian thukam thar a si.

A thisen in a nemhnget zo ruangah, cui a nemhgetmi thukam cu a Paih hnen ah a feh tikah, kim ter ding in, in dil sak ringring a si.

5.7. Pathian thawn rualremnak (c. 11)

Zumnak ruangih thiamco termi pawl hnen ah a thlengmi Pathian ih laksawng cu: Pathian thawn rualremnak a si.

           

Rom 5:11

11Hi lawng hi a si hrih lo; Pathian rualpi ah in cantertu kan Bawipa Jesuh Khrih ruangah Pathian ih thil tuahmi ahhin kan lung a awi ngaingai a si.

A hlan ah, minung cun, Pathian ih ukmi si duh lo in, a duh lomi nunnak lawnglawng in kan nung. Curuangah, thihnak a rak tuar ding kan si.

Rom 1:18-31

8Pathian ih thinhengnak cu minung sualmawhnak le ṭhat lonak hmuahhmuah parah vancung ihsin a rung lang; cuih minung ṭhat lonak cu thudik theih thei lonak ding ih dawntu an si. 19Curuangah Pathian ih hremnak an tong; …..

Asinan, Pathian cun, minung pawl parah a thinhennak tuar ter lo in, remnak tuahtu dingah, a fapa Jesuh a thlah. Cuti in, Pathian thawn remnak daihnak in tuah sak sal a si.

            Efe 2:16-18

16A thihnak thawngin Khrih in an ral awknak kha a cemter ih a thinglamtah in miphun phunhnih cu phun khatah a kom ih Pathian hnenah a hruai kir. 17Cuticun Khrih in Pathian thawn a hlat zetmi nannih Zentail pawl hnenah siseh, Pathian thawn a naih zetmi nannih Judah mi hnen khalah siseh, remnak Thuthang ṭha a lo sim hai. 18Khrih ruangah Judah mi siseh, Zentail mi siseh, kan zatein Thlarau pakhat thawngin Pa kan nei thei.

Thunetnak:

Pathian ih sual ngaithiamnak thuthangtha a zumtu pawl ih hnen ah a thlengmi Pathian ih laksawng pawl cu:

1.     Pathian thawn remdaihnak (peace with God),

2.     Pathian thawn pawlkom awk theinak (access to God),

3.     Pathian ih sunlawinak cotu ding kan si timi ruahsannak nung (Glorious hope),

4.     Pathian ih a lungkimmi ziaza (the characters approved by God),

5.     Sunglam ah Thlarau Thianghlim aw in a phuang awmi Pathian ih duhdawtnak (God’s love within),

6.     A ra lai dingmi Pathian ih thinhennak ihsin runhimnak (salvaion from future wrath of God), le

7.     Pathian thawn rualremnak (Reconciliation with God) a si.

Hi pawl kan zoh tikah, Jesuh Khrih ih in tuah sakmi rundamnak cu a famkim, a hnget ti a lang ter. Daan thlun ruangah, felfai le that ruangah si lo in, zaangfahnak liolio ruangah, Jesuh in run suak zo a si. Cui in rundamnak cun, a hlan ih kan sualnak, a tu ih kan tulsamnak khal siseh, le hmailam ih kan thlennak ding khal a thabik in, in remruah sak a si. Cui khuakhan lairelnak famkim cang suak dingah, kan hrangah Khrih cu a thi; kan hrangah Khrih cu a thosal; Khrih cu kan hrangah a ra sal ding a si! In runtu Khrih cu ziangtluk kan hrangah a sunglawi! Ahmin thangthat si ko seh. Curuangah, hi leilung tlun kan nun sungah, Pathian thawn rualrem awmi kan si ti na theih ahcun, lungawite in kan nung thei ding a si.

Thiamcomi Kan Sithei Daan Thuhla: Adam Le Khrih (5:12-21)

12Sualnak cu mi pakhat ruangah leilungah a ra ih cuih a sualnak cun thihnak a thlenpi. Curuangah thihnak cu mi hmuahhmuah hnenah a thleng, ziangtin tile zozo khal an sual ṭheh. 13Daan pekmi a um hlan ihsin sualnak cu leilung tlunah hin a rak um zo; sikhalsehla Daan a um lonak hmunah cun sual cu sual ah siar a si lo. 14Adam san thok ihsin Moses ih san tiang mi hmuahhmuah cu thihnak in a uk ṭheh; Adam in Pathian thupekmi a thlun loih a sual bangtuk ih an sual ve lo hmanah thihnak cun a uk thotho hai.

Adam cu nehhnu ih a ra dingmi pa ih hmuithlam a si.

15Asinain cute pahnih cu an bang aw lo, ziangah tile Pathian ih laksawng cu Adam ih sualnak vek a si lo. Mi pakhat sualnak ruangah mi tampi thihnak an tong, ti cu thudik a si. Sikhalsehla Pathian ih zaangfahnak cu cu hnakin a tum deuh; Jesuh Khrih amah pakhat ih in zaangfahnak Pathian ih laksawng cu mi tampi hnenah a tum sinsin a si. 16Cule Pathian ih laksawng le mi pakhat ih sualnak cu an dang aw zet. Cuih voikhat sualnak hnu ih a ra thlengmi thuṭhennak cu “Nan mawh,” tihi a si. Sikhalsehla sualnak tam zet hnuah kan hlawh lo cingih a ra thlengmi laksawng cu, “Nan mawh lo,” tiih thuṭhennak a si. 17Mi pakhat Adam ih sual ruangah thihnak in mi a uk ṭheh; sikhalsehla mi pakhat Jesuh Khrih ih a tuahmi thawngin Pathian zaangfahnak tlamtling a ngahtu le Amah thawn rem awknak laksawng a cotu hmuahhmuah hnenah cun ziangtluk tam sinsin in so dingnak in a uk hai ding.

18Cuti a si ruangah sualnak pakhat tuahmi in mi hmuahhmuah cu sual a phurh bangtuk in dingnak pakhat tuahmi in mi hmuahhmuah cu a luatter ih nunnak a pek. 19Cule mi pakhat ih thu-ngaih lonak ruangah mi hmuahhmuah misual ih canter an si bangtuk in mi pakhat ih thungainak thawngin mi hmuahhmuah cu Pathian thawn an rem aw ding.

20Daan a ra thlen tikah sualnak karhtertu ah a cang. Sikhalsehla sual a karhnak hmunah cun Pathian ih zaangfahnak khal a karh sinsin ve. 21Curuangah sualnak in thihnak thawn minung in uk vekin Pathian ih zaangfahnak in dingnak thawn minung cu in uk ve; cuticun kan Bawipa Jesuh Khrih zaar in kumkhua nunnak sungah in hruai a si.

Thuhmaihruai

Zum lo tu pawl in an thusuh theumi cu, minung pawl kan sualnak man kan tuar dingmi cu Jesuh Khrih ih thihnak in ziangtin in runhim thei? 

Paul in hi thusuhnak cu Rom 5:12-21 sungah fiangte in a let. Curuangah, himi hi Rom cakuat ih muril a si. Himi a simfiang tikah, mi pahnih ih thu in a sim fiang. Cui pahnih cu leilungmi pawl hmuahhmuah aiawhtu veve an si. Cute pahnih cu Adam le Khrih an si.

Adam cu hi leilung uktu dingah tuanvo pek a rak si. Asinan, Pathian thu a ngai lo ruangah, a uknak cu cem ter a si.[17] “Amah thawn a pehzom awtu pawl hmuahhmuah cu kumkhua thihnak a fehpi ding.”[18] Cui hnu ah Jesuh Khrih, Siangpahrang thar a rung suak. Khrih cu Pathian thu ngaitu le dingfelmi a si ruangah, a ukmi pawl kha dingfelnak le sual ngaithiamnak (thiamcoternak) pawl a co ter. Khrih cun, Adam ih sualnak in a rak siatsuah zomi pawl kha a rem sal theh ih hlei ah, a dang thluasuah pawl dongtu khal ah in si ter (Rom 5:1-11).

Rom 5.12-14

12Sualnak cu mi pakhat ruangah leilungah a ra ih cuih a sualnak cun thihnak a thlenpi. Curuangah thihnak cu mi hmuahhmuah hnenah a thleng, ziangtin tile zozo khal an sual ṭheh. 13Daan pekmi a um hlan ihsin sualnak cu leilung tlunah hin a rak um zo; sikhalsehla Daan a um lonak hmunah cun sual cu sual ah siar a si lo. 14Adam san thok ihsin Moses ih san tiang mi hmuahhmuah cu thihnak in a uk ṭheh; Adam in Pathian thupekmi a thlun loih a sual bangtuk ih an sual ve lo hmanah thihnak cun a uk thotho hai. Adam cu nehhnu ih a ra dingmi pa ih hmuithlam a si.

Zum lo tu pawl in, “Mi pakhat ih thungai lo ruangah, Pathian in leilungmi zate in thu a tthen ding timi hi a taya maw?” tiah an ti. A taktak ti ahcun, Pathian in Adam ih sual ruangah, daan in tat lo in, kan mah cio ih sualnak kha in hawl khal sehla, a langsuak dingmi cu, kan zate in Pathian ih thungai lo sualnak neitu hlir kan si ti a lang thotho ding.

Pathian in thukam pahra in pek ih, cumi in kan cekfel awk tikah, Pathian hmaiah zohman miding kan um lo zia a lang.

Mi hrek khat in ziangtin Adam thawn pehzom awknak neimi kan si ti kan thei thei? Adam ih sual ruangah, thihnak kan tong ti fiangtein kan thei thei? Rom 12:12-14 sungah sualnak ruangah thihnak a thleng. Daan a um hlan ah sualnak cu sualnak ih siar sak a si lo a ti. Moses san lawngah thukam pahra cu pek a si. Asinan, Moses san hlan khal ah minung pawl an rak thi thotho. Adam ih sual vek in an rak sual lo hman ah an rak thi thotho ziangruangahtile Adam ih thungai lo sualnak ruangah, amah khal a thi ih, a tefa pawl khal an thi (Seem 5). Mai sual ruangah minung hi thih sibang sehla, naute pawl an thi lo ding (Rom 9:11). Thihnak hi mai sualnak ruangah si lo in, Adam thawn a peh awmi kan si ruangah, kan parah a thleng ve a si. Adam ih sungah, mi sual ih hmuh theh kan si ih, Adam ih sualnak rah thihnak khal kan parah thlen ter a si ti a lang ter.

1 Kor 15:22

22Adam thawn an pehzom awknak ruangah mi hmuahhmuah thihnak an ton bangtuk in Khrih thawn an pehzom awknak thawngin mi hmuahhmuah nunnak ah thawhter an si ve ding.

Adam le Khrih ih Lamdannak (Rom 5:15-21)

Adam sungah misual ih hmuh kan sinak, le kan tuar dingmi thihnak kan theihfiang zo hnu ah, a tu cu, Paul in ziangtin Adam le Khrih ih danglamnak a sim? Adam ih sualnak in thihnak kan zate parah a thlen ter bang in, Khrih ih thungainak in teh kan par ah ziang a thlen ter timi hi kan zoh ding.

1. An nun daan a dang: “Thungailonak” le “Thungainak”  (c. 15).

15Asinain cute pahnih cu an bang aw lo, ziangah tile Pathian ih laksawng cu Adam ih sualnak vek a si lo. Mi pakhat sualnak ruangah mi tampi thihnak an tong, ti cu thudik a si. Sikhalsehla Pathian ih zaangfahnak cu cu hnakin a tum deuh; Jesuh Khrih amah pakhat ih in zaangfahnak Pathian ih laksawng cu mi tampi hnenah a tum sinsin a si.

Adam cun, Pathian thu a ngai duh lo ih, Satan ih thu a ngai. Jesuh cun, Pathian ih thu cu a thinglamtah par tiang a ngai a si. Curuangah, Adam ih Pathian thungai lo ruangah, mi hmuahhmuah (Rom 5:12, 18) thihnak kan tuar. Asinan, Khrih ih thungainak ruangah Adam ih thlen termi siatralnak hnak in, thatnak a thlen termi a tam sawn. Jesuh Khrih cun, Amah zum ih a thitu pawl kha taksa rori in thawhsalnak a pe sal ding. Cumi lawngah a hnatuan hi cawl sehla, Adam ih sualnak in a thlen termi thihnak kha nunnak ah a thlen ter ti lawng a si ding. Asinan, Amah a rinsantu pawl cu taksa thihnak in thawhter sal an si ih tlun ah, lei tlun an nun lai hrimhrim nun diriamnak, le tlaamtlingmi nunnak a co ter (John 10:10).

2. An thlen termi: “Nan mawh” le “Nan mawh lo.”  (c. 16).

16Cule Pathian ih laksawng le mi pakhat ih sualnak cu an dang aw zet. Cuih voikhat sualnak hnu ih a ra thlengmi thuṭhennak cu “Nan mawh,” tihi a si. Sikhalsehla sualnak tam zet hnuah kan hlawh lo cingih a ra thlengmi laksawng cu, “Nan mawh lo,” tiih thuṭhennak a si.

Adam ih sualnak cun, Pathian hmai ah misual ah in can ter. “Nan sual/mawh” tiah in ti ih, sual thuthennak tuartu ding in si ter. Asinan, Khrih in kan aiawh ah thinglamtah ih a  thihnak ruangah, Pathian in “nan sual lo, nan mawh lo” tiah in ti. Adam a sual tikah, miding fel lo pa tiah kawh a si ih, thuthennak tuar ter a si. Asinan, mi sual pa in, Khrih a zum ih, a rinsan tikah, Pathian in amah cu, sual nei lo, midingfel sinak thar a sungah a pek sal.

3. An uknak khal a dang aw: “Thihnak in in uk le Nunnak in in uk” (c. 17).

 17Mi pakhat Adam ih sual ruangah thihnak in mi a uk ṭheh; sikhalsehla mi pakhat Jesuh Khrih ih a tuahmi thawngin Pathian zaangfahnak tlamtling a ngahtu le Amah thawn rem awknak laksawng a cotu hmuahhmuah hnenah cun ziangtluk tam sinsin in so dingnak in a uk hai ding.

Adam ih thungai lo sualnak ruangah, mi hmuahhmuah cu thihnak in in uk theh. Moses daan a um hlan khal ah, sualnak cu sual ih siar a rak si hrih lo. Asinan, minung tampi an thi. Ziangah tile, Adam sungah Pathian in misual ah in hmu theh. Daan a um hnu sinsin ahcun, sualnak cu sualnak ti ih siar a si. Sualnak a umnak hmun ahcun, sualnak ih man thihnak in minung pawl in uk sinsin (Rom 6:23, Rom 5:21).

Asinan, Khrih in kan hrang ih a tuarnak ruangah, Pathian in kan parah a zaangfahnak tumpi a ret ih, Amaih rual ah in tuah. Amai sunlawinak cotu ding khal ah in ko. 

Cui a sunlawinak cothei dingah kan maih lam in ziang tuah a tul?

Thil dang tuah ding a tul lo. Zum/colhlan a tul. Asinan, Pathian ih zaangfahnak tumpi le le sual ngaithiamnak cu ka hrangah a si tiah a zumtu, a cohlangtu pawl lawng in, Jesuh Khrih thawn uktu kan si ding. Vancung uknak thar sungah uktu si theinak in pek. Ka hrangah a si ti a cohlang duh lo tu ih hrang ahcun, ni neta bik ah thuthennak an tong leh ding.

c. 17. “…. Jesuh Khrih ih a tuahmi thawngin Pathian zaangfahnak tlamtling a ngahtu le Amah thawn rem awknak laksawng a cotu hmuahhmuah hnenah cun ziangtluk tam sinsin in so dingnak in a uk hai ding.

Rom. 5:17 If, because of the one man’s trespass, death exercised dominion through that one, much more surely will those who receive the abundance of grace and the free gift of righteousness exercise dominion in life through the one man, Jesus Christ (NRSV). 

Adam ih sualnak ruangah a thlengmi thihnak cu kan duh khal ah duh lo khal ah, kan hril thei dingmi le hrial theimi a si lo. Asinan, Pathian ih zaangfahnak ruangah a thlengmi sual ngaithiamnak laksawng le dingfelnak laksawng cu ka hrangah a si timi cu na cohlan lawngah, Khrih thawn na nunnak uktu ah na ding thei ding. Na nunnak cu midang in an lo uk lo ding ih, Satan khal in a lo uk lo ding. Khrih thazaang hmang in, na nunnak mawngtu, uktu ah na si sinsin ding a si.

4. Thu khaihawmnak: Nun thar thawhsal theinak  (Rom 5:18-19).

18Cuti a si ruangah sualnak pakhat tuahmi in mi hmuahhmuah cu sual a phurh bangtuk in dingnak pakhat tuahmi in mi hmuahhmuah cu a luatter ih nunnak a pek. 19Cule mi pakhat ih thu-ngaih lonak ruangah mi hmuahhmuah misual ih canter an si bangtuk in mi pakhat ih thungainak thawngin mi hmuahhmuah cu Pathian thawn an rem aw ding.

Adam in Pathian thu ngai lo in, a thupekmi a lan.  (Gen 2:16-17) tikah, mi hmuahhmuah cu Pathian in Adam sungah mi sual ah in hmu ih thihnak kan parah a thlen ter.

Asinan, Jesuh Khrih ih thinglamtah par tiang a paih thu ngai in kan hrang ih a thihnak ih ruangah (Phil 2:5-12), “sual ngaithiamnak, luatnak” le “nunnak” laksawng in pek. Cui a zaangfahnak laksawng cu, “Ka hrangah a si” tiah a zumtu pawl hnen ah, (c. 17), sual nei dah lo bang ih a thar te in nun tharthawh sal theinak a pek a si (2 Kor 5:17). Ziangah tile, Jesuh ih thihnak ih a thlengmi cu ka hrangah ti a cohlangtu pawl cu “Khrih sungah” (in Christ) a ummi kan si (2 Kor 5:17).[19]

            2 Kor 5:17

17Zozo khal Khrih thawn an pehzom awk tikah cun mithar a si; a nun hlun cu a cem ih nun thar a thok zo.

Khrih sungah umtu cun, thungainak nun a nei ding.

Jesuh ih thihnak le thawhsalnak ruangah Pathian ih sual ngaithiamnak le nunnak laksawng cu ka hrangah a si ti a zumtu pawl cu Khrih sungah ummi kan si. Khrih sung ih ummi pawl cu a dingfelmi, sualnak nei dah lomi vek nun thar ih thawhsal theinak in pek. Khrih sung ih a ummi zumtu pawl ih nun daan ding cu, Khrih bang in, Pathian thu lawng ngaitu le thluntu si ding hi a si.

5. Daan le zaangfahnak cu a kalh aw (cc. 20-21).

20Daan a ra thlen tikah sualnak karhtertu ah a cang. Sikhalsehla sual a karhnak hmunah cun Pathian ih zaangfahnak khal a karh sinsin ve. 21Curuangah sualnak in thihnak thawn minung in uk vekin Pathian ih zaangfahnak in dingnak thawn minung cu in uk ve; cuticun kan Bawipa Jesuh Khrih zaar in kumkhua nunnak sungah in hruai a si.

Pathian in a hram thok te ihsin, a zaangfahnak thawn a sersiammi pawl lam a rak hruai. Adam le Eve, hlanlai pupa pawl le Israel pawl a rak hruai tikah, zaangfahnak thawn a rak hruai. Moses san a rung thlen tikah, Pathian in “Daan” thukham pahra a run pek. Himi a peknak cu a zaangfahnak kha daan in thlengh ter dingah a si lo. Minung pawl in Pathian zaangfahnak hi kan tul timi langh ter dingah a si. Daan cu kumkhua hrangah pekmi a si lo. Asinan, zaangfahnak cu kumkhua in a hmunmi a si.

Daan a um tikah, sualnak a karh ter. Adam in sualnak cu leilung a run luh pi. Asinan, daan a um hlan ah sualnak pawl cu sualnak ih siar a rak si hrih lo. Moses hnen ah Pathian in, daan a run pek tikah, Pathian in duhnak pawl cu a rung lang sinsin. Cu tikah, sualnak pawl cu Pathian ih daan pahbal a sizia thu a rung lang sinsin. Cutin sualnak cu a karhzai sinsin.

Gal 3:19

19Cuti a sile Daan ih ṭhathnemnak ziangso a si? Daan cu sualnak timi hi ziangso a si ti langternak ah a si ih Pathian ih tiam ciami Abraham ih tefa a ra thlen tiang um ringring ding ih pekmi a si.

Rom sung ahcun, daan cu a tha tuk ko. Asinan, sualnak in sualnak a sinak kha lang ter duh ah daan kha a hmang ih, kan sualnak a lang ter. Cui kan sualnak a langmi cun, minung cu sualman thi ding kan si zia a lang ter. Curuangah, thukham cun, sualnak cu tuksumza a si zia, sualnak cu thihnak tiang thlen ter theitu a si zia hi a langter a si.

Rom 7:13

12Cutiin Daan amah ngaingai cu a thianghlim ih thukham khal a thianghlim, a dikmi a si ih a ṭhazet. 13Cuti a sile a ṭhami cu kei ka thihnak riangri ah a cang, a si maw? Si hrimhrim hlah! Thihnak tuahtu ngaingai cu sualnak a si. Sualnak in sualnak a sizia taktak kha fiangteih langter dingah ṭhatnak kha hmang tahratin thihnak cu ka parah a thlenter. Curuangah thukham in sualnak cu tuksumza sualnak a sizia hi a langter a si.

Asinan, Paul in daan cun, sualnak cu Pathian daan pahbal a si zia le, Pathian daan pahbalnak ih tih a nun zia thu pawl a sim lawng in a bang lo. Paul ih a sim duhmi cu, daan cun, minung hi zaangfahnak tel lo cun, thihnak ih cemral mei ding kan sinak thu a lang ter.

Sualnak a karhzainak ih hmun kip ah Pathian ih duhdawt zaangfahnak khal a karhzai ve a si (v. 20) a ti. Paul in Israel pawl ih thuanthu a zoh tikah, Israelmi pawl in Pathian thu ngai lo in, an um caan tam zet khal sehla, Pathian in nun a sim, cun, an sualnak a ngaithiam ih, thluasuah a pe thiamthiam ti a hmu. Jesuh Khrih sungah a ummi nang le kei cu, Pathian in a duhdawtnak le a zaangfahnak cu kan sualnak hnak ih tum sawn in a ret a si. Ziangah tile, Khrih ih thisen in tlen zomi kan si ruangah a si.

Rom 5:21

21Curuangah sualnak in thihnak thawn minung in uk vekin Pathian ih zaangfahnak in dingnak thawn minung cu in uk ve; cuticun kan Bawipa Jesuh Khrih zaar in kumkhua nunnak sungah in hruai a si.

Rom. 5:21

so that, just as sin exercised dominion in death, so grace might also exercise dominion through justification leading to eternal life through Jesus Christ our Lord. (NRSV)

Sualnak in thihnak thawn hi lei tlun cu uk hman sehla, Pathian ih zaangfahnak cun, kan Bawipa Jesuh Khrih zaar ah, kan nih misual pawl kha thiamcoternak thawn in uk ve ih, nunnak ah in thlen ter ve.

Uktu pahnih kan nei tinak a si. Pakhat cu sualnak. Pahnihnak cu zaangfahnak an si. Sualnak, Pathian ih daan pahbalnak a tam tikah, Pathian ih zaangfahnak khal a tum sinsin. Ziangah tile, Jesuh Khrih thisen ih tlenmi le leimi kan si ruangah a si. Curuangah, Jesuh ih dingfelnak, le thihnak cu keimaih aiawh ah a si, ka hrangah a si timi a zumtu pawl cu sualnak le thihnak huham sung in uknak thar, “thiamcoternak”; misual pawl kha Khrih ruangah nan sual nawn lo timi zaangfahnak thawn Pathian in in uk ve a si.

Adam sungah misual na sinak kha nangmah in na hril thei lo. Sihmanseh, sualnak sungah ka um ringring ding maw, um lo ding timi cu nangmah in na hril thei. Ziangah tile, Jesuh Khrih thawng in, uknak thar ah um theimi na si zo. Khrih ih thihnak le thawhsalnak cu ka hrangah a si tiah a zumtu cu Pathian ih sual ngaithiamnak le nunnak khal an nunnak in an tep ngah ve ruangah a si. Curuangah, na hril dingmi cu: sualnak sungah ka um duh maw? Culole, Pathian ih zaangfahnak ttangnem ah ka cawl ding timi hi nangmai hril dingmi a si.

Bung 6

Nung Dingah Kan Thi

1Asile ziangtinso kan ti ding? Pathian ih zaangfahnak karh sinsin seh tiah sual kan tuah vivo hrih ding maw? 2Tuah naisai hlah! Sualnak ah kan thi zo ih ziangtinso a sungah kan um thei nawn ding? 3Khrih Jesuh thawn kan pehzom awknak in a sungih hnimmi kan si tikah a thihnak sung khalah hnimmi kan si tihi nan hngilh maw si? 4Baptisma kan lak tikah amah thawn phummi kan si ih a thihnak ah khal kan ṭawm ve; cuvek thotho in Pa ih sunlawinak huham in Khrih kha thihnak ihsin a thawhter bangtuk in kannih khal a thar in kan nung ding.

5A thihnak ah khan amah thawn a thi tlang mi kan si ruangah thihnak ihsin thawhter a sinakah khan kannih khal kan tel ve ding. 6Kan nun hlun cu Khrih thawn thinglamtah parah khencih a si zo ti kan thei; cumi cu sual in a khatmi kan nunnak hlunih pum cu a siatral ṭheh ding tinak a si. Cutiin sualnak ih sal kan si nawn lo. 7Ziangah tile mi pakhat cu a thih tikah sualnak in a parah thu a nei nawn lo.

8Khrih thawn kan thih tlang ruangah a nun khal amah thawn kan nung tlang ding tiah kan zum. 9Khrih cu thihnak ihsin thawhter a si zo ih a thi sal nawn lo ding, ti kan thei; thihnak cun a parah thu a nei nawn lo. 10Cule sual thu-ah cun kumkhua daih in a thi ih atu a nun hi cu Pathian ah a nung a si. 11Cuvek ṭhiamṭhiam in nannih khal sual thu-ah cun mithi kan si tiin siseh, nunnak thu-ah cun Khrih Jesuh zaar in Pathian thawn pawlkom in kan nung tiin siseh, ruat aw uh.

12Taksa hiarnak kha nan thlun lonak dingah a thi theimi nan taksa pum cu sualnak in uk nawn hlahseh. 13Nan taksaṭhen ziangkhal thil ṭha lo sual tuahnak ah nan hmang lo pei. Cuhnakin thihnak ihsin nunnak ih thawhtermi bangin nan ziangzongza Pathian hnenah pe aw sawn uhla nan nunnak zate thawn thil ṭha tuahnak ah hmang sawn uh. 14Sualnak cu a lo uktu bawi si nawn hlah seh; ziangah tile daan hnuai ah nan nung nawn lo, Pathian zaangfahnak hnuai ah nan nung zo a si.

6. Thuhmai hruai

Rom 3:21- 4:25 sungah, Pathian in leilung misual pawl kha ziangtin midingah in can ter timi thu a sim. Asinan, Rom 6:1-7:6 sung ahcun, Pathian in sualnak ih huham cahnak sungin ziangtin in luat ter timi a ngan sal. Paul in hi Rome cakuat hi mi pakhat khat in mipi an siar sak tikah, mi hrek khat in an lungkim lonak zawn a um ding tiah Paul in a ruat cia. A simmi thu an el ding tiah a zummi thu pathum le a simfiangnak hmun thum cu:

            Paul thu an suhmi le a lehsal daan kha tthen thum in kan then thei:

Thusuhnak pakhatnak (6:1) –  “Pathian ih zaangfahnak cu kan sual deuhdeuh tikah, a karhzai ve dingahcun, Pathian ih zaangfahnak kan par ih a zai sinnak dingah kan sual sinsin men lo ding maw?”

Thulehnak pakhatnak (6:1-4) – Sual hlah ee! Ziangahtile sualnak ah mithi a si zomi cun, sualnak kan tuah vingvo thei lo tiah a sim.

Thulehnak pahnihnak (6:5-11) – Sual hlah ee! Ziangahtile sualnak ah ukmi kan si nawn lo tlun ah Pathian thawn pehzom/pawlkom aw zomi kan si ruangah sualnak kan tuah vingvo thei lo tiah a sim.

Thusuhnak pahnihnak (6:15) - “Daan tangah kan um nawn lo ahcun, zokhal duhduh in nun a theih tinak si ko lo maw?”

Himi thu hi phunhnih in a let.

Thulehnak pakhatnak (6:12-23) – Zaangfahnak tangah kan um zo ruangah, sualnak kan tuah lo sinsin ding a si sawn. Ziangahtile, Bawi thar kan nei zo: sualnak hi kan Bawi a si nawn lo ih, dingfelnak hi kan Bawi thar a si zo. Curuangah, dingfelnak ah kan pum kan apawk dingmi a si.

Thulehnak pahnihnak (7:1-6) – Sualnak kan tuah lo sinsinnak ding thu cu, daan tangah kan um nawn lo. Daan cun, sual duhnak a suah ter sawn a si tiah a ti.

Mi hrek khat in Paul kha “Pathian ih zaangfahnak cu kan sual deuhdeuh tikah a karhzai ve ding na ti ahcun, Pathian ih zaangfahnak kan par ih a zai sinnak dingah kan sual sinsin ding tiah mi tampi in an ruat lo ding maw?” tiah thu an sut. Paul in “Sual sinsin hlah ee! Ziangahtile kan sual sinsin lo nak dingah a tanglam ih thu pawl kan theih tul tiah a ti.

1. Sualnak mithi ka si zo ti thei aw (know) (Rom 6:1-4).

Rom 6:1-4

1Asile ziangtinso kan ti ding? Pathian ih zaangfahnak karh sinsin seh tiah sual kan tuah vivo hrih ding maw? 2Tuah naisai hlah! Sualnak ah kan thi zo ih ziangtinso a sungah kan um thei nawn ding?

3Khrih Jesuh thawn kan pehzom awknak in a sungih hnimmi kan si tikah a thihnak sung khalah hnimmi kan si tihi nan hngilh maw si? 4Baptisma kan lak tikah amah thawn phummi kan si ih a thihnak ah khal kan ṭawm ve; cuvek thotho in Pa ih sunlawinak huham in Khrih kha thihnak ihsin a thawhter bangtuk in kannih khal a thar in kan nung ding.

Paul in kan sualnak a tam deuhdeuh lai khal ah, Pathian ih zaangfahnak cu kan parah a karh sinsin. Pathian ih zaangfahnak cu kan sualnak hnak in a tum sawn tiah a sim zo (Rom 5:20). Cumi cu, amah Paul lala in hiti in thusuhnak a um theimi kha a suahpi, “Pathian ih zaangfahnak karh sinsin seh tiah sual kan tuah vingvo hrih ding maw?” a ti. Nitin sualnak tuah in kan um ringring ding maw? A sual pang theimi kan si. Asinan, zumtu cu tlaitluan in sualsir sal in, sualnak tlansan lo in, kan sual ringring pei maw?

Rom 6:2

Tuah naisai hlah! Sualnak ah kan thi zo ih ziangtinso a sungah kan um thei nawn ding?

Paul ih a timi cu “tuah naisai hlah!” ti a si. Ziang ruangah tile sualnak ah kan thi zo (c. 2a) si tiah a ti.

Sualnak nitin kan nun ah kan neh theinak dingah, a hmaisabik ih kan theih dingmi cu, sualnak thawn ziangtivek in kan peh aw timi kan theih a tul.

Sualnak ah nan thi zo timi ih sullam

Sualnak ah kan thizo timi cu ziang a sim duh? Thihnak timi cu tthenawknak, pehtlaih awknak um nawn lo tinak a si. Sual/Satan pa ih uknak thawn a tthencat aw zomi kan si tinak a si.[20] Tong dang in, Satan pa ih kut sung ih ummi na si nawn lo, a lo uktu na bawi cu Satan a si nawn lo tinak a si. Col 2:20 sung khal fiangtein a sim.

20Khrih a thih tikah nannih khal nan thi ve; curuangah vantlolak le leikhawvel uktu thlarau pawl kut sungin nan luat zo. Cuti si nacing in ziangah so hi leitlun khawvel mi bangin nan nun lai hrih?

Khrih kan hrangih a thihnak in a suakmi cu Pathian hmaika ah thiam in co ter (Justified). “Thiamcoter” (Justification) timi hi Paul in phun thum in a hmang: (1). Kan sualnak in ngaithiam (Rom 4); (2) Midingfel ah in can ter (Rom 5:12-21); (3). Sualnak huham sung khal in in luat ter (Rom 6:18, 22). Ziangruangah hitin Pathian in in tuah tile, minung pawl cu kan sual menmen lo. Sualnak huham ih ukmi kan si ih, cumi sung ihsin rundam tulmi kan si.[21]

Zumtu cu Pathian in Jesuh Khrih bang ih nung dingah in sersiam tharmi kan si. Asinan, Khrih bang in nung uh tiah in fial menmen lo. Khrih bang ih nan nun theinak dingah, Satan pa/sualnak kut sung in Amah Pathian in AD kum 2000 lai ah in runsuak zo. Na zum khal ah, zum lo khal ah, Jesuh in lei tlun misual pawl hrangah a nunnak a rak liam zo. Satan pa ih kut sung in lei zomi na si. Satan/sualnak cu na parah thuneitu a si nawn lo. A thu na ngai a tul nawn lo tiah in simmi a si. Curuangah, ziangah so, a thuthu in kan um lai ding?

Ziangtin keiteh cui sualnak nehnak nun sungah ka tel thei ve ding?

Satan pa cun, a kut sung ih luat ding in siang lo. Curuagnah, Jesuh ih luatnak in pekmi thuthang kan theih ih, kan cohlan ding a duh lo. Minung tampi in, zuu maw le a dang sualnak pawl hnen in ka luat thei lo tiah an ti. Sualnak in ii tem tawntuk tiah an ti.

Zumtu pawl Khrih bang tuk ih, kan nun theinak dingah, Paul hmang in kan theih dingah Pathian in theih ter in duhmi cu, Sualnak ah mithi kan si, sualnak ih huham sung in luat ter zomi kan si tihi a si. Sualnak thawn a thencat aw zomi nan si ti, “nan thei lo maw si? Nan hngilh maw si?” (c. 3) tiah Paul in a au suahnak cu a si. Thusuhnak a um theimi cu, sualnak nehnak sungah “ziangtin ka tel thei ve ding? Khui tikah maw sualnak thawn ka nun cu an tthencat aw?” ti pawl hi ruah dingmi cu a si.

Paul in Rom 6:3-5 sungah, ziangti in, sualnak thawn kan tthencat aw timi thusuhnak a let. Tong dang in, Paul in, ziangtin sualnak ih sal in luat ter zomi kan si ti a simfiang.  

Rom 6:3

Khrih thawn kan pehzom awknak in a sungih hnimmi kan si tikah a thihnak sung khal ah hnimmi kan si tihi nan hngilh maw si?

Hi tawk ih Bible catlaang pawl hi sualnak sung in luat termi kan si zia a sangsang te in kan fiang ter ding.

1.1. Khrih thawn kan pehzom awknak in sualnak ih luat ter kan si.

Paul ih thulehnak cu, nehnak nun sungah kan tel theinak dingah, “Khrih thawn kan pehzom awknak in” kan neh thei ding (c. 3).

Khui tikah Khrih thawn kan pehzom aw, pumkhat ah kan cang? 

Jesuh Khrih ih thihnak cu keimah ih ruangah a si. Cuih a thihnak ih a thlengmi sual ngaithiamnak cu ka hrangah (for me) a si ti mi pakhat in a zum tikah, Pathian ih fanu/pa a si cih. Tong dang in, cuih thuthangtha cohlannak/zumnak in zumtu pawl cu “Khrih sungah hnimmi kan si.”[22] A thihnak le an phumnak khal ah hnimmi kan si. Khrih sung ih hnimmi timi sullam cu, Khrih thawn pehzom awknak kan nei, Khrih ih milai kan si, Khrih thawn pum khat kan si tinak a si.[23] Curuangah, Thlarau Thianghlim khal laksawng ah pek a si cih (Efe 1:13, 4:30). Cui Thlarau cun, kan ruangpi hi Jesuh Khrih ih ruangpi ah a can ter. Kan thisen le kan DNA pawl khal Jesuh ih thisen le DNA ah a can ter a si. Cumi cu nangmah ih tuah theimi a si lo. Thlarau Thianghlim in in tuah sakmi a si.

Efe 1:13

13Nan hnenah rundamnak a thlentertu Thuthang ṭha a dikmi thuthang cu nan theih tikah nannih khal Pathian minung nan si ve. Khrih nan zum ih Pathian in amah ih ta nan sinak langternak ah hminsinnak cu nan parah a khen; cuih hminsinnak cu pe dingin a lo tiam ciami Thlarau Thianghlim kha a si.

Curuangah, mipakhat in Bawi Jesuh ih rundamnak cu ka hrangah a si ti a zumni le caan ah kha Jesuh thawn pumpak ih pehzom awknak an neih ni, pum khat, sa khat ih an can ni le caan a si. Pathian fanu/pa sinak Thlarau Thianghlim a co ni le caan khal a si. Cui ni cu Khrih ih sual nehnak in pekmi nun sungah a tel ni le caan a si.

            Minung pawl hi sual ngaithiam a tulmi le sual bawmrit phurtu lawng kan si lo. Sualnak sal sung ih taangmi kan si. Rom bung 4 sungah, Pathian ih thiamcoternak (Justification) khi “sual ngaithiamnak” tiah a hmang. Cun Rom 5:12-21 sungah cun, “Miding fel ah in pomnak/cohlannak,” tiah a hmang lala. Asinan, Rom 6 sung ahcun, “sualnak huham sung ih luat ternak” ti in phunthum in Pathian in in rundam daan (lole) thiam in co ter daan hi a sim (Rom 6:18, 22). Himi pathum hi Paul in Pathian ih a famkimmi rundamnak le thiamco ternak ahcun, a hmang theh.[24]

Pathian ih sual ngaithiamnak le duhdawtnak thuthangtha cohlannak le zumnak lo cun, zohman Pathian thawn pumpak in an pehzom aw thei lo. Himi kan thinlung ih kan zumnak le kan cohlannak lawng hi Jesuh thawn pumkhat kan sinak ah a tawk maw? A tawk lo. Tihnimnak khal kan lak a tul.

1.2. Tihnimnak kan lak tikah, Jesuh ih thihnak le thawhsalnak Pathian in in ttawm ter ve.

Tihnimnak cu ziang ruangah kan tuah duh rero?

Rom 6:4

4Baptisma kan lak tikah amah thawn phummi kan si ih a thihnak ah khal kan ṭawm ve; cuvek thotho in Pa ih sunlawinak huham in Khrih kha thihnak ihsin a thawhter bangtuk in kannih khal a thar in kan nung ding.

Mihrek in hi tawk ih tihnimnak tiah Paul ih a timi cu Thlarau tihnimnak (baptism in spirit) a si tiah an ti. Asinan, Paul in tihnimnak thu a sim tikah, tidai ih hnimnak hi a sim duh ringring (1 Cor 1:13-17, 12:13; 15:29; Gal. 3:27).

Tihnimnak kan lak ding hi a tul tengtengnak cu, ti-hnimnak kan lak tikah, Jesuh ih a thihnak, phumnak le thawhsalnak pawl Pathian in, in ttawm ter, in tel ter ve (we are joined to the life of Jesus). Tong dang in, in pehtlaih ter ih pumkhat sakhat ah in can ter ve a si.

Rom 6:4 Baptisma kan lak tikah amah thawn phummi kan si ih a thihnak ah khal kan ṭawm ve; cuvek thotho in Pa ih sunlawinak huham in Khrih kha thihnak ihsin a thawhter bangtuk in kannih khal a thar in kan nung ding.

Tihnimnak kan lak tikah, Jesuh Khrih thawn phum cih, thawh ter sal cih in kan um ti langh ternak (symbol) men a si lo. Jesuh ih thihnak, an phumnak le thawhsalnak ah Pathian in tel ter. In tawm ter ve a ti. Khrih thawn pumkhat ah in can ternak a si. Curuangah, tihnimnak cu Khrih thawn pumkhat/sakhat ih in can tertu thil pakhat a si ve.[25] Hi tawk ah zoh uhla, Jesuh vek in tidai sungah phum kan si a ti lo. Jesuh thawn phum kan si tiah a sim.

Curuangah, Tihnimnak cun pumpak kan nun ah Sual/Satan ih huham thilti theinak thawn in thencat ter ih, Khrih sinak thar thawn in nun thar hram kan thawh ni le caan a si (cc. 4-5). 1 Timothy 6:12-13 sungah, zumtu pawl in, Pathian hmai le minung hmai ah Pathian in Khrih sung in in tuah sakmi kha ka zum a si tiah kan simphuannak a si. Curuang ah tihnimnak cu Khrih thawn pumkhat si a duh taktak tu cun, a tuah dingmi hrimhrim a si.

Mi hrek in, “tihnim lo pawl teh, Khrih thawn an pehzom aw maw?” tiah an ti thei. Paul in cuih thu cu a rel lo. Asinan, kan ruah digmi cu, Khrih zum na cing in, ziangah ti a hnim lo timi hi kan ruah deuh dingmi a si. Mi hrek lala in le, tihnimnak hi vancungram kainak, Pathian thawn kan pehzomawk theinak a si tiah an ti. Tihnimnak lawng in vancung ram a lo kai ter thei lo. Tihnimnak cu zumnak na neih hnu lawngah na lak dingmi a si.

Curuangah, James Dunn cun hitin tihnimnak ih a thupit zia a sim. Thukam thar sungah, Jesuh Khrih thawn pumpak ih pehtlaih awknak le pawlkom awknak nei thei dingah, a tulmi in zirhmi pawl cu: zumnak, sualsirnak, tihnimnak, le thlarau thianghlim laksawng hi an si a ti.[26] Sim duhmi cu, Paul in tidai thawn tihnimnak hi Jesuh thawn in pumkhat in in can tertu pakhat a si tiah a ti duhsannak a si.

1.3.  Nun thar ih nung dingah Khrih thawn thawh ter salmi ka si ti thei ringring aw:

Rom 6:4b

4Baptisma kan lak tikah amah thawn phummi kan si ih a thihnak ah khal kan ṭawm ve; cuvek thotho in Pa ih sunlawinak huham in Khrih kha thihnak ihsin a thawhter bangtuk in kannih khal a thar in kan nung ding.

  

Jesuh in ka aiawh ih a thihnak ruangah, a thlengmi sual ngaithiamnak cu ka hrangah (for me) ti a zumtu cu Khrih thawn kan pehzom aw ih, sualnak thawn a tthencat aw zomi kan si. Cumi pawl cu tihnimnak kan lak tikah, Pathian in Jesuh ih thihnak kha kan thihnak ah in pom sak ve. In tawm ter ve. Cutheh in, Pathian in Khrih a thawh ter bang in, kan nih khal a thar in, sual nei dah lomi nunnak neitu bangih kan nunnak kan thawh sal thei dingah, Khrih thawn in thawh ter sal (Efe 2:6, 2 Kor 5:17!).

Khrih thawn in thawh ter sal zo ih, Pathian in kan sual khal in ngaithiam theh timi thu kan theih menmen lawng hi a si lo. Khrih thawn Apaih hnen vansang ah tonak a neitu in si ter ve (Eph 2:1-10)! Vancungram uktu kan si: “Khrih Jesuh thawn kan pehzom awknak thawngin Pathian in Khrih thawn vancung ramih uk tlang dingah amah thawn in thoter sal zo.” (Eph 2:6). Ziangah tile, kan nunnak cu Khrih sungah Pathian in in ret sak a si (Col. 3:1-3)!

1Nannih cu nunnak ah Khrih thawn thawhter nan si zo ruangah Pathian vorhlam kap Khrih tonak vancung khua ih thil ah khin nan thinlung bun uh. 2Leilung tlun thil pawl ruat loin vancung thil pawl khi ruat sawn uh. 3Ziangah tile nan thi zo ih nan nunnak taktak cu Khrih thawn Pathian sungah thuh-in a um a si.

Khrih thawn kan nunnak a thar ih thawh ter sal kan si ih ruangah, Rom 6:4 sungah, “nun thar ih nung ding nan si” tiah in ti. Cui nun thar cu ziangvek a si? Leitlun ah zumtu ih kan nun san nun thar cu ziang a si? Zumtu pawl cu vancung ram uktu kan si zo (Efe 2:6) ih tlun ah, Bawi Jesuh ih sunlawinak khal tawmtu ding kan si (Efe 2:1-10) ruangah, hi leitlun kan nunnak cu vancungram nun kha hi leitlun ah thlen tertu ding kan si. Kan innsang, kawhhran le khua le ram ah Vanram nun kan thlen ter theinak dingah, kan mai thazaang lawng in a ngah lo. Asinan, zumtu pawl ih kan boss, in uktu pa cu Thlarau Thianghlim a si (Rom 7:6).

Lazarus le zumtu

Zumtu pawl cu Khrih ih huham cahnak kut ah ummi kan si timi tahthimnak tha bik cu Lazarus thuanthu hi a si.

Bethany khua ah Jesuh a thlen tikah, Lazarus cu ni li a rei zo. Jesuh in a huham thilti theinak in, “Lazarus, hung suak aw” tiah thu a pek. Jesuh ih a thawh ter tikah, Lazarus cu a tuamnak puan le an temnak hri dai pawl thawn thlanka ah a hung ding. Jesuh in an teemnak hri pawl phoih sak theh uh, feh ter uh” tiah thu a pek. Jesuh ih Lazarus cu, an tawnnak hri a phoih ternak cu a maih pekmi nun thar thawn nung dingah a thawh ter. Cuih nun thar cu ziang a si? John 12 sungah, Lazarus cu Khrih thawn cabuai pakhat ah a to ih an pawlkom aw.

Lazarus ih sinak cu: Mithi – thihnak in thawh ter salmi – nun thar ih nung dingah luatnak pekmi a si – Amah thawn an to tlaang. Himi thu hi zumtu ih kan sinak a langnak a si (Eph 2:1-10).

Zumtu pawl khal thlarau lam ah mithi kan si lai ah, Pathian in Jesuh Khrih ih nunnak liam in nunnak in pek. In thawh ter sal. Nun thar ih nung dingah in teemtawntu Satan ih, huham thilti theinak khal in neh sak. A tu cu a mah thawn Amah bang ih nung dingah in ko. Khrih ih nun ter zomi kan si ruangah, Rom 6:5 sungah, in tiamkammi cu kan thih tikah, in thawh ter sal ding a ti. Asinan, Rom 6:4 sungah cun, Jesuh ih thawhsalnak huham khal kan tawm ve a si a ti. Curuangah nan thinlung cu van lam thil par ah re sawn uh. Van lam thil cu ziang a si? Pathian in ziangtin mi a duhdawt? Ziangtin mi a zaangfah? Ziangtin mi a bawm? ti pawl kha ruat sawn uh tiah a tinak a si.

Col 3:1-3

1Nannih cu nunnak ah Khrih thawn thawhter nan si zo ruangah Pathian vorhlam kap Khrih tonak vancung khua ih thil ah khin nan thinlung bun uh. 2Leilung tlun thil pawl ruat loin vancung thil pawl khi ruat sawn uh. 3Ziangah tile nan thi zo ih nan nunnak taktak cu Khrih thawn Pathian sungah thuh-in a um a si.

Lazarus in, nun ka paih sal lo ti in, an ttawnak puan le hri pawl thawn a ttawn aw lo. Thlan ah a kir sal lo. Jesuh ih kiangah a to ih, Bawi Jesuh cu nunnak le thawhsalnak pe thei tu taktak a si zia a nunnak in a lang ter. Cuvek in, zumtu kannih khal, Jesuh ih in luat ter zonak sualnak sung ah kan thinlung bun nawn hlah uh si. Kir nawn hlah uh si. Vanram uktu Bawi Jesuh ih taa kan si ih tlun ah, kan mah khal Amah thawn uktu kan si. Curuangah, Vancung ram ih nuntu khuasak daan kha hi lei tlunah Thlarau thianghlim ih cahnak thawn in, kan hmurka le kan nunnak in langh ter in, kim ter uh si.

Thunetnak:

Pathian in Satan pa ih kut sung in in kan dung kum 2000 lai ah in luat ter lawng si lo in, cuih luatnak cu kanmah rori in, kan nunnak ih kan neih ding hi in duh sak. Pathian ih pekmi zalennak kan nunnak ih kan neih theinak dingah kan theih dingmi cu:

1.     Sualnak ah a thizomi kan si. Asullam cu sualnak/satan pa ih kut sung in runsuah zomi kan si tinak a si. A lo uk nawn lo tiah in ti. Cumi thu thei aw la cing ringring (know) aw (Rom 6:2, Col. 3:1-3). Cumi ziangtin a cang thei?

a.     Khrih thawn pehzomawknak thawng in a cangmi a si.  Khrih ih thihnak le sual ngaithiamnak cu ka hrangah a si ti na zum ni cu Khrih thawn pum pak ih nan pehzomawk caan a si (Rom 6:3, Efe 1:13).

b.     Tihnimnak ka lak thawng in a cangmi a si. Jesuh ih thihnak le thawhsalnak kha tihnimnak na lak tikah, Pathian in a lo ttawm ter venak a si. Na thihnak le thawhsalnak ah a lo pom sak ve a si (Rom 6:4).

c.     Nun thar ih nung dingah Khrih thawn thawh ter salmi ka si ti thei aw. A sunlawinak huham cahnak le daihnak tawmtu ka si ti thei in, vancung lam, Jesuh Khrih ih nun le lungput ah nan thinlung bun uh tiah in ti (Rom 6:4, Col 3:103). Curuagnah, Sualnak ah kir tum nawn hlah. Mithi hnipuan kha hru tum nawn hlah.

2. A tuih ka nun cu Pathian thawn pehzom aw ih nungmi ka si ti pom hnget aw (Reckon) (Rom 6:5-13).

            A tlun ih kan simmi cu zumtu cu sualnak huham thuneihnak sung in Khrih in in luat ter zo. In luat ter theh hnu ah, khui kan feh ding? Pathian thawn pehzom aw ih nun termi kan si thlang zia in sim. Himi caang sungah thu phun hnih a um. A pakhatnak cu Rom 6:5-7 tiang a si ih, cu tawk ih a simmi cu: zumtu cu khrih thawn pum khat kan si zo ruangah, sualnak ah kan thi. Sualnak thawn a tthen aw zomi kan si. Kan par ah thu a nei nawn lo timi a sim bet.

Rom 6:5-7.

5A thihnak ah khan amah thawn a thi tlang mi kan si ruangah thihnak ihsin thawhter a sinakah khan kannih khal kan tel ve ding. 6Kan nun hlun cu Khrih thawn thinglamtah parah khencih a si zo ti kan thei; cumi cu sual in a khatmi kan nunnak hlunih pum cu a siatral ṭheh ding tinak a si. Cutiin sualnak ih sal kan si nawn lo. 7Ziangah tile mi pakhat cu a thih tikah sualnak in a parah thu a nei nawn lo.

Rom 6:8-11 sungah cun, Pathian hrangah Amah thawn pawlkom aw in nun termi ka si thei in nung aw.

Rom 6:8-11

8Khrih thawn kan thih tlang ruangah a nun khal amah thawn kan nung tlang ding tiah kan zum. 9Khrih cu thihnak ihsin thawhter a si zo ih a thi sal nawn lo ding, ti kan thei; thihnak cun a parah thu a nei nawn lo. 10Cule sual thu-ah cun kumkhua daih in a thi ih atu a nun hi cu Pathian ah a nung a si. 11Cuvek ṭhiamṭhiam in nannih khal sual thu-ah cun mithi kan si tiin siseh, nunnak thu-ah cun Khrih Jesuh zaar in Pathian thawn pawlkom in kan nung tiin siseh, ruat aw uh.

Minung ih kan taksa cu a sualmi a si lo. Sualnak lole Pathian in kan nunnak le taksa hi in uk. Sualnak ih in uk vingvo ahcun, sualnak sungah kan tlangleeng ih, Pathian ih in uk ahcun, thianhlimnak sungah kan tlangleeng. Adam ih tlaksiatnak ruangah, minung ih kan taksa cun Satan thupek kha a ngai ringring theu tikah, Satan in, a uk theu. Paul in hitin a sim:

18Minung ka sinak taktak sungah ṭhatnak zianghman a um lo ti cu ka thei. Ziangah tile a ṭhami tuah duhnak thinlung cu ka sungah um hmansehla a ṭhami ka tuah thei hrimhrim lo. 19Ka tuah duhmi thil ṭha kha tuah loin ka tuah duh lomi thil sia riangri sawn kha ka tuah a si. (Rom 7:18-19).

Paul in ka sungah thil tha tuah duhnak a um nan, ka tuah thei lo a timi hi ziangruangah a tuah thei lo si pei? A suahkeh ih a kenmi sualci ruangmah a ti duhnak a si pei maw?

Sual Hramthawhnak (Original sin)[27]

Minung in thil tha kan duh nan, kan tuah thei lo nak bik ziang a si pei timi hi simfiang daan phun thum a um. A pakhatnak a simfiangtu cu Augustine a si ih, a simmi cu: minung cu nuih pumsung in misual kan si cia zo. Adam ih sualnak ruangah, a tefa pawl hnen ah sual cii cu a taang vingvo. Cu ti in, ka a nu cu misual a si ih, kei khal sual tisa ih paimi ka si. Saam 51:5 le Rom 5:12-21ih a ttannak bik a si. Asinan, hi Bible catlaang pawl zoh ngaingai tikah, David in Saam sungah ka nuih pum sung ih ka um lai in misual ka si a ti tikah, a sim duhmi cu, Uiriah ih nupi thawn an sual ih an pa khal a thah sak thehhnu Pathian ih thinhennak a parih a thleng zik tikah, a sual sir in a tongmi a si. Pathian hmaika ah ka sual tuk lawmlam a tinak a si. Cun, Rom sung khal ah mi pakhat ih sualnak ruangah, mi hmuahhmuh thihnak ah a thlen ter ziangah tile, zozo khal an sual theh a ti. Cumi cu an sungah sual ci a um a tinak a si lo.

            A pahnihnak simfiang daan cu Palegius ih simfiang daan a si. Anih cun, zokhal kan suahseem tikah, sualnak nei lo in kan suak. Duhhril theinak thawn kan suak. Adam ih sualnak cu cii in a feh lo. Pathian ih thu thlun duh lonak nun daan sia (bad example) in taantami sawn a si a ti. Himi cun, Paul ih Pathian thu ruah daan thawn a kalh aw ziangahtile Paul in, minung pawl cu sualnak sal sungah a taangmi/zuarmi kan ti tiah a ti. Kanmaih duhhril theinak in thil tha le sia kan tuah thei a ti lo.

A pathumnak simfiang daan cu, Adam cu minung zate aiawhtu a si ih, sualnak sung ih in fehtu hmaisa biktu a si tiah a hmu. Amah in sualnak, Pathian thu thlun lo nak lam a zawh tikah, a tefaasin pawl khal cuih lamzin zawhtu ah in can ter. Thuthimnak ah, Jacob in a faa le pawl Canaan ram in Egypt ah a feh pi tikah, a tesin faa le pawl cu Egypt ram sungah an suak ih an tthang. Ram uktu a hung thlengawk hnu ah, sal an a hung cang. Jacob ih a raih vaih pi ruangah, a tefaa sin pawl cu an maih duhhrilnak ruangah si lo in, an pupi Jacob hruainak in sal ah an rak taang. Cuvek in, Adam in Pathian thu ngai lo in, Satan ih thu a rak ngai ruangah a tefaa sin pawl cu Satan ih sal sungah kan taangta.

Himi a pathumnak ih simfiang daan hi Paul in sual hram thawhnak (Original sin) a hmuh daan thawn a mil aw bik. Rom5:12-21 sungah Paul in a simmi cu mi pakhat ih sualnak ruangah, mi hmuahhmuah khal thihnak ah a thlen ter ziangahtile an zate in an sual theh. Augustine bang in sualnak cu minung ih cii sung in a karh a ti lo. Palegius bang in sualnak cu kan duhhril theinak parah a thum aw a ti fawn lo. A simmi cu ziangti in minung pawl sualnak sungah kan taang timi hi a si. Adam in sualnak lamzin ah in rak hruai sual zo. Cuih tlun ah, hi leitlun cu Satan le a dungthluntu pawl khal ih hnatuannak leiram a si. Adam le Satan in sualnak ih in hruai ih tlunah, minung in le, duhhrilnak in sualnak kan tuah bet sinsin.

Curuangah, Reinhold Niebuhr cun, The Nature and Destiny of Man, timi sungah “sualnak cu hrial theih lo rori a si asinan sual tengteng ding tinak a si lo” tiah a sim.[28] A sim duhmi cu, minung cu Adam ih ruangah, kan sinak cu famkimnak (infinite) in famkim lomi (finite), duhhaimi nei ringring dinhmun ah kan cang. Duhhaimi nei minung tampi um khawmnak ah kan suak. Cui tlunah kan duhhrilnak in le sualnak kan hril bet. Cumi pahnih ruangah, minung cu sualnak sungah kan taang a si tiah a ti.

Cuih sualnak ih a rah cu thihnak a si a ti (6:23). Pathian duhmi thlun lo in le midang zawn ruat lo ih, kan feh tikah, cuih a rah cu thihnak a si. Taksa le thlarau thihnak a si. Asinan, Pathian in cuti in in taan men lo. Jesuh Khrih sung in Pathian in in pekmi laksawng cu sual ngaithiamnak le kan tuarnak le thihnak khal ah in umpi a si.[29] Cumi in, thihnak sung khal in in luat ter a si (1 Cor 15:56). Khrih ruangah, “Kan thih khal ah, kan nun khal ah Bawipaih ta kan si” (Rom 14:8).

Thuthangtha taktak cu hi tawk ah in sim bet. Rom 6:5-7, kan nun hlun (minung hlun) cu Khrih thawn thinglamtah parah khencih ih a siatral theh a si a ti.

5A thihnak ah khan amah thawn a thi tlang mi kan si ruangah thihnak ihsin thawhter a sinakah khan kannih khal kan tel ve ding. 6Kan nun hlun cu Khrih thawn thinglamtah parah khencih a si zo ti kan thei; cumi cu sual in a khatmi kan nunnak hlunih pum cu a siatral ṭheh ding tinak a si. Cutiin sualnak ih sal kan si nawn lo. 7Ziangah tile mi pakhat cu a thih tikah sualnak in a parah thu a nei nawn lo.

Khrih ih thihnak cu ka hrangah tiah kan zum ih, kan pom tikah, Pathian in Khrih thawn pum khat ah in can ter. Curuangah, Khrih a thihnak le thawhsalnak khi kan mah thihnak le thawhsalnak ah in pom sak ve ih,  sualnak ih huham thawn in tthen awk ter. Sualnak ih huham sung in in luat ter. Curuangah, kan par ah thu a nei nawn lo a si tiah in sim. Minung hlun le minung thar thu hi hi tawk ah a simfiang duhnak a si ruangah, kau deuh in kan vun zoh ta ding.

2.1. Minung/nun hlun le minung/nun thar

Minung hlun le thar hi a tlaangpi thu in zirhnak phunthum in a um. Pakhatnak ah, minung sungah sinak pahnih (two natures) kan nei ti ih zirhnak a si. Himi zirhnak pawl ih zirh daan cu, minung in kan pianthar hlan ih sinak, sual thawn khatmi sinak le pianthar hnu ih neihmi sinak thar kan nei ti a si. Kan pianthar hnu ahcun, thlarau lam ah fekfel zet in kan zuam ahcun, kan sinak thar cu a tthangso vingvo ih kan sinak hlun cu a tum suk vingvo tiah an ti.

A pahnihnak pawl ih zirh daan cu, zumtu cun sinak thar pahnih kan nei lo. Sinak thar, siam tharmi sinak (new creation) lawng kan nei tiah an ti. An ttanlaknak bik cu 2 Cor 5:17 a si. “Zo khal Khrih sung ih a umtu cu, siam tharmi a si. A hlun cu a cem zo ih, a thar cu a thleng zo.” Himi zirhnak ih a zirhtu pawl cun, a pakhatnak pawl ih zirh daan cu  a dik lo tiah an ruat. Ziangah tile, Rom 6:6 sungah, kan nun hlun cu Khrih thawn thinglamtah par ah khenbet in a um zo. A thi zo. A cahnak nuamtete in a ziam ding a ti lo. Thah a si zo tiah a sim. Curuangah, mi pakhat in Khrih hnenih a rat tikah, a sinak hlun thawn zianghman an pehtlai aw nawn lo. Sinak thar lawng a nei. Curuangah Khristian nun tthansonak cu maih lam fekfel zet ih zuamnak in a si lo. Pathian ih thlarau thianghlim kha kan nunnak ah thuneitu ih hman kha a si. Cutikah, Pathian ih lungawinak kha kan nun in a tuah sin ding a si.   

Douglas J Moo cun, himi zirhnak pahnih hi Rom 6:6 thu an simfiang daan a dik lo a ti. Ziangahtile, an pahnih in an dik lo nak cu, “minung hlun” “sinak hlun” “nun hlun” timi cu kan tisa sung rori ah a hrekseu sungah maw, a zate pi si in maw in luah khattu thil vek in an sim. Curuangah a dik lomi zirhnak a si tiah a sim. Douglas J. Moo in a pathumnak zirhnak khal hi tin a sim.

Kan “minung hlun” (old man) tiah a ti duhsannak cu sualnak thawn a khatmi kan taksa ruangpi hi a sim duhnak a si lo. Kan hlon dingmi khal a si lo. “Minung thar” (new man) khal hi a thianghlimmi ruangpi ti duhnak a si lo. Zumtu pawl ih kan nunnak ah kan hruk dingmi khal a si lo. “Nun hlun” culole, “minung hlun” tiah Paul in a timi cu sualnak huham cahnak thawn kan pehzom awknak a cem zo daan (relationship) thu a si. Curuangah, minung hlun cu Adam ih sualnak ruangah sualnak huham sal ih a taangmi kan sinak minung hlun in, Khrih ih thisen ih tlennak ruangah miding fel kan sinak minung thar sinak kha zapi huap ih thu a sim duhnak a si. Kan taksa sung ih a ummi thil a ti duhnak a si lo. Asile, ziangmi hi thinglamtah par ih thah a simi cu camsiat a tuartu Adam thawn kan “pehzom awknak” (relationship) a si.[30]  

Minung hlun le thar thu a sim tikah, Paul in santhuanthu pahnih ih a tthen awknak thu a sim duhmi a si. Adam le Jesuh Khrih ukmi san ih a dan awknak a sim duhmi a si. Ttong dang cun, Satan ih ukmi sanhlun le zaangfahnak thawn ukmi santhar thu a sim duhmi a si.[31] Sim duhmi cu, Pathian thu a ngai lo tu Adam ih tefa kan sinak ruangah, sualnak le thihnak in lei tlun a rak uk. Satan ih kut sungah kan rak um. Asinan, cumi san cu khui tikah a cem? Jesuh Khrih in kan sual leiba pawl hmuahhmuah ai ah a nunnak liam in thinglamtah par ih a thi ih a thawhsal tikah, sualnak tuahtu cu a thi ding timi daan hmang ih Satan ih in uk theinak le a thuneih theinak kha Pathian in a cem ter.[32] Cumi si Rom 6:6 sungah, “Kan minung hlun cu thinglamtah parah khencih a si zo”  tiah a ti tikah, satan ih huham thilti theinak kan parih a rak uknak kha khencih a si zo ruangah, sualnak ih ukmi kan si nawn tinak a si. Pathian in cross par ah cui thuneihnak a cem ter theh zo tinak a si.

Curuangah, minung hlun timi cu zumtu in sualnak kha hlon uh in ti duhsannak a si lo. Nangmah ih na tontehmi khal a si lo. Paul in santhuanthu sungah Khrih thihnak le thawhsalnak thawng in, a cangmi Satan ih thuneih theinak kan par ih a cem zonak thu a simmi a si. Pathian in sualnak/Satan hnen in luat dingah zuam uh in ti lo. Khrih sungah Pathian in a zaangfahnak in a lo ret ih (Col 3:3), curuangah, Jesuh Khrih a thih tikah, nan nih khal nan thi ve. A sullam cu Jesuh in a nunnak liam in a lo tlen zo ruangah Sualnak ih ta nan si nawn lo. Nan luat zo in tinak a si. Pathian in sual/Satan pa ih kut sung in in runsuahnak thu a sim duhmi a si.  

Asinan, Paul Efesa 4:22-24 sungah nan minung hlun/nun hlun kha phuak uh la, nan nun thar kha hruh-aw uh tiah in fial.

Efesa 4:22-24

22A hlan nan nun keel vekih a lo nuntertu nan nunhlun cu hlon thlang uh; cuih nan nun hlun cu mi bumtu titsa hiarnak in a thihter cuahco mi kha a si. 23Nan thinlung le nan ruahnak a zatein siamtharmi si ṭheh uhla, 24Pathian ih hmuihmel kengih tuahmi, a ding le a thianghlim in a langmi nunnak dik, nan nun thar kha hruh-aw uh.

Hih Bible caang hi tuihlan ih kan simmi “nun hlun/minung hlun timi cu kan par ah Satan ih a rak neihmi thuneihnak a ti duhnak a si” tiah kan timi thawn a kalh aw a bang. A kalh aw lo. “Minung hlun” cu Satan in sualnak le thihnak in a rak ukmi kan nunnak a si ih, cumi sung ihsin Pathian in thiamco ternak le nunnak thawn a khatmi a uknak thar sungah in hruai lut zo (Rom 6:6 le Col. 3:1-3, 9-11). Asinan, Satan misual pa cun, kan nunnak ah thu nei  thei ding ih a zuam ringring. Cumi thei in zumtu pawl in, Pathian ih uknak thar sung ih nun zia pawl lawng hru in hmailam kan feh sin dingmi thu kha Efesa 4:22-24 sungih a sim duhmi a si.

Tahthimnak tha zetmi cu, Pathian in Israelmi pawl kha Moses hmang in Egypt ram sung in a suah ter. An sal taannak sung in a suah ter. An suak ih hmailam an feh rero lai ah Pharoah in a ralkap a thlah sal ih va kai sal ding in, kir ter sal ding in a zuam ciamco. Mihrek khat tla cun, Moses kha an mawhthluk ciamco ih, an phunzai. Pathian tla taansan in, mizuk tla an bia. Pathian in thihnak tipi sen tla a kaan ter, vaan in an ei dah lomi vaan mana le vanim sa khal in a cawm. An in dah lomi lungpi ti khal a suah ter ih, tlei le puar in a um ter. Cu lai ah, an tlaan san thotho. An tlokciar thotho.

Zumtu pawl cu Israelmi pawl vek kan si. Sualnak sal in Pathian in in suah ter zo. Kanmah te ih suak theimi a si lo. Jesuh ih nunnak liam rori ih suah termi kan si. Cumi hnu ah thluasuah a phunphun khal in pek bet. Thluasuah kan dong deuhdeuh ih Pathian in nehnak le neihnak in pek deuhdeuh le, Pathian hnak in, a thluasuah in pekmi kha thupi sawn ah kan ret. A tu hi ramcar lak ah zumtu pawl kan feh rero laifang a si. Nikhat khat ah, Van kanaan ram kan thleng leh ding. Cumi kan fehnak lamzin ah, Paul hmang in Pathian in thu in cahmi cu, “mibumtu tisa hiarnak ih a thih ter cuahcomi nun hlun” ih sal ah kir sal nawn hlah uh. Tisa hiarnak cun, a lo thih ter cuahco ding. Curuangah a sal nan si nawn lo. Curuangah, tisa hiarhalnak thu kha thlun in nung nawn hlah uh tiah in tinak a si.  

Kan thusuh dingmi cu, santhuanthu sungah, Jesuh Khrih thihnak ruangah, Satan ih sal in luat ter zomi ka si ti ka thei. Asinan, cui luatnak cu ziangti in, kan nun ah nitin ka nei thei ding ih, sualnak in ka luat ringring thei ding?  

1.     Pathian in ih tuah sakmi Thuthangtha kan theih (Know) a tul. Cui thuthangtha cu Pathian in sualnak ah mithi vek in si uh tiah in fial lo. Sualnak/Satan paih kut in luat tum uh khal in ti lo. Ziang in ti? Satan paih hnen ah nan ih cu nan thi zo. Khrih in thinglamtah par ah kan nunnak par ih Satan pa ih thuneihnak cu a cem ter zo (Rom 6:2, 6) timi thuthangtha kha kan theih dingmi a si. Cumi theh in khui kan feh ding?

2.     Kan theih bet dingmi thuthangtha cu Khrih ih zaar ah, duhdawttu Pathawn thawn pehzomawnak le pawlkomawknak nei ih thawh termi ka si ti zum aw, cohlang (Reckon) aw (Rom 6:11, 5-11).

3. Na nunnak cu Pathian sunlawinak langhnak ding hrang lawngah hmang aw (present/yield).

Rom 6:12-23

12Taksa hiarnak kha nan thlun lonak dingah a thi theimi nan taksa pum cu sualnak in uk nawn hlahseh. 13Nan taksaṭhen ziangkhal thil ṭha lo sual tuahnak ah nan hmang lo pei. Cuhnakin thihnak ihsin nunnak ih thawhtermi bangin nan ziangzongza Pathian hnenah pe aw sawn uhla nan nunnak zate thawn thil ṭha tuahnak ah hmang sawn uh. 14Sualnak cu a lo uktu bawi si nawn hlah seh; ziangah tile daan hnuai ah nan nung nawn lo, Pathian zaangfahnak hnuai ah nan nung zo a si.

Dingnak Ih Sal Nan Si

15Cuti a sile ziangtinso a si ding? Daan hnuai ih um loin Pathian zaangfahnak hnuai ih kan um ruangah sual kan tuah hrih ding maw? Tuah hrimhrim hlah! 16Nannih in mi pakhat khat hnenah a sal si dingin le a thu ngai dingin nan pe aw a si ahcun, cuih a thu nan ngaimi cu nan bawi a si ih nannih cu a sal nan si ko; cucu fiang zetin nan thei zo a si. Sualnakih thu nan thlun a sile sualnak ih a suahpimi cu thihnak a si ruangah thihnak nan tuar ding; a sinain Pathian ih thu nan thlun ahcun Pathian thu thlunih a suahpimi cu remnak a si ruangah Pathian thawn rualremnak nan co ding. 17Sikhalsehla Pathian hnenah thangṭhatnak um koseh! Ziangah tile nannih tla cu sualnak ih sal nan rak si dah nain atu-ah cun zirhnak nan ngahmi sungih thudik kha nan thinlung zatein nan thlun zo. 18Sualnak ihsin luattermi nan si ih dingnak salah nan cang zo a si. 19(Nan thei thei deuh ding tiah nitin hmanmi ṭong ka hman hi!) A hlanah cun a ṭha lomi tuahnak ah nan taksaṭhen cu a baalmi le a ṭha lomi ih salah nan pe aw. Cuvek ṭhiamṭhiam in atu-ah cun a thianghlimmi tuahnak ah nan taksaṭhen cu a zatein dingnak ih sal si dingin pe aw uh.

20Sualnak ih sal nan rak si laiah cun dingnak ih ukmi nan si lo. 21Cutiih sualnak sal nan si ruangah ziangtal hlawknak nan ngah maw? Nan ngahmi cu kha vek thil sual nan tuah ruangah atu ningzakih nan um hi a si. Cubangtuk thil ih hlawhman cu thihnak a si! 22Sikhalsehla atu-ah cun sualnak ihsin luattermi nan si zo ih Pathian ih salah nan cang zo. Nan hlawkmi cu Pathian hnenih hlanmi nunnak thiang a si ih cumi in a suahpimi cu kumkhua nunnak a si. 23Ziangah tile sualnak ih hlawhman cu thihnak a si; sikhalsehla Pathian ih laksawng cu kan Bawipa Khrih Jesuh thawn kan pehzom awknak thawngin kumkhua nunnak a si.

Thuhmaihruai (6:12-23)

Thusuhnak pakhatnak (6:1-11) lai ahcun, “Pathian ih zaangfahnak cu kan sual tikah, a karh zai sinsin dingah cun, sualnak tuah sinsin dingah thu in forh si lo maw?” tiah an suhmi kha a let. A tu Rom 6:12-23 sung ahcun, thusuhnak pahnihnak a let. An thusuhmi cu, “Daan tangah kan um nawn lo, Moses daan in in uk nawn lo a si ahcun, zokhal duhduh in nun a theih tinak a si ko lo maw?” (6:15) tiah an sut sal lala.

Paul ih thu a lehsal daan cu (6:12-23): Daan tangah um nawn lo in, zaangfahnak tangah kan um zo ruangah, sualnak kan tuah lo sinsin ding a si sawn. Ziangahtile, Bawi thar kan nei zo: sualnak hi kan Bawi a si nawn lo ih, dingfelnak hi kan Bawi thar a si zo. Kan Bawi thar hnen ah kan nunnak pe aw sinsin ding kan si a ti. Bawi le sal ih um daan tahthimnak hmang in, zumtu le daan ih pehzomawk daan a sim. Hi thu lala hi, Rom 7:1-6 sungah cun, nupi le pasal ih um daan tahthimnak hmang in, a simfiang sal lala.

Rom bung 6:12-23 sungah nan nunnak cu ap aw uh, pe aw uh, hmang aw uh tiin vei nga a ngan (Rom 6:13, 16, 19). Rom 12:1 nak ah cun, nan taksa ruangpum pi cu Pathian ih sunlawinak langh ternak hrangah, “a nungmi raithawinak” bang in pe aw uh tiah a um. Thukam hlun sungah, thawinak peknak pawl cu a thi in an pe. Pathian in, mihrek khat cu a hrangah thi ding in in duh sak tla si thei, asinan kan zatein, a hrangah nung dingah in ko a si.

Ziang tiin kan pumhlum pi le kan nunnak cu Pathian sunlawinak ah kan ap aw thei ding? (cc. 12-13).

12Taksa hiarnak kha nan thlun lonak dingah a thi theimi nan taksa pum cu sualnak in uk nawn hlahseh. 13Nan taksaṭhen ziangkhal thil ṭha lo sual tuahnak ah nan hmang lo pei. Cuhnakin thihnak ihsin nunnak ih thawhtermi bangin nan ziangzongza Pathian hnenah pe aw sawn uhla nan nunnak zate thawn thil ṭha tuahnak ah hmang sawn uh.

Hi tawk ih pum-ap awknak hi kan thinlung thathawhnak ruang ih a suakmi pum-apnak a si lo. Jesuh Khrih in kan hrangah ziang in tuah sak timi thu kan theihmi parih a thum aw mi a si. Khrih cun, kan hrangah thihnak tiang tuar in kan par ih Satan/sual ih huham cu a cem ter. Cumi kan theihmi kha kan nun pi dingmi a si. Asinan, sualnak huham cahnak thawn tthen awk ter zomi kan sinak kha kan nunnak ah a mahte in a hung lang suak lo ding. Kan mah rori in, kan thinlung le kan duh hrilnak rori khal in, Satan paih hrangah pum pe aw nawn lo in, Pathian hrangah kan ruangpum pi in kan pek awk, kan ap awk a tul a si. Cucu, nitin, caan tin kan tuah tulmi a si.

Lai hlasak thiam Far Men Par cun, “Ka aw le ka zai cu Pathian hla a si lomi saknak hrangah kan siang lo. Pathian thangthatnak hrang lawngah ka hmang ding tiah ka thinlung ka tthencat zo a si” tiah a ti. Cucu pumapnak kan timi cu a si. Cuvek thiamthiam in, kan nih khal, Satan pa in ziangti ih in ra lem khal asile, kei cu Jesuh ih thisen in leizomi ka si. A tuih ka nunnak cu Bawi Jesuh ih ta ka si. Pathian sunlawinak langh ter nak hrang lawngah ka nunnak cu ka hmang ding tiah kan nunnak kan hlan awk a tul.

Ziangruangah Pathian in kan taksa ruangpi cu a hrangih ap aw dingah a duh si pei? A pakhatnak ahcun, kan taksa ruangpi cu Pathian ih umnak Biakinn a si ih a sunlawinak le ziaza langh ternak ding hrangah hman a duh (1 Cor 6:19-20; Fili 1:20-21). Cui tlun ah, kan ruangpumpi cu Pathian in hi lei tlun ah thil tha a tuah theinak ding hrangah a hmanmi hriamhrei an si (Rom 6:13).

Bible sungah, a nunnak a hlan aw tu pawl ih nunnak Pathian in a duhmi tuahnak hrangah a hman daan tampi kan hmu. Pathian in Moses kianghrol a hmang ih Egypt a neh suak. David ih lunghlum te a hmang ih Filistines ral a neh ter. Profet pawl ih hmurka a hmang ih a phuang aw. Paul ih ke a hmang ih a thuthangtha a zai ter. A kut a hmang ih kan siar thei dingah, Pathian ih cangvaihnak thuhla tampi a ngan. John ih nunnak hmang in, a thuthup a hmuh ter ih, kan siar thei ding in hmailam cang dingmi thil a ngan ter.

Asinan, culai ah sualnak hrangah a nunnak a hlan aw tu pawl khal Satan in a hmang ve. David in a mit in Uriah ih nupi a zoh ih, a thinlung in Uriah thahnak ding a tawl rel, a kut cu, thi ding in thupeknak ca a ngannak ah a hmang. Curuangah, Psalm 51 kan siar asile, a ruangpumpi cu sualnak in a cil a si. A mit in a sualnak cu a hmai ah a hmu ringring thlang (Saam 51:3); a thinlung ruahnak khal aatnak in a khat (Saam 51:6); a hna ih theihmi pawl khal riahsiatnak lawnglawng a thei thlang (Saam 51:8); a thinlung khal a thianghlim nawn lo (Saam 51:10); a hmur le kaa khal in Pathian thangthatnak in a au thei nawn lo (Saam 51:14-15). Curuangah, Pathian hnen ah a sualnak thianfai ter dingah a dilnak a si (Saam 51:2).

Ziangruangah kan nunnak cu Pathian ih dingfelnak ah kan ap awk a tul? (vv. 14 – 23)

Tongfang pathum in ziangruangah kan nunnak hi Pathian hnenah kan apawk a tul timi hi tawk ah a langh ter: Pathian ih zaangfahnak mithmaitha cotu kan siruangah (Rom 6:14-15), miluatmi kan sinak kilhim dingah (Rom. 6:16-20), ih, pum-apawknak ih a rah a um ruangah (Rom. 6:21-23) kan pum cu dingfelnak ah kan ap awk a tul.

1. Pathian ih zaangfahnak mithmai tha cotu kan si ruangah (Rom 6:14-15)

14Sualnak cu a lo uktu bawi si nawn hlah seh; ziangah tile daan hnuai ah nan nung nawn lo, Pathian zaangfahnak hnuai ah nan nung zo a si.

15Cuti a sile ziangtinso a si ding? Daan hnuai ih um loin Pathian zaangfahnak hnuai ih kan um ruangah sual kan tuah hrih ding maw? Tuah hrimhrim hlah!

Kan nunnak Pathian hnenih kan ap awk a tulnak cu Pathian ih zaangfahnak in rundammi kan si. A zaangfahnak tangah ummi kan si. Daan thlun theinak ruang ih rundammi/sual ngaidammi kan si lo. Daan ih ukmi khal kan si nawn lo. A zaangfahnak sung ih retmi kan si. Asinan, Pathian ih zaangfahnak ka parah a tum tuk pam tiah duhduh ih sualnak tuah ding kan si lo. A thu kan thlun theinak dingah, a zaangfahnak le duhdawtnak sungah in ret ih, in ttanpinak sawn a si. A zaangfahnak thawn in ttanpi tikah, in nuai theutu sualnak kha ziangtin a tuah?

1 Kor 15:56 -57

“56Thihnak ih tur cu sualnak a si ih sualnak ih huham cu Daan hi a si. 57Sikhalsehla kan Bawipa Jesuh Khrih hmangin nehnak in petu Pathian cu thangthat si ko seh.”

Thihnak in zumtu kan nunnak ah in hel ih in hro theu. Thihnak cun, na sualnak ruangah thihnak ah ka lo hruai ding tiah in ti. Sualnak in le, na sual zia cu Daan cabu sungah zoh aw, na sualnak a tam zia tiah Daan cabu hmang in, Pathian hmaika ah kan sualnak a langh ter. Asinan, Bawipa Jesuh Khrih hmangin, Pathian in a zaangfahnak kan parah a langh ter ih, daan ih a langh termi kan sualnak pawl hmuahhmuah kha thinglamtah parah a mah in, in tuar sak theh. Curuangah, thihnak in kan parah thu a nei thei nawn lo. Cui tlunah, Thukham pahra hi kan mah thawn pawlkom awknak ah Pathian in a hmang lo ih, a zaangfahnak sawn hi kan mah thawn pawlkom awknak ih a hman sawn ruangah, sualnak cu thazaang le thuneihnak kan parah a nei nawn lo.

2.     Miluatmi kan sinak kilhim dingah kan nunnak cu dingfelnak ah kan ap awk a tul (Rom. 6:16-20).

16Nannih in mi pakhat khat hnenah a sal si dingin le a thu ngai dingin nan pe aw a si ahcun, cuih a thu nan ngaimi cu nan bawi a si ih nannih cu a sal nan si ko; cucu fiang zetin nan thei zo a si. Sualnakih thu nan thlun a sile sualnak ih a suahpimi cu thihnak a si ruangah thihnak nan tuar ding; a sinain Pathian ih thu nan thlun ahcun Pathian thu thlunih a suahpimi cu remnak a si ruangah Pathian thawn rualremnak nan co ding. 17Sikhalsehla Pathian hnenah thangṭhatnak um koseh! Ziangah tile nannih tla cu sualnak ih sal nan rak si dah nain atu-ah cun zirhnak nan ngahmi sungih thudik kha nan thinlung zatein nan thlun zo. 18Sualnak ihsin luattermi nan si ih dingnak salah nan cang zo a si. 19(Nan thei thei deuh ding tiah nitin hmanmi ṭong ka hman hi!) A hlanah cun a ṭha lomi tuahnak ah nan taksaṭhen cu a baalmi le a ṭha lomi ih salah nan pe aw. Cuvek ṭhiamṭhiam in atu-ah cun a thianghlimmi tuahnak ah nan taksaṭhen cu a zatein dingnak ih sal si dingin pe aw uh. 20Sualnak ih sal nan rak si laiah cun dingnak ih ukmi nan si lo.

Paul in sal le bawi timi tahthimnak a hmang. Zo ih nitin ih kan bawi a si tile, a thu kan thlunmi hi a si tiah a ti. Rundammi/sual ngaithiammi kan si ti kan theih hlan ahcun, sual in daan hmang in in uk. Asinan, a tu cu, Khrih ih thisen in lei zomi kan si zo ruangah, sualnak ih sal sung in luat termi kan si zo ih, Khrih ih sal kan si. Curuangah, sualnak ih hnenah kan pum le tikcu caan pawl kan rak pek awk vek in, a tu ah Bawi Jesuh Khrih hnen ah pe aw ve uh si.

Zum lo tu pakhat khal miluat a si ve. Asinan, ziangmi in a luat? Dingnak ih ukmi sinak in a rak luat (6:20). Curuangah, dingnak ih a rak uk lomi nu lole pa cu sualnak sal sungah nikhat hnu ni khat a tang sinsin. Himi thu hrang ih tahthimnak thabik cu, fapa tlaan hlo pa a si (Luke 15:11- 24). Fapa tlaan hlo pa in, a paih hnenih a um tikah, ka luatlat lo tuk aw. Zalennak le nomnak taktak ka hawl ding tiah a paih inn in a suak. Cutikah, sualnak ih sal ah a pum a pe aw ih, nuam thei tawk ding in a um. Asinan, a ton taktakmi cu, a niam bikmi hnatuan tuantu ah a cang. Zo ka si, nunnak timi cu ziangvek a si timi hawl a tum nan, a hlo deuhdeuh! Zalennak lamzin ti ih amah te a hawlmi cu sal cannak lampi a rak si. Asinan, a paih hnen ah a ra kir sal ih, a paih hnen ah a nunnak a ap awk tikah, zalennak/luatnak taktak cu a hmu ngah a si.

3. Pumpekawknak ih a rah a um ruangah (cc. 21 – 23).

 21Cutiih sualnak sal nan si ruangah ziangtal hlawknak nan ngah maw? Nan ngahmi cu kha vek thil sual nan tuah ruangah atu ningzakih nan um hi a si. Cubangtuk thil ih hlawhman cu thihnak a si! 22Sikhalsehla atu-ah cun sualnak ihsin luattermi nan si zo ih Pathian ih sal ah nan cang zo. Nan hlawkmi cu Pathian hnenih hlanmi nunnak thiang a si ih cumi in a suahpimi cu kumkhua nunnak a si. 23Ziangah tile sualnak ih hlawhman cu thihnak a si; sikhalsehla Pathian ih laksawng cu kan Bawipa Khrih Jesuh thawn kan pehzom awknak thawngin kumkhua nunnak a si.

Bawi pakhat khat ih hna kan tuan tikah, tuan man kan ngah. Cuvek in, Sualnak hi kan bawi ah kan ret ih kan rianh a si ahcun, sualnak ih in pek dingmi cu thihnak a si! Cuih thihnak pawl cu: na lungawinak, hnangamnak, ralthatnak, cahnak, fimnak, le thiamnak pawl an thi theh ding ih, santlai lo bangtuk pakhat ah na cang ding. Asinan, Pathian khal in, Amah a riantu pawl cu, thianhlimnak, le kumkhua nunnak a pek a si. Kan nun hlun ih nun daan in a suahpimi cu ningzahnak (c. 21) a si. Asinan, Khrih sung ih nun thar in a suahpimi cu Pathian sunlawinak a langh ter ih, kan nun ah lungawinak a thlen ter.

Rom 6:23 hi sualnak sung ih um lai mipiangthar hrih lo pawl hrangah lawngah a simmi a si tiah kan ruat theu. Asinan, mipiangthar zo, Khrih sungih a um zotu pawl hrang khal ah ralrinnak in peknak thotho a si (1 John 5:17, 1 Cor 11:30). Sualnak ih man cu thihnak a si timi thu ah, thuthimnak tha bik cu, Samson ih nunnak a si. Samson in, Pathian ih duhmi ah a nunnak pe aw lo in, a tisa duhnak ah a nunnak a pek awk tikah, a tonmi cu thihnak a si (Thuthentu 16). Cuvek thiamthiam in, zumtu pawl khal in, Pathian ih duhmi tuahnak kan nunnak hmang lo in, sualnak ih thu ngai in kan feh ahcun, Pathian in kan nunnak ah nun in sim leh tengteng ding ih, cucu thihnak khal a si thei (Heb 12:5-11).

Pathian ih tuanvo le minung tuanvo:

Rom 6 sung ah thu pahnih a sim tel ringring. Pathian ih in tuahsakmi le minung in kan tuah ding ih thu in pekmi ti in a um. Pathian ih in tuahsakmi cu sualnak ih sal in A fapa ih thisen le nunnak thawn in suah zo: “Sualnak ah kan thi zo” (c. 2); “Kan minung hlun cu Khrih thawn thinglamtah par ah khen cih a si zo” (c. 6); “sualnak ah mithi kan si ih, Pathian ah a nungmi (pawlkom awmi) kan si” (c. 11); “sualnak cu a lo uktu bawi si nawn hlah seh" (c. 14); “Sualnak ihsin luattermi nan si ih dingnak salah nan cang zo” (c. 18); “sualnak ihsin luattermi nan si zo ih Pathian ih sal ah nan cang zo” (c. 22).

Asinan, Paul in minung lam in sualnak kan neh theinak dingah kan tuah dingmi khal a sim: “Sualnak in lo uk hlah seh" (v. 12); “Na taksathen ziangkhal sualnak ah nan pe aw lo pei … cuhnak in, … Pathian hnen ah pe aw sawn uh” (c. 13); “a thianghlimmi tuahnak ah nan taksa then cu nan ap aw pei” (c. 19). Hi thu pahnih hi ziangtin a pehzom aw timi thu ah buainak a tam zet.

Pathian ih in tuahsakmi le kan tuah dingmi hi a pahnih in kan kom lawngah Paul in in zirh duhmi kan kai ngah ding. Pathian thu thiam zokhal in himi thu pahnih kom lo an um lo. Kap khat uar deuh cuangmi cu an nei. Asinan, lei tlun santhuanthu sungah, pom daan peng (extreme) pathum a um. A pakhatnak pawl cu, 1800s in 1900s kum lai ih, “Liberal,” Pathian zum tuk lo pawl ih pom daan a si. Annih in Bible an siar tikah, Bible ih ziaza lam a zirhnak (Ethical teaching of the Bible) lawng thupi ah an ret. Jesuh ih nunnak kha thupi ah an re nan, kan hrang ih a thihnak thu hi a thupi ah an re lo. Zirhtu Jesuh khal cu thupi ah an re lo. Asinan, a taktak ti ahcun, an zum vek in minung pawl ih kan nun daan hi a hung tha lo ih, buainak lawnglawng a hung suak ih leitlun raalpi tiang a hung tho. Cutikah an fiangmi cu Pathian tel lo ih thatnak le zuamnak cu midang siatsuah duhnak ah a hung thleng a si hi ti an hmu fiang. Kan thlun dingmi le zirh awk dingmi cu Amah Jesuh ih in duhdawtnak le nun daan a si ti an hung fiang.

A pahnihnak pawl cu, mahte zuamnak ih that tum – (moralism  or Legalism) tiah an ti. An nih in an timi cu: kanmahte zuamnak in, Pathian ih thu kan thlun thei. Ziaza tha khal kan duh ahcun, kan nei thei tiah an ti. Pathian ih zaangfahnak le bomnak tel lo in, maih zuamnak in kan ttha thei a si timi ruahnak hi zumtu tampi in an pom pi. “Thiamconak cu zumnak in, thianhlimnak cu zuamnak in” tiah an ti.

Himi Liberal pawl le Legalism pawl ih zum daan hi tahthimnak in kan sim asile, zawng nun daan (Monkey Theory) thawn tahthim ka duh. Zawng pinu in a fate hmun dang ih a fehpi duh tikah, a faate in a pinu cu a pom ih, a fehpi. A pom thei nawn lo ahcun a tla si mei. Pathian thu kan zum ih kan thlun ding cu kan maih tuanvo a si. Pathian ih bomnak hngah ding le tel ding a tul lo tiah an ti.

A taktak ti ahcun, Christian nun ah Pathian thu thlunnak (obedience) hi Pathiah ih cahnak huham thawn nitin kan pehzomawk lawngah kan thlun thei ding a si. Ziangtin kan pehzom ding tile, Bible siarnak, Amah biakpeknak, thlacamnak in kan pehzom thei a si. Pathian thawn pawlkomawk cu Pathian ih cahnak le a zaangfahnak kan parih a thlenternak hrampi a si (Josh. 1:8,9, Ps 133:3, Jn 15:5, …). Pathian hrangah thil kan tuah tikah, kan thil tuah tummi tuah tlak a si maw si lo ti ih, kan tahnak ding fung tthabik cu: himi kan tuah dingmi thawng in, Pathian ih zaangfahnak le duhdawtnak hi midang hnenah tipi bang in a luan ter maw? Himi hniksaknak a ong lotu thil tuahnak hmuahhmuah cu rei a daih lo ih, midang ih nunnak somdawltu le thlengtu khal a si thei lo.

A pathumnak pom daan peng deuh lala pawl ih pom daan cu mit-kher (magical view) hmuh daan vek ih Christian nun daan hmuh khi a si. Cupawl cun, Pathian ih duhdawtnak theitu zumtu pawl cu kan maih lam zuamnak tel lo in, ol-ai tein Pathian ih thu kan thlun thei tiah an ti. An au bikmi cu, “nangmah lam in zianghman zuam duh nawn hlah, Pathian lawng canghvaih ter aw” (let go and let God) tiah an ti.

Hi pawl ih zum daan hi zawhte pawl ih nun daan (Cat theory) thawn ka tahthim duh. Zawhte pinu cun, a fale pawl a thiar duh tikah, a fale in zianghman an caangvai dah lo. A pi in an hngawng in a keuh ih, a duhnak hmun ah a ret. Cuvek in, mit-kher vek ih Christian nun thleng awk daan a zumtu pawl cun, Pathian in ziangkim in tuah sak theh ruangah, kan maih lam in zianghman cangvaih a tul nawn lo tiah an ti.

Christian nun cu mitkher vek ih, a tu vei khat te ah a zate in, ziangkim a thleng aw theh mei. A ol tuk tivek ih a hmutu pawl ih ruahnak a famkim lonak cu, Bible sungah Pathian ih simmi le a duhnak thlun timi cu amah te (automatic) in a cangmi thil a si lo;  kan maih lam canghvaih ding tuanvo tampi a um ti hi Bible ca ih in fialmi a si. Bawi Jesuh khal in zumtu le thingkung a tahthimnak kan hmu. Thingkung tha cun, rah ttha a rah mei vek in, zumtu taktak cun, Pathian ih thu a thlun in, ziaza mawi le tha a rah ding. Asinan, thingkung khi kan phun vetein, a rah lo. A rah theinak ding hrangah, hram thuk a khuar, ram tha le dawm tha, tidai umnak ah an hram an thla. Dawm tha umnak le tidai umnak ih a hram a thleng baan lo tu cu, an car ih, rah tha an rah thei lo. Cuvek in, zumtu pawl khal rah tha kan rah theinak dingah, thlarau lam dawm a simi Amah Pathian thawn thlacamnak in pehzom aw in, a tongkam kan siarnak in a duhmi kan hawl ih  nitin nun ding in fial (Saam 1:1-7; Ps. 119:11, 105).

Bible thiam pawl tamsawn cun, himi ruahnak pathum: Pathian kan tul lo (liberal view) ruahnak, kan mah te zuamnak in Pathian thu kan thlun thei (moralist view) ruahnak, le milai lam in ziang tuah hman a tul lo, Pathian lam in ziangkim kan nun thianfainak ding le a thu kan thlun theinak dingah, in tuah sak ding (magical view) pawl hi a sambau deuhmi ruahnak pawl tiah an ruahmi an si. Curuangah, Bible thiam pawl in, himi thu pawl hi pehzom ih pom daan an hawl. An hmuhmi cu Paul in Pathian ih thu a sim daan ahcun, “Pumpek awknak cu Pathian ih in duhdawtnak le tuahsakmi pawl par in a keuh ih a thangmi a si” tihi a si. Sim duhmi cu Pathian ih in duhdawtnak in in ciah tikah, a hnen ah pumpek awk duhnak kan nei a si tinak a si.

Zumtu pawl kan nunnak ah Pathian ih thu kan thlun thei sinsinnak dingah, Pathian ih in tuah sakmi le minung ih kan tuahmi a kom awk a tul timi ruah daan hi fiang thei dingah, nu le fa (Mother-baby theory) thawn sim ka duh. Naute in thazaang a neih theinak dingah, a nu hnawiti le rawl a pekmi a in a ei a tul. Nu cu Pathian vek a si ih, naute cu zumtu vek kan si. Zumtu pawl khal nitin kan tthanso theinak dingah, Bible siarnak, thlacamnak, le Pathian biaknak thawng in, Pathian ih duhdawtnak, zaangfahnak, le sual ngaithiamnak pawl kha kan don ringring a tul. Cu lawngah, hmailam ah kan nor thei ding a si.

Rom 6 sungah, Paul in zumtu pawl kha sualnak ral do uhla cule, Pathian a lo ttanpi ding ih, nan neh ding a ti lo (Monkey Theory). Cuvek thiamthiam in, Paul in zumtu pawl, Pathian in sualnak a neh theh zo ih, nannih tuah ding a um nawn lo. Daitein um men uh (Cat Theory) ti khal in ti lo. Paul ih in zirhnak hmuahhmuah sung le Bible zate sungah kan zoh asile, Pathian in a zaangfahnak thawn kan hrangah rundamnak hnatuan a thok hmaisa ringring ih, Amah duhdawt saal dingah in ko ringring ti nan hmu ding (Rom 6:14-23). Cumi cu nu le fa ih nun daan (Mother and Baby theory) thawn a mil aw zet. Pathian in zumtu pawl cu nehnak ngah ding in do dingah in ko lo. In nehsak zomi parah nehtu ka si ti thei in, Amah thawn nung dingah in ko a si. Tong dang cun, zumtu pawl cu Pathian in in retmi dinhmun le sinak vek ih feh dingah kawhmi kan si. Kan feh tikah, thazaang cu Amah in in pe ding nan, a feh ding cu nang le kei ih tuanvo a si.

Cui tlunah, Pathian in kan hrangih a hnatuannak le a thluasuah pawl hi a baang hrih lo. Kan hrangah thluasuah pek ding tampi a nei lai. Kan mah hmang in thil tampi tuah theimi a nei lai. Curuangah, Pathian in hmailam ih in can ter dingmi nunnak kha hmuitin tahrat in cui hmun le nun daan famkim ih kan thlen hlan lo, Pathian thu ngai in, hmai ah tlaan ding tuanvo kan nei.

Cuti in, hmailam ih kan tlaan suak vingvo theinak dingah, Pathian ih huham cahnak kan tul. Cumi kan neih theinak dingah, Pathian thu siar in, amah bia in, thlacamnak thawn Amah kan pehzom a si ahcun, Pathiah huham kan dong ngah ding a si. Curuangah, nan taksa ruangpi cu a nungmi raithawinak bang in pe aw uh tiah in tinak cu a si (Rom 12:1t). Paul in in simmi cu, zumtu ih kan lungawinak cu Pathian ih in simmi kan thlunnak parah a tthum aw a si tiah a ti. Pathian thu kan thlun lawngah vanram nun ih a thawt zia kan tep ngah ding a si tiah Paul in in sim (8:12-13). James ih a simmi kha Paul khal in a pompi tinak a si. James cun, mailam tuannak [Pathian thu thlun ding ih pum pek awknak] tel lo zumnak cu zumnak thi a si, mi nunnak a run thei lo tiah a ti (James 2:14-26).

            Rom 6 sungah, zumtu cu Jesuh ih thihnak kha kan ttawmpi ve tiah in sim. Thu kan suh tulmi cu: ziangtin kan tawmpi thei?  Jesuh ih thihnak kan ttawmpive timi ih sullam cu ziang a si? Sualnak thawn a tthencat aw zomi a sinak kha kan ttawmpi vemi cu a si. Ziangtin sualnak thawn an tthencat aw thei? A thih tiang in sualnak tuah ding hnak in, a Pa ih thu a thlunnak in a si (Fil. 2:8). Cuvek thiamthiam in, zumtu pawl khal Khirh thawn kan thi timi cu, maih duhnak thlunnak ihsin kir tahrat in, Pathian hnenih pum kan pek awk khi a si. Paul in hi thu hi Galati 2:19b-20 sungah a sim:

A thinglamtah parah keicu Khrih thawn thahmi ka si zo. Curuangah a nungtu cu kei ka si nawn lo; ka sungih a nungtu Khrih sawn a si. Atuih ka nun hi cu I duhdaw ih ka hrangah a nunnak a petu Pathian Fapa rinnak in ka nung a si.

                                                                                                (Gal. 2:19b-20).

Curuangah, Kawhhran thuanthu ah rinsan tlak zet hruaitu Origen cun, a cauk Commentary on the Epistle to the Romans timi sungah, sualnak ah mithi kan si timi sullam hitin a ngan.

Pathian hrangah ka nung timi cu Pathian ih duhnak bangtuk ih nun a si vek in, sualnak hrangah ka nung timi cu sualnak ih duhnak bangtuk ih nun khi a si. . . . Curuagnah sualnak sungah ka nung timi cu sualnak ih duhhiarnak thlun khi a si . . . sualnak hnenih mithi ka si ti cu . . . sualnak ih duhnak kha el khi a si. . . . Mi pakhat in sualnak hnenih thih a duh ahcun, sualsirnak in sualnak hnenah mithi a si thei a si.[33]

Jesuh ih in luat ter hlan ahcun, kannih in hril dingmi kan nei lo. Kan neihmi zalennak um sun cu, sualnak tuah ding lawng a si. Asinan, Khrih in sualnak huham sung in in luat ter zo ruangah, Pathian rian ding ih hril theinak kan nei. A tuih kan neihmi zalennak cu Pathian hrangih nun ding lawng hi a si. 

Thlacamnak le sualnak ih thih theinak

            Pathian in sualnak ukmi nan si nawn lo, ka lo luat ter zo tiah in ti. Asinan, nitin sualnak in in thlem in leem. Sual thlemnak khal kan neh theinak dingah ziang kan tuah ding? Pathian ih in tuah sakmi kan theih ih tlun ah, kanmah ih kan tuah dingmi um. Cumi cu thlacamnak a si.

Sualnak hi Pathian vek ih thupi ih kan retmi milem pawl an si. Cu a si ahcun, Pathian thawn bangraan in ziang thu le thil khal kan ret lo nak dingah, thlacamnak in kan nunnak kan apawk ringring a tul. Ziangtin thla kan cam ding? “Bawipa, tuihsun ah na duhnak hi ka duhnak si ter aw, na ruahnak hi ka ruahnak si ter aw, na lungput hi ka lungput si ter aw.” Cuti ih thla kan cam tikah, Pathian vek ih thupi ih kan retmi le kan retnak hmun pawl ah Pathian kha thuneihtu le uktu a si thei ding.

Thla na cam tikah, na thinlung tla hmun dangdangah a thleng thei men. Cuvek a um tikah, kei cu tleunak hi ka mitthlam ah ka ret ih ka Bawipa Jesuh Khrih tiah ka ko ih ka thinlung cu tawk ah ka ret sal. Cuih tleunak cun, ka ruangpumpi a run tuam. Cutin, Bawi Jesuh Khrih kha na mitthlam ah ka hmu ih, ka kaa khal in felfai zet in ka tong thei.  Cutikah, na thinlung khal a nuam. Amah khal in i bia ih, a tong ka ngai. Cutikah, ka nunnak ah sualnak nehnak nun kha a lang sinsin. Cumi cu caantin te kan tuah ringring a tul ziangah tile, kan ruahnak, kan duhnak le kan lungput ah Bawipa in hmu a luah theh theinak dingah a si.   

Rom 6 khaikhawmnak

Rom 6 sungah, zumtu hi Pathian ih zaangfahnak kan um zo hnu ah kan sual ringring lonak dingah ziang kan tuah ding timi thu a sim. A sim daan cu phunthum in kan tthen thei. Hi thu pathum in nitin kan nunnak in ciah ringring kan tul. Pakhatnak cu, na parih thu a nei ringringtu sualnak ih thuneinak cu Khrih in, thinglamtah parah a cem ter zo (Rom 6:6). Curuangah, sualnak ah mithi na si zo. Sualnak ih ukmi na si nawn lo ti thei ringring aw (know) (Rom 5:1-4). Asile, sualnak in na luat zo ti na thei hnu ah ziang na tuah ding? Pahnihnak ah, Kan theih bet dingmi cu sualnak in kan luat menmen lo. A tuih ka nun cu Pathian thawn pehzom aw ih nungmi ka si ti pom hnget aw (Reckon) (Rom 6:5-13).  Pathian ih fanu/pa duh bikmi ka si zo timi theihnak men in, sual tuah ding in a lo kham thei theh lo ding. Himi pahnih cu Pathian in in tuah sakmi a si. Kan maih lam ih kan tuah dingmi thil thupi zet a um lai. A pathumnak cu, Amaih sunlawinak langh ternak hrangah na taksa pum, na thinlung le na ruahnak zate in pe aw ringring aw (present your members) (Rom 6:14-23). Cuti ih pum na pek awk theinak dingah, caantin te mitsiing khal siseh, mitmeng khal in siseh Bawi Jesuh thawn thlacamnak in pawlkom aw ringring uh. Na tluk bah ril pang khal le tho lohli aw. A lo duhdawt biktu Pathian cun, a liamcia caan ih na tluk bahmi hnak in a ra lai dingmi ah Amah thawn nan feh tlaang dingmi kha hmuh a duh sawn. Naute a bah tikah, a nu le pa in an thawi lo. A feh theinak dingah an bawm sawn. Cuvek in, na bah pang tikah, Pathian in duhdawtnak thawn na feh sal theinak ding a lo bawm duh sawn a si. Asinan, na bah pang khal ah, na bah hrim khal ah, Thlarau rah na sungah a rah thei lo ding (Gal 5:22-23). Asinan, tukforhnak ah pum a pe aw lo tu pawl cu Pathian in Amah a duhdawtu pawl hnen ah pe ding ih a tiam kami nunnak sui lukhuh a pe ding (James 1:12).

Rom 7: Khristian pawl le Daan

Thuhmaihruai

Minung ih kan zia tha lo zet pakhat cu thil kan tuah tikah a sual zawng ih ruah le lak kan tummi hi a si. Khrihfa pawl khal cumi tlaksamnak in kan luat cuang lo. Thuthangtha in, a tu cu daan ih ukmi nan si lo, zaangfahnak ih ukmi le runmi nan si tiah in ti tikah, minung tampi in, cu asi ahcun, “kan duhduh in, kan nung thei tinak a si pei cu?” tiah an ruat. Zaangfahnak hi duhduh ih sual tuah theinak laisin vek ah kan ruat. Culai ah a hrek in, Moses ih daan thlunnak lo cun, Pathian thawn kan peh aw thei lo, Moses ih daan cu kan thlun rori a tul tiah titu an um.

Duhduh ih um a theih zo titu pawl kha  Paul in Rom bung 6 sungah a let zo ih, daan thlunnak lo cun, Pathian thawn kan peh aw thei lo a titu pawl kha bung 7 nak ah a let. Zumtu kip in, Rom bung 6 le 7 nak hi kan nun in kan tep cio. Bung 6 nak ih in sim vek in, zumtu in, kei cu sualnak ih ukmi ka si nawn lo ti a theih awk ih, Pathian thawn pehzomawknak neitu ka si ti a cohlan ih, Pathian sunlawinak langh ternak hrang lawngah ka nung ding ti in pum a pek awk tikah, tisa parah nehnak nun a nei thlang ih, thlaraumi ah a ruat aw ih, nun daan khal thiang thei bik in a nung. Cutheh in, zumtu pawl hi kan tlu sia theh sal pang theu! Kan thinlung sungah sualnak a rak um ringring lai ti khal kan vun fiang sin. Pathian ih daan pawl in le, kan sual zia pawl a lang ter sinsin ih kan thlun thei lo zia kan vun fiang aw sin. Cutikah, Pathian thawn kan pehzom awknak a then aw zo tiah kan ruat ih, thanau le ralhrut in kan um. Ruah lo pi in, daan hi a thupi bik ah a ruattu ah kan cang ve.

Daan thupibik ih ruahnak (Legalism) timi cu daan thlunnak in, ka thianghlim thei ih, Pathian ih lung ka awi ter thei timi zumnak hi a si. Tongdang in, legalism timi cu thlaraumi zia sinak hi “ziangtluk in mi pakhat in, tuah ding le tuah lo dingmi daan pawl a thlun thei timi zoh in tah ding a si” ti ih zumnak khi a si. Daan thlunnak hi a thupi bik ti ruahnak ih a tlaksamnak cu sualnak timi hi tampi ah an ruat ih, buainak a suah tertu nun daan hmuahhmuah ih hram a si tiah an ruat lo. Sunglam si lo in, leenglam zoh in thu a then. Cui tlun ah, daan thlunnak hi a thupi bik tiah a ruattu cun, daan hi ziang hrangah Pathian in in pek ti an fiang lo. Daan le zaangfahnak ih an pehzom awk daan khal an fiang lo.

Caan tampi ah, Khristian tampi in daan fel zet ih thlunnak in nun thianghlim zet ih nun an tum tikah, midang hrangah thinlung le thlarau lam dam lonak tampi an suah ter. Ziangah tile, cuvek Khrihfa pawl cu lenglam lawng Khrihfa (hansawngmi) nunnak neihnak lole, ka ti thei nawn lo ti in a tlu bah riltu ah an cang lawlaw. A tlukbah ril lo hman ah, midang soiselnak, duhdawt thei lonak, le sual ngaithiam thei lonak pawl in a nunnak a luah khat. Curuangah, Paul in hi vek nun thleng lo ding in, zumtu pawl ralrinnak a peknak a si. Rom bung 7 sung ahcun, daan thawn pehpar aw in, thu pathum a sim ih, cumi pawl kan theih ih, kan thlun ahcun, daan thlunnak hi a thupibik timi ruahnak sual in in run suak thei ding a si.

1. Daan le Duun ih Thuneihnak (7:1-6)

1U le nau pawl, nannih tla cu nan zatein daan thu a theitu nan si ruangah atu nan hnenih ka sim dingmi hi nan theih ciami a si ko. Minung cu an nunsung lawnglawng daan in a uk, ti nan thei ko a si lo maw? 2Tahṭhimnak ah, pasal nei nunau pakhat cu a pasal a nunsung lawnglawng daan in a uk; a pasal a thih a sile ṭhit-umnak daan ihsin a luat a si. 3Curuangah a pasal a nung cingin mipa dang thawn an umtlang a si ahcun ṭaangṭawm sualnak tuahtu a si; sikhalsehla a pasal in a thihsan a si ahcun midang a pasal khal le ṭaangṭawm sualnak tuahtu a si nawn lo. 4Ka u le ka nau tla, nanmah ih thuhla khalah hin cuvek ṭhiamṭhiam in a si. Daan thu ka rel a si ahcun, nannih cu Khrih ruangpum ih taksa ṭhen nan si zo ruangah a thimi nan si. Asinain atu-ah cun Pathian hrangih rah ṭha nan rah theinak dingah thihnak ihsin thawhter sal a si mi pa ih ta nan si. 5Ziangtin tile, kan milai si daan vekih kan rak nun laiah cun kan taksa ih sualhiarnak cu Daan in kan taksa sungah a cangvaiter ih a rah kan ngahmi cu thihnak a si. 6Sikhalsehla atu-ah cun Daan ihsin kan luat zo; ziangtin tile salih in rak tuahtu Daan hrangah cun mithi kan si zo. Ca in nganmi Daan hlun hnuai ah si loin Thlarau lamzin tharah Pathian kan rian a si.

Paul in, hi tawk Bible catlaang pawl ih a simmi hi Rom 6:15 ih thu in a rak thok zo. Rom 6:15 sungah Paul in, “Cuti a sile ziangtinso a si ding? Daan tang ih um loin Pathian zaangfahnak tang ih kan um ruangah sual kan tuah hrih ding maw?” timi thusuhnak simfiangnak in a rak thok zo. Cu tawk lai ahcun, bawi le sal ih tahthimnak kha a lak ih, zumtu pawl cun Moses ih daan tangah kan um nawn lo nan, kan duhduh ih um ding kan si lo. Kan Bawi thar Pathian hnenah kan nunnak up aw in nung ding kan si tiah a rak sim.

Bung 7 nak ahcun, nupi le pasal ih pehtlaih awknak thu kha tahthimnak ah a lak ih, daan thawn kan peh aw nawn lo nan, Jesuh Khrih thawn pehtlai aw zo kan si timi thu a simfiang bet. Nupi le pasal hi an thit awk tikah, thitawknak daan tangah an um. Nupi khal in pasal khal in, pa dang, nu dang thawn an pawl aw thei lo. An pawl awk a si ahcun, nupa sualnak an tuah. Asinan, a pasal a thih ahcun, pasal dang a nei thei sal. Himi tahthimnak hi, Rom 7:4-6 sungah zumtu le, daan le duun ih kan pehzom awk daan ding simfiangnak ah a hmang.

1.1.  Daan hnenah mithi kan si (c. 4-5).

Paul ih tahthimnak ah, a pasal in a thihsanmi nu cu pasal a nei thei sal tiah a ti. Kan nih hi a nupi vek sisehla, cun, a pasal kha daan vek sisehla, hi tahthimnak le a sim duhmi hi a kaih aw lo a bang. A tahthimnak sungah, a nupi kha a thi. A thi zomi nu kha pasal nei sal dingahcun thihnak in a thawhsal lawngah a cang thei ding. Cumi si Paul in a sim duh bikmi cu! Rundammi kan si hlan ah daan in thihnak ah in thlenpi (Rom 7:5). Asinan, Jesuh Khrih kan rinsan ih, a mah thawn kan komawk zo hnu ahcun, daan hnen ah mithi kan si. Daan cu a thi lo, kan mah sawn kan thi a si. Daan hnenah mithi kan si tiah a sim duh sannak cu, daan ih ukmi kan si nawn lo, Khrih ih luat termi kan si tinak a si.

Moses daan ih ukmi kan si nawn lo a ti tikah, daan lo ih ummi kan si fawn lo. Ziangah tile, Khrih thawn pumkhat ah a kom aw zomi kan si ih, Amai nunnak kha a ttawmtu kan si ruangah, nun thar in a nungtu kan si. Cuih nun thar cu Thlarau ih hruainak ih nungmi nun thar a si. Rom 8:4 ah a sim duh bikmi a sim,

Hi bangtuk in Pathian in hna a tuannak cu minung sidaan thawn nung loin Thlarau duhnakih a nungmi kannih sungah hin Daan ih in fialmi a dik le a dingmi pawl cu kimternak ding hrangah a si.

Kan nun hlun sung ahcun, daan/thil tha tuah zuamnak in kan nun ih a rah suahmi cu “thihnak” a si. Ziangah tile, zohman daan thlun thei taktak kan um lo. Thil tha kan tuahmi hnak in, thil sual kan tuahmi a tam sawn ti kan thei. Asinan, nun thar ahcun, kan nunnak ih a rah suahmi cu, Pathian thawn pehzom awk theinak dingah, culole, vanram kai dingah si lo in, “Pathian sunlawinak” langtertu dingah an cang. Curuangah, daan hnenah mithi kan si timi cu daan lo in nungmi kan si tinak a si lo. A ti duhsannak cu, kan sunglam ih thil tha tuah duhnak in neih tertu cu daan ih thupeknak in a ra lo ih, Jesuh Khrih thawn pum khat ih kan kom awknak tikih a ra thlengmi Pathian ih duhdawt zaangfahnak ih a irh suak termi a si sawn tinak a si. Pathian thawn peh zom aw thei dingah, culole, vanram kainak dingah thil tha kan tuah a si nawn lo. Cupawl cu Khrih thawng in pekzomi kan si. Tucu Pathian milai kan si ruangah, Pathian sunlawinak hrangah kan ziangkim hi a nung dingmi kan si. Pathian ih sunlawinak lang ter thei dingah, Jesuh ih nun daan bang in ke kar ding kan si.

1.2. Daan hnen ihsin rundammmi kan si (v. 6).

            Hi tawk caangah Paul in Moses daan ih thuneihnak thawn peh par in a sim duhmi pawl kha a finkhawm sal. Moses daan cun zumtu ih par ah zianghman thuneihnak a nei nawn lo tiah a sim. Daan ih thuneihnak tang ihsin, Jesuh in in runsuak zo. Nu le pa thu khal ah, pakhat khat an thih pang ahcun, a taangmi cun, nupi/pasal dang a neih sal thei bang in, daan ih cawh kuan pawl hmuahhmuah, Jesuh in a nunnak liam in in kuan sak theh ruangah, daan in in luat ter. In luat ter duhnak cu, Moses daan kha rian nawn lo in, Amah Bawi Jesuh lawng thlun in, rian dingah a si. Curuangah, zumtu pawl cu daan ih ukmi kan si lo nan, cin le daan um lo ih nung ding kan si hrimhrim lo ti khal a fiang ter.

            Asile, Khristian nun ah Jesuh hrang ih nun le kan nun hlun ah Moses daan hrang ih nun hi ziang a dang aw? A pakhatnak ah, Bawi Jesuh dung kan thlun ih Amah kan rianh tikah, Thlarau Thianghlim in kan bah tikah in hro lo. Thazaang in pe sawn ih in ttanpi. Naute feh thei pekte khi a nu in, a feh theinak dingah, a kil ih thazaang a pek bang in, kannih khal Thlarau Thianghlim in Khrih dungthlun thei ding in in bawm in kil a si (Rom 7:6). Asinan, Moses daan kha a thupi bik ih ruat ih kan thlun lai ahcun, Moses daan in kan thlun theinak dingah, thazaang pek theinak a nei lo. Cawh kuan lawng in pe a si. Cuithlun ah, Moses daan cu lungphek par ah an ngan ih, mipi hnen ah siar sak a si. Asinan, Pathian ih duhdawtnak ttongkam cu Thlarau Thianghlim thawng in zumtu ih thinlung sungah Pathian a ngan (2 Cor 3:1-3). Sual nei dah lomi bang tuk nun thar thawn kan nun in thawh ter ih tlun ah (2 Cor 7:14), cawhkuan in petu si lo in, zaangfah duhdawtnak thawn lam in hruaitu Thlarau Thianghlim ih hruaimi lamzin thar ah in feh ter a si (Rom 6:4).

Asile, Thukam Hlun daan le Thukam Thar daan in peh zom awknak an nei maw? Thukham Pahra teh kan thlun nawn lo ding maw? Thukam hlun sung ih Pathian tongkam pawl teh kan thlun nawn lo ding maw? Thlun ding khal a um ih, thlun lo ding khal a um. Thukam Thar cu Thukam hlun ih simmi pawl kha a simfiang sintu le a famkim ter sintu a si. Thukam Thar sungah Thukam hlun sung thu a sim salmi pawl cu kan thlun dingmi an si. Thuthimnak ah, Thukam Pahra thu khal ah, Sabath ni ulh ding ti siar lo a dang pakua cu Thukam Thar sungah a tel theh thotho. Thukham pahra le profet pawl ih simmi tla khi famkim zet in thu pahnih in a sim: Pathian duhdawt bik ding timi le innhnen vengpa kha duhdawt ding timi thu a si tiah fiang zet in a sim (Mtt 12:29-30).

Thukhai khawmnak: Christian pawl le Daan (Rom 7:1-6)

Paul in Rom 7:1-6 tiang ih a sim duh bikmi cu zumtu pawl cu Moses daan in miluat kan si timi hi a si. A tahthimnak ah, nupi le pasal in tahthimnak a pek. Moses daan in kan luat zo tiah a timi thu ah ziang a sim duh si pei?

1.     Paul in zumtu pawl cu Moses daan in nan luat a ti tikah, Pathian ih pekmi daan pawl zianghman nan thlun a tul nawn lo tiah a tinak a si lo. Khrih ih daan tangah, Thlarau Thianghlim ih hruainak thawn a ummi kan si tiah a sim sal.

2.     Khrih ih daan ti tikah, Paul in ziangmi bik ti a sim lo. Jesuh ih nun daan le a dungthluntu pawl ih in zirhmi Thukam Thar sung ih zirhnak pawl hi an si.

3.     Zumtu in Thukham hlun sung ih daan pawl, Moses hnenih pekmi daan pawl kan thlun a tul lai maw? Thukam thar sung ih a sim betmi pawl thuthawn a mil awmi pawl cu kan thlun thotho ding.

2. Daan cu a sual lo (7:7-12)

7Cuti a sile ziangtinso kan ti ding? Daan hrimhrim hi sual a si, kan ti ding maw? Ti naisai hlah! Sualnak hi sual a si ti in theitertu cu Daan hi a si. Daan in, “Midang thil daw hlah,” i rak ti hlah sehla midang ih thil dawt cu ziang a si ti ka rak thei lo ding. 8Asinain sualnak in cuih thukham cu hmang tahratin ka pumsa sungah duhhiarnak a phunphun a thoter. Daan a um lonak ah cun sualnak cu a thi a si. 9Keimah khal hi daan tel loin a nungmi ka rak si; a sinain thukham a ra thlen tikah sualnak cu a nung ih kei cu ka thi. 10Nunnak petu dingah timi thukham cu ka hrangah cun thihnak a si. 11Sualnak in tikcu ṭha a ngah ih thukham cu a hriamhrei ah hmang tahratin i bum ih i that a si.

12Cutiin Daan amah ngaingai cu a thianghlim ih thukham khal a thianghlim, a dikmi a si ih a ṭhazet. 13Cuti a sile a ṭhami cu kei ka thihnak riangri ah a cang, a si maw? Si hrimhrim hlah! Thihnak tuahtu ngaingai cu sualnak a si. Sualnak in sualnak a sizia taktak kha fiangteih langter dingah ṭhatnak kha hmang tahratin thihnak cu ka parah a thlenter. Curuangah thukham in sualnak cu tuksumza sualnak a sizia hi a langter a si.

Rom 7:7-12 sungah cun, thusuhnak thupi bik Paul in a lehmi cu: “Daan hi a sual maw?” ti a si. Paul ih simmi a el duhtu pawl cun, “Moses Daan in in uk nawn lo ih, kan tul nawn lo ahcun, daan ih thathnemnak cu ziang a um nawn? Nangmai zirh daan vek cun, daan hi sualnak lam ih in hruaitu vek ah a cang” tiah thusuhnak a um thei ti a hmu cia. Himi thu let sal dingah, Paul in Moses daan ih a hnatuan, tuisun tiang ih a hnatuan laimi pawl a sim.

2.1. Daan in sualnak a langh ter (c. 7)

            Paul in hiti in a sim: Daan cu sual naisai hlah. Daan in sualnak a nei hrimhrim lo (c.7). “Daan ih hnaṭuanmi cu minung an sual theihternak lawng a si” (Rom 3:20, 7:7). “Daan um lonak ahcun daan buar sualnak khal a um ve lo” (Rom 4:15). Daan cu thlalang vek a si ih, minung ih kan sunglam sualnak pawl a langh ter ih, ziang tluk misual kan si ti in theih ter (James 1:22-25). Phun dang in kan sim asile, daan cu X-ray vek a si. X-ray cun kan sunglam ih a dam lonak a langh ter. Dam lonak a langh ter nan, cuih X-ray in sualnak a nei lo.

Paul in, mithahnak, fifirnak, le nupa sualnak daan pawl hnak in, “Miih thil va daw hlah” timi thuhi thupi ah re in a sim (c.7). Ziangah si pei? Paul ih a hlan a sinak kan theih ahcun, fiang deuh in kan thei thei. Paul cu Daan nasa zet ih a rak thlun dahtu Farasi a rak si (Filip. 3:1-11 le Kalati 1). A lenglam zoh cun, soisel ding um lo a rak si. Asinan, a sunglam a vun zoh awk tikah, “midang thil dawtnak” timi sunglam ih lungput cun a luat thei hrimhrim lo ti a hmu aw. Misual a si zia a hmu aw ringring. Midang thil dawt hi sualnak a si timi hi Daan in I sim hlah sehla, ka thei lo ding tiah a ti. Curuangah, Daan cun hi pawl hi sualnak an si ti a langh ter tiah a sim (c. 7). Misual kan si zia a langh ter sinsin a tinak a si.        

2.2. Daan hmang in sualnak in sual duhnak a suah ter (cc. 8-9)     

            Daan in sualnak cu ziang a si timi a langh ter ih tlunah, cuih daan lala cu sualnak in a hmang ih sual duhnak ah in hruai tiah a sim. Asinan, ziangtin sualnak in a hmang ih i hruai timi cu a sim lo. Rom 7:8a, “Asinain sualnak in cuih thukham cu hmang tahratin ka pumsa sungah duhhiarnak a phunphun a thoter” tiah a ti. Paul in hi tawk ahcun, sual duhhiarnak hi khui in a ra timi a sim. Daan in midang thil dawt cu a tha lo (Suah. 20:17, Daan. 5:21) tiah a sim tikah, sualnak in kan thinlung ah, “Ziangah maw miih thil dawt cu a sual ding?” “Daan in na zalennak a lo kham si sawn lo maw?” tiah in tukforh theu.[34] Daan in Pathian dang na bia lo pei tiah in tikah, Pathian le a thu tluk ih thupi ih kan retmi pawl kha kan pathian an si. Cuveklai khal ah, sualnak cun, “Himi sualnak na tuah khal le Pathian cu na bia thotho ko ding” tiah in ti bum theu. Seemtirnak 3 sungah Satan in Pathian ih daan pahbal ding in Eve kha a thlemnak kan zoh le hivek ciah a si. “Pathian in ei hlah uh a lo timi a um maw?” ti in Satan pa cun tukforh a thok. Eve cun, “Nan ei le nan thi ding in ti.” Cutikah, Satan pa cun, “Nan thi lamlam lo ding. Nan mit a vaang sawn ding. Pathian nan bang sawn ding…” ti pawl in a sim. Cutikah, Eve cun Pathian in ei hlah uh tiah a timi sia le tha thlei dan theinak thingkung rah cu ei duhnak a nei sinsin. Daan cun Pathian ih duhmi in sim asinan sualnak in cuih daan pahbal duh ding in in leem. Curuangah, Pathian daan pekmi si lo in, sualnak hi sualnak in tuah tertu a si.

            Rom 7:8b. Daan a um lonak ah cun sualnak cu a thi a si. Paul in daan a um lo lai khal ah sualnak cu a um ti a thei. Asinan, daan a umlonak hmun ahcun, sualnak cu a lang thei lo ziangahtile sualnak cu Pathian ih daan pahbal khi a si tikah, daan a um lonak  hmun ahcun minung pawl in an sual le sual lo an thei aw lo. Curuangah daan a um lonak hmun ahcun, sualnak cu zianghman a cangvai thei lo. Daan pahbal ding khal in mi a tukforh thei lo.

Rom 7:9. Keimah khal hi daan tel loin a nungmi ka rak si; a sinain thukham a ra thlen tikah sualnak cu a nung ih kei cu ka thi. Mihrek in hih thu cu Paul in a nauhak, daan a zir hlan thu a simmi si ding tiah an ti. Asinan, Phil. 3:4-6 sungah kan zoh le, Paul cu a nauhak lai in daan tha zet ih rak zirhmi a si zia a sim.[35] Curuagnah, a nauhak lai thu a simmi a si ding timi cu pom ding a har deuh.

Mihrek lala in le, Paul in Khrih a zum hlan, a pianthar hlan thu a si ding tiah an ti. Culai ah, Paul in amah le mah miding fel tuk in a hmu aw ih, asinan, thukham pahra thawn a vun chek awk taktak tikah, a sunglam ih a sual zia pawl a thei aw sal ih, thlarau lam ah mithi a si zia thu a sim si thei tiah an ti. Himi ruahnak pom a harnak cu Paul in Damascus lamzin ah Khrih Jesuh thawn an tonawk hnu ih a nunnak a thleng awk hlan ah, amah le mah misual ka si ti in a hmu aw timi a simnak hmun a um lo.[36]

Mihrek khat in an ti vemi cu “Keimah” tiah Paul ih hmanmi cu “Adam” a sim duhnak a si ding tiah an ti ve. “Daan a ra thlen hlan ahcun ka nung” tiah a timi cu Eden dum sung ih nuam zet ih an um lai thu, “Daan a ra thlen tikah” timi cu Pathian in sia le tha thleidannak thingrah cu nan ei lo pei tiah a tinak a si ih, “Sualnak in daan cu a hmang ih sual duhhiarnak a suah ter” a timi cu, daan a um hlan ah Satan cu a rak um ko. Asinan, Pathian in daan a pek theh hnu lawngah, cumi daan pahbal ding in tukforh a thok thei a tinak a si. “Sualnak in I bum ih, thihnak ah I hruai” timi cu Satan in Eve kha a bum ih Pathian lan duhnak lungput an neih tikah, Adam le Eve cu Pathian thu ngai lo man thlarau lam thihnak an tong tiah a tinak a si tiah an ti. Hiti ih simfiangnak hi lung cu a lut zet nan, pom dingah harsatnak thu cu: pakhatnak ah, Paul in Adam le Eve thu ruat in a ngan maw ngan lo ti zohman in kan thei lo; pahnihnak cu, Paul in daan tiah a timi cu Pathian ih pekmi daan hmuahhmuah a tinak a si lo. Moses hnenih a pekmi thukham pahra hi a si ruangah, Adam san hnu kum reipi hnu lawngih cangmi thil a si ih,[37] Adam thawn a pehpar aw lomi a si thei thotho.

Douglas Moo cun, Paul in “keimah” tiah a hmanmi cu amah Paul in Israel miphun pakhat a si ruangah, Israel miphun pawl ih tonmi kha amai tonmi vek in a simmi a si tiah a ti. Israel pawl in Sinai tlang parah Pathian in daan a pek hlan kha, “Daan a um hlan ah ka nung” tiah a tinak a si tiah a ti. Paul in Romans a ngan tikah, Moses daan an ngah tikah, an hrangah nunnak si lo in, thihnak ah a thlen ter. Ziangahtile, Daan in an sualnak cu a langh ter ih, a tam ter sin ih, Pathian ih cawhkuan an parah rit sin in a thlen ter (4:15; 5:20).[38]

            Zumtu tampi in daan thlunnak hi Pathian thawn kan pehzom awknak bik a si tiah an ruah tikah, cui ruahnak cun, an thinlung put kha sual duhnak lungput a suah ter (7:7c-8a) ih hlei ah buainak tampi a suah ter. Kalati ram ih ummi kawhhran pawl khal daan hi thupi bik ih, an ruah tikah, an sungah buainak tampi a suak (Kal. 5:15). Daan thlunnak in Pathian kan lungawi ter thei timi ruahnak in Thlaraumi a si ter lo ih hlei ah, sualnak tam sin tuahtu ah a can ter a si. Ziangruangah tile, daan cun kan lung sungah sual duhnak kha a thawh ter a si. Daan in mithil daw hlah tiah in ti tikah, sualnak in cuih daan cu a hmang ih daan ih khammi thil pawl cu, “Ziangah midang thil dawt cu a sualnak?” “Na zalennak hmuah a lo kham theh ti na ruat lo maw?” tiah in bum.

2.3. Daan hmang in sualnak in in bum ih in that (cc. 10-11).

c.10Nunnak petu dingah timi thukham cu ka hrangah cun thihnak a si. 11Sualnak in tikcu ṭha a ngah ih thukham cu a hriamhrei ah hmang tahratin i bum ih i that a si.

           

Daan a thluntu pawl cu nunnak nan ngah ding tiah Pathian in thu a rak kam (Puithiam 18:5, Rom 10:5, Kal. 3:12). Kalati 3:21 nak ah, Paul in hitin a sim: “Cuti a sile Daan le Pathian ih thutiam cu an kalh-aw maw si? Kalh-aw hrimhrim hlah! Ziangah tile minung hnenah nunnak pe theitu daan rak um sehla, cuih daan thlunin Pathian hmaiah thiamcoter an si ṭheh ding.” Asinan, zohman in cuih daan cu an thlun thei lo (Rom 3:9) ziangah tile, Adam ih tluksiatnak hnu ah, minung pawl cu sualnak ih huham tangah kan um ih, nunnak kan ngah sal thei lonak ding in sualnak in a zuam ringring. Cun, tisa lungput cu Pathian ih ral a si ih, Pathian ih daan thlun khal a duh lo hrimhrim (Rom 8:7). Cutikah, minung ih sualnak pawl kha daan in a lang ter ih, cuih sualnak cun Pathian ih thinhennak an parah a thlen ter (4:15; 5:20) sin ih, daan hmang tahrat in thihnak ah in hruai.

            Daan cun nunnak in pe thei lo. A ti thei sunmi cu minung pawl kha sualnak a neitu an si ih, daantat tuartu ding an si timi lawng a langh ter thei. Curuangah, daan le duun thlunnak hi a thupi bik ih a retu kawhhran pawl hi an tthangso thei lo. Ziangah tile, cu pawl cun pakhat le pakhat ih sualnak hawl aw in, soisel awk ding lawng an hawl. Cutin, members pawl khal thinheng le thinna in an um ih an kawhhran khal an tthen aw theh.

            Mi hrek khat lala in, zumtu kan si hnu ah leitlun ruahnak (philosophies) phunphun kan siar ih, kan thlun theu. Asinan, kan ralrin lo ahcun, hruaitu pakhat ih zirhmi lawng kha daan vek ah kan ruat ih kan thlun. Zokhal Jesuh Khrih le Bible ca hnak in a thupi sawn ih kan thlun dingmi minung le thuhla um ding a si hrimhrim lo. Minung cun, thuhla thatha in sim thei nan, Thlarau Thianghlim lawng in Pathian tongkam kha kan lung ah in fiang ter thei.

2.4. Daan cu a thianghlimmi a si (c. 12).

12Cutiin Daan amah ngaingai cu a thianghlim ih thukham khal a thianghlim, a dikmi a si ih a ṭhazet.

Thunetnak ah (Rom 7:7-12), Paul in daan cu a thianghlim, a sual lo ti thu a sim. Midang pawl in Paul kha Moses ih daan cu a sual na tinak maw tiah an timi kha a simfiang. Thihnak ih in hruaitu taktak cu daan a si lo, sualnak a si ti khal a sim. Khat lam ah, Daan cu a tha ti kan thei ko nan, minung pawl in Pathian ih duhnak langh tertu daan cu kan maih zuamnak le thazaang cun, kan thlun thei lo. Curuangah, daan in in runhim thei lo. Kanmah te thihnak ih thleng lo ding in tuah aw thei kan si lo zia khal Daan cun a langh fiang ter. Curuangah, daan in rundamtu kan tul zia khal in theih ter a si.

3. Daan ih A Tuah Theilomi (7:13-25).

14Daan cu thlarau lamih thil a si ti kan thei; a sinain kei cu tisa mi ka si ih sualnak ih sal si dingah zuarmi ka si. 15Thil ka tuahmi hi a tican ka thei ṭheu lo, ziangah tile tuah ka duhmi kha ka tuah lo ih ka duh lomi sawn kha ka tuah. 16Tuah ka duh lomi ka tuah ruangah Daan cu a dik tiin ka lungkimpi ti a lang. 17Curuangah hiti ih a tuah rerotu ngaingai hi keimah ka si lo; ka sungih a ummi sualnak a si sawn. 18Minung ka sinak taktak sungah ṭhatnak zianghman a um lo ti cu ka thei. Ziangah tile a ṭhami tuah duhnak thinlung cu ka sungah um hmansehla a ṭhami ka tuah thei hrimhrim lo. 19Ka tuah duhmi thil ṭha kha tuah loin ka tuah duh lomi thil sia riangri sawn kha ka tuah a si. 20Tuah ka duh lomi ka tuah a si ahcun a sullam cu a tuahtu kha keimah ka si lo ih ka sungih a nungmi sualnak a si sawn, tinak a si.

21Curuangah ka sungih thil a can daanzia cu ka thei - a ṭhami tuah ka duh tikah ka hriilsuakmi cu a ṭha lomi hlir a si. 22Ka sung muriil in Pathian ih daanah cun ka lung a awi. 23Sikhalsehla ka taksa sungah hna a rak ṭuan vetu daan dang a um; cuih daan cu ka thinlung sungin a ṭha a timi kha a rak dotu daan a si. Cumi cun ka taksa sungih hna a ṭuanmi sualnak ih daan hnuai ah sal bangin i taanter. 24Mi lungrethei ka va si so! Thihnak lamzin a pantu hih taksa pum ihsi hin zoso i runsuak ding? 25Pathian hnenah thangṭhatnak um ko seh: Pathian Amah in kan Bawipa Jesuh Khrih thawng in i runsuak a si.

Ka si daan ngaingai cu hiti in a si - Keimahte cun ka thinlung lawngin Pathian daan cu ka thlun; a sinain minung ka sinak taktak cun sualnak daan ka thlun a si.

Paul in Rom 7:7-12 tiangah, daan cu a sual hrimhrim lo, a thianghlim a si ti ih a sim theh hnu ah, Rom 7:13–25 sungah cun daan ih in tuah sak thei lomi le sualnak cu thihnak ih in thlentu a si zia thu pawl a sim. Paul in daan thlunnak in a lei tisa sual duhnak neh theih a si lo zia thatein hi tawk ah a sim. Pathian ih bomnak lo cun lei tisa duhnak hi neh theih a si lo zia pawl a sim. Hi tawk ih a nganmi hi zumtu pitling pakhat ih nun khal a si hlei lo. Zumtu pitling pakhat cun Pathian ih thu kha Thlarau Thianghlim ih lam hruainak le thazaang thawng in Pathian thu kan thlun thei. Pathian thu thlun duh lomi nun hi zumtu pakhat ih nun daan a si lo. Rom 8 sungah, Thlarau Thianghlim thawng in nehnak neitu kan si zia a sim peh bet.

3.1. Thihnak in thlen tertu cu sualnak a si (c. 13).

13Cuti a sile a ṭhami cu kei ka thihnak riangri ah a cang, a si maw? Si hrimhrim hlah! Thihnak tuahtu ngaingai cu sualnak a si. Sualnak in sualnak a sizia taktak kha fiangteih langter dingah ṭhatnak kha hmang tahratin thihnak cu ka parah a thlenter. Curuangah thukham in sualnak cu tuksumza sualnak a sizia hi a langter a si.

Christian tampi in sualnak ih a mizia ngaingai kan thei theu lo. Curuangah, sualnak kha a taansan ding le do ding kan tum lo. Paul in sualnak ih a that lo zia hiti in a sim: (1): Daan cu a sual lo – a thianghlim, a dingfel, ih a tha; (2) asinan, daan cun kan sualnak kha a lang ter, sual duhnak lungput khal a suah ter. Cun, thihnak khal ah in thlen ter. Thil tha a simi in hivek thil a can ter a si ahcun, pakhat khat cu a palhnak a um si ding. (3) Ziang hi a palh si pei?

Paul in, daan cu thihnak in thlen ter ngaingaitu a si lo. Thihnak in thlen tertu cu, sualnak a si. Sualnak cun daan kha a hmang ih misual kan si zia a langh ter. Daan thlun theinak thazaang nei lo tu kan si zia a langh ter ih, Pathian thinhennak tuartu dingah in can ter. Curuangah, sualnak cu thihnak tiang thlentertu tuksumza a si timi in sim.

3.2. Daan in a lo thlengh thei lo (c. 14).

14Daan cu thlarau lamih thil a si ti kan thei; a sinain kei cu tisa mi ka si ih sualnak ih sal si dingah zuarmi ka si.

Daan ih ziaza pawl cu phunli in Paul in a sim: thianghlim, a dingfel, a tha (c. 12) ih, thlarau lam thil (c. 14) a si. Daan cu a thianghlim ih a dingfel ziangahtile, a thianghlim le a dingfelmi Pathian hnen in a rami a si ruangah a si. Daan cu a that khal a tha ziangahtile, Pathian ih thianhlimnak in sim. Asinan, cui thianhlimnak cu kanmaih zuamnak ih tlin thei rual a si lo zia khal a lang ter hnu ah, runtu kan tul zia khal a lang ter. Curuangah daan cu ziaza tha nei theinak lam zin a si ti in zoh cu a dikmi a si. Asinan, cuih ziazatha lamzin ah in nun ter theitu le in run theitu huham cahnak ih ruah cu a dikmi a si lo.[39] Daan cu thlarau lam thil khal a si a ti tikah, a sim duhmi cu daan cu “Pathian hnen ihsin a rami a si tinak a si.” Cui daan cu kan lenglam nun daan thawn lawng a pehpar awmi a si lo. Kan sunglam thlarau thawn a pehpar awmi thu khal a si tinak a si.

Cang 14b nak ah hitin Paul in, “Kei cu tisami ka si ih, sualnak ih sal si dingah zuarmi ka si” tiah a sim. “Sualnak” timi cu Pathian ih thianhlimnak kha kan pahbalmi khi a si. “Sual sal ih zuarmi ka si” tiah a ti tikah, minung tampi in himi hi zumtu a si hlan thu a simnak a si tiah an zum. An timi cu, zumtu si hnu ih thu a sim ahcun, bung 6 nak ih a simmi thawn a kalh aw ding, ziangahtile bung 6:15-23 nak ah sualnak ahcun mithi kan si tiah a ti zo an ti. Asinan, cumi ih a sim duhmi cu, sualnak cu in uktu a si nawn lo. Curuangah a thupekmi kan thlun tengteng a tul nawn lo tiah in tinak a si tiah an sim. Asinan ruah dingmi pakhat cu, sualnak cun nitin a thupek thlun ding in in leem/thlem ringring thotho. Thuthimnak ah thawngtla pa kha thawng inn in a suah tikah, thawnginn hruang pawl ihsi cun a suak zo nan, famkim lomi minung pakhat kan sinak (human limitation) hruang sung cun a suak thei cuang lo. Cuvek thiamthiam in, sualnak ih huham cahnak sung cun runhsuahmi kan si zo (Rom 6:1-14) nan, Adam ih tluk siat hnu ah (Rom 5:12, 14) famkim lomi nunnak neitu (human limitation) sinak kan nei ringring lai (Rom 7:14-25).

3.3. Daan in thatnak a lo tuah ter thei lo (cc. 15-20).

15Thil ka tuahmi hi a tican ka thei ṭheu lo, ziangah tile tuah ka duhmi kha ka tuah lo ih ka duh lomi sawn kha ka tuah. 16Tuah ka duh lomi ka tuah ruangah Daan cu a dik tiin ka lungkimpi ti a lang. 17Curuangah hiti ih a tuah rerotu ngaingai hi keimah ka si lo; ka sungih a ummi sualnak a si sawn. 18Minung ka sinak taktak sungah ṭhatnak zianghman a um lo ti cu ka thei. Ziangah tile a ṭhami tuah duhnak thinlung cu ka sungah um hmansehla a ṭhami ka tuah thei hrimhrim lo. 19Ka tuah duhmi thil ṭha kha tuah loin ka tuah duh lomi thil sia riangri sawn kha ka tuah a si. 20Tuah ka duh lomi ka tuah a si ahcun a sullam cu a tuahtu kha keimah ka si lo ih ka sungih a nungmi sualnak a si sawn, tinak a si.

            Zumtu cu kan lei tisa in sualnak tuah ding in nitin in thlem ringring. Asinan, zumtu cu kan sungah Thlarau Thianghlim ih cencilhmi kan si. Rom 7 sungah, daan in thil tha in tuah ter thei lo tiah a sim ih, Rom 8 sungah cun, Pathian ih Thlarau cun nehnak nun in neih ter thei a si tiah a sim.

            15Thil ka tuahmi hi a tican ka thei ṭheu lo, ziangah tile tuah ka duhmi kha ka tuah lo ih ka duh lomi sawn kha ka tuah. Zumtu in sinak pahnih kan nei maw? Nei hlah ee. Pathian in a fapa Jesuh Khrih ih in tlen zo hnu ahcun, sinak pakhat: sual huham ih luat zomi Thlarau huham tang ih ummi kan sinak a si. Asinan, zumtu kan si hnu ah kan ruahnak, thinlung, le taksa cu cu sualnak lole Thlarau Thianghlim in in uk thei. Kan nunnak kha sualnak ih kan uk ter tikah, kan tuahmi hman ziang a si ti khal kan ruat fiang thei nawn lo. Cuih tlun ah, tuah kan duhmi kha tuah lo in, kan duh lomi sawn kha kan tuah ringring.

            Cutin a ti tikah, Paul in Pathian ih daan pahbal lo in ka um thei lo a tinak si pei maw? Si hlah ee. A sim duhmi cu Paul hrimhrim in daan a tha ti ka thei ko nan, ka thlun thei lo ziangahtile sualnak huham in I neh theu a si a tinak a si. Mi tampi in thil tha hi ziangtin kan tuah ding tiah thu an suh tikah, daan thupi bik ih a retu pawl cun, “Daan kha thlun aw la, nun tlaamtling na ngah ding tiah an let.” Asinan, daan cu sualnak langh tertu le sual duhnak lungthin a suah tertu a si. Kan lei tisa hrimhrim hi Adam tluksiat hnu ih tisa kan si ruangah, sualnak ih huham ih nehmi a si ih, maih zuamnak cun thlun thei kan si hrimhrim lo.[40]

            16Tuah ka duh lomi ka tuah ruangah Daan cu a dik tiin ka lungkimpi ti a lang. Paul cu tuah a duhmi le a tuahmi an dang aw theu ti a zoh tikah, tuah a duhmi cu Pathian ih daan a si. Asinan, a tuah thei lo ti a thei aw. Curuangah daan cu a sual ka ti lo. A dik tiin a lungkimpi ti a fiang tiah a simnak a si.

17Curuangah hiti ih a tuah rerotu ngaingai hi keimah ka si lo; ka sungih a ummi sualnak a si sawn. Paul in sualnak a tuah rerotu ngaingai cu keimah ka si lo a ti tikah, a sim duhmi cu, a sung ih ummi sualnak a si tiah a sim. Sualnak in in uk a si ahcun, kanmah te thu tha lam ah thu thluk ter theinak kan nei thei nawn lo. Ziangah tile, sualnak huham ih uk dingah kan pek awk ruangah a si.

Gal 2:20 sung khal ah hitin a sim, “20Curuangah a nungtu cu kei ka si nawn lo; ka sungih a nungtu Khrih sawn a si. Atuih ka nun hi cu i duhdaw ih ka hrangah a nunnak a petu Pathian Fapa rinnak in ka nung a si” tiah a sim. Himi kan zoh tikah, tisa sualnak ih a ukmi nun le Khrih thlarau ih ukmi nunnak ih a danglamnak a sim.[41] Tisa sualnak ih a ukmi nunnak cun, thu tha lam ah thuthluk theinak a nei thei lo ih, Khrih ih a ukmi nunnak cun, Pathian thu sung ih nung thei ding in thuthluknak a tuah thei a si.

            18Minung ka sinak taktak sungah ṭhatnak zianghman a um lo ti cu ka thei. Ziangah tile a ṭhami tuah duhnak thinlung cu ka sungah um hmansehla a ṭhami ka tuah thei hrimhrim lo. 19Ka tuah duhmi thil ṭha kha tuah loin ka tuah duh lomi thil sia riangri sawn kha ka tuah a si.  Paul in minung ih sinak thu a sim tikah, thatnak zianghman a um lo tiah a sim. A sim duhmi cu Adam tluksiat hnu minung ih sinak ah, Pathian ih palai tha kan sinak zianghman hmuh ding a um lo tinak a si. Adam tluksiat hnu minung sinak ah, thil tha lo neh theinak  (victory over evil) siseh, thil tha tuah theinak thazaang (power to do good) khal siseh a um lo ti a sim. Curuangah, minung in amaih thazaang ih leenglam bawmtu a tul timi a simfiang (help from outside, beyond himself!).[42] Tisa duhnak lawnglawng in zumtu kan nunnak in uk tikah, kan nunnak in thil tha a tuah duhmi a tuah thei lo.[43] Asinan, daan thlunnak men in thil tha tuah theinak thazaang a pe thei lo. A sungih ummi Thlarau Thianghlim ih huham le cahnak lawng in a tuah duhmi tuah ter theinak a pe thei a si.

20Tuah ka duh lomi ka tuah a si ahcun a sullam cu a tuahtu kha keimah ka si lo ih ka sungih a nungmi sualnak a si sawn, tinak a si. Caang 20 nak hi Paul in a thunetnak ih a simmi a si sal. Paul in tuah ka duh lomi ka tuah a si ahcun, a pakhatnak ih sullam cu daan cu a tha tiah ka pom tinak a si (c. 12, 14, 16b) tiah a rak sim. Hi tawk caang 20 nak ah,  a pahnihnak a simmi cu, tuah ka duh lomi I tuah tertu taktak cu Moses ih Daan khal a si lo, keimah khal ka si lo, ka sungih a nungmi sualnak a si sawn tinak a si (c. 17, 20).

3.3. Daan in in lo luat ter thei lo (cc. 21-25).

 21Curuangah ka sungih thil a can daanzia cu ka thei - a ṭhami tuah ka duh tikah ka hriilsuakmi cu a ṭha lomi hlir a si. 22Ka sung muriil in Pathian ih daanah cun ka lung a awi. 23Sikhalsehla ka taksa sungah hna a rak ṭuan vetu daan dang a um; cuih daan cu ka thinlung sungin a ṭha a timi kha a rak dotu daan a si. Cumi cun ka taksa sungih hna a ṭuanmi sualnak ih daan hnuai ah sal bangin i taanter. 24Mi lungrethei ka va si so! Thihnak lamzin a pantu hih taksa pum ihsi hin zoso i runsuak ding? 25Pathian hnenah thangṭhatnak um ko seh: Pathian Amah in kan Bawipa Jesuh Khrih thawng in i runsuak a si. Ka si daan ngaingai cu hiti in a si - Keimahte cun ka thinlung lawngin Pathian daan cu ka thlun; a sinain minung ka sinak taktak cun sualnak daan ka thlun a si.

       

21Curuangah ka sungih thil a can daanzia cu ka thei - a ṭhami tuah ka duh tikah ka hriilsuakmi cu a ṭha lomi hlir a si. Zumtu in Adam a tlusia zomi tisa kan nei. Cumi cu sualnak sung ih reipi a tlangleeng zomi a si. Sualnak huham in zumtu ih tlusia zomi nunnak kha sualnak sung ih um dingah hruai in tum ringring. Zumtu in a mahte a thinlung cahnak le thazaang pawl suah in sualnak tuah lo ding in a zuam theu. Asinan, a tlu sal cingcing ziangahtile daan tha thlun a tum tuk nan, cuih daan in thlun theinak thazang cahnak a pe thei lo. Daan cu cahnak in petu si sawn lo in, sualnak in daan cu a hman tikah kan sualnak a tam zia a langh ter ih, sual duh sinnak lam ah in hruai.

22Ka sung muriil in Pathian ih daanah cun ka lung a awi. 23Sikhalsehla ka taksa sungah hna a rak ṭuan vetu daan dang a um; cuih daan cu ka thinlung sungin a ṭha a timi kha a rak dotu daan a si. Cumi cun ka taksa sungih hna a ṭuanmi sualnak ih daan hnuai ah sal bangin i taanter. Zumtu cu Jesuh thawn an pehzomawk hnu ah, Thlarau Thianghlim in in cencilh. Cuih thlarau ih hruaimi nunnak thar asimi “ka sung muriil” cun Pathian ih daan ahcun a lungawi. Asinan, Paul in ka sungah “daan dang a um” a timi cu, ka tisa a rak uk dahtu “sualnak huham” a tinak a si.[44] Cuih sualnak huham cun, kan thinlung sungin a thami kha tuah thei lo ding in a do ringring. Cuti cun, sualnak ih huham tangah sal bang in a taan ter a si.

24Mi lungrethei ka va si so! Thihnak lamzin a pantu hih taksa pum ihsi hin zoso i runsuak ding? Paul in ziangmi sung in runsuahmi si ding hi a hngak si pei? Mi hrek in, “taksa thihnak” tiah an ti.[45] Mihrek in “thlarau lam thinharnak le thihnak” tiah an sim.[46] Rom 7 sungah Paul in a buaipi bikmi cu thil tha tuah duh nan tuah thei lo, thil tha lo hrial duh nan hrial thei lo tik ih a suakmi “Thlarau lam thinharnak” (spiritual frustration) hi a sim duh bikmi a si. Rom 6:6 ih a sim zo bang in sualnak in a taksa par ih thu a neihnak ihsin luat ding hi a duh bikmi a si.[47]

Maih thazaang le zuamnak lawng ih thatnak tuah tumtu le sualnak neh tumtu pawl in netabik ih an hmuh suakmi cu lungretheinak lawng a si. Ziangah tile, an thinlung sungah a tha lo ti ih an theihmi kha an tuah ngah ih, mah-le-mah sual puh awknak (guilt) an nei. Sual bawmrit pi phur in an thinlung a rit zet. Cuih sualnak ih nehmi nunnak in zoso in run theitu um ding?

25Pathian hnenah thangṭhatnak um ko seh: Pathian Amah in kan Bawipa Jesuh Khrih thawng in i runsuak a si. Paul in Pathian in Khrih thawng in a rundamnak ruangah lungawi thu a sim. A sim duhmi cu, amah te a neih thei lomi thazaang kha Jesuh Khrih thawn pumkhat ih pehzommi a si thlang tikah, Thlarau Thianghlim ih thazaang kha a nei thei thlang. Cuih nehnak nun cu bung 8 nak sungah a sim.

Ka si daan ngaingai cu hiti in a si - Keimahte cun ka thinlung lawngin Pathian daan cu ka thlun; a sinain minung ka sinak taktak cun sualnak daan ka thlun a si. Himi thu a sim duhnak hi minung in sinak phun hnih kan nei tinak a si lo. Zumtu cu sinak pakhat lawng neimi kan si cucu Pathian Thlarau ih uknak tang ih ummi sinak lawng kan nei. Asinan, Satan cun a sal ih a rak si dahtu kan tisa le thinlung hi a hnenih ap aw sal ding in in lem ringring. Curuangah, Thlarau Thianghlim thazang lo cun, Pathian ih daan cun kan thinlung lawng in a thei ding nan, kan taksa cun sualnak lam ah ke a kar thotho ding. Curuangah, tukforhnak cun khui tik khal ah kan luat thei lo ding.

Asinan, nehnak cu Thlarau Thianghlim ih thazaang le huham cahnak thawng in a si. Thlarau Thianghlim khal in a hnenih ap aw ding in in zirh ringring. Phil 2:12a-13 sungah Pathian in kan sungah hna a tuan ringring ti a sim: “Rundamnak famkim nan ngahnak dingah ṭihzah le ṭhia phah in ṭuan rero uh. 13Ziangah tile amah ih tumtahmi duh dingah le nan tuahsuak dingah Pathian cu nan sungah hna a ṭuan a si.”

Minung in pakhat deuhdeuh cu uktu le thuneitu ih kan neih a tul (Gal 5:16-18). Kan tisa hi sualnak huham ih uk dingah kan pek awk ahcun, cuih a rah dingmi cu beidonghnak le thlaraulam thinharnak a si ringring ding. Ziangahtile, kan nunnak in Thlarau Thianghlim ih pekmi lungawinak kan tep baan lo ruangah a si. Curuangah thiltha tuah theinak thuthup cu Thlarau Thianghlim hnen ah kan thinlung, ruahnak, le thazaang zate in kan ap awk ding khi a si.[48]

3.4. “Kei cu” timi hi Khrih zum zotu maw, zum hrih lo tu a si?

Himi Bible catlaang hi Bible thiam pawl ih buaipi bikmi Bible catlaang a si. Himi Bible catlaang fiangfai te ih kan theih theinak ding hrang ahcun, Paul in Moses ih daan a hmuh daan in kan zoh a tul. Hi Bible catlaang simfiang daan phunthum in a um:

A pakhatnak pawl cu, Greek Pathian thuthiam zet Origin ihsin thok in an simmi cu, Paul in zumtu a si hrih hlan, Judah biaknak sungih a rak buainak thu a sim tiah an pom.[49] Tuihsan ahcun, Douglas Moo in hi pom daan hi a pompi zet ih kau zet ih a simfiangtu a si. An simmi cu, Paul in daan hi pek kan si tikah, amah Paul le Jews pawl hmuahhmuah cu daan in sual sal ah in ret theh tiah a sim (7:7-12). Paul in, daan thlun ka rak tum asinan ka thlun thei lo. Curuangah sualnak sungah daan in i taan ter ringring thotho (7:14, 23). Thih ding khal ttih le khur in ka um tiah a sim. Ziangahtile, Pathian thawn pehzomawknak taktak ka nei maw, nei lo tiah a khuaruah a harnak thu a sim. Curuangah, Paul in Khrih lawng thlarau lam thihnak in in rundamtu a si (7:24b-25a) tiah a tlangaunak a si. Cumi a thei lo tu Jews pawl cu sualnak sal sungah an tang lai tiah  a simnak a si (7:25b) tiah an pom.

Paul in Khrih zumtu a si hlan Judah biaknak sungih a um lai thu a simmi a si ding timi hi a dik ding tiah ruahnak an neihnak bik cu, Paul in Rom 7:13-25 sung ih a nganmi hi zumtu a si zomi Christian pawl ih thu a nganmi Rom 6 le 8 nak thawn an kalh awk ruangah a si. A tanglam ah kan zoh hnik pei.  

Rom 7 ih nganmi le Rom 6 le 8 sung ih ngami a kalhawk daan: Pakhatnak ah,

“kei cu tisa mi ka si ih sualnak ih sal si dingah zuarmi ka si” (7:14).

     

“Sualnak ihsin luattermi nan si ih dingnak salah nan cang zo a si” (6:18, 22; cf. 6:2, 6, 14).   

Pahnihnak ah,

“Sikhalsehla ka taksa sungah hna a rak ṭuan vetu daan dang a um; cuih daan cu ka thinlung sungin a ṭha a timi kha a rak dotu daan a si. Cumi cun ka taksa sungih hna a ṭuanmi sualnak ih daan hnuai ah sal bangin i taanter” (7:23).

“Jesuh Khrih thawng in, nunnak petu Thlarau Thianghlim in sualnak le thihnak daan sung in ii luat ter zo” (8:2).

Paul in zumtu a si hlan thu a sim timi hi a fiang bik a bang. Ziangahtile, caang 24-25a sung kan zoh le, “Mi lungrethei ka va si so! Thihnak lamzin a pantu hih taksa pum ihsi hin zoso i runsuak ding? 25Pathian hnenah thangṭhatnak um ko seh: Pathian Amah in kan Bawipa Jesuh Khrih thawng in i runsuak a si” a timi hi kan zoh tikah, zumtu a rak si hlan ah daan thlunnak in dingfel a rak zuam tuk. Asinan, a rak thlun thei lo. Thihnak lam zin ah pantu ka si ti a thei aw. Asinan, luatnak lamzin a rak hmu lo. Khrih a a zum hnu cun, Khrih sung ih rundammi a sinak hi a theifiang ih, Pathian hnen ah lungawithu a simnak a si ti zum a um bik. Ziangah tile, maih thatnak ruangah Pathian thawn pehzom awknak kan neihmi a si lo, Khrih ih duhdawt zaangfahnak ruangah a si timi hi Christian pawl lawng in kan tlaangau theimi a si. Curuangah, zumtu a si hlan ih thu a simmi a si mi tampi ih an pomnak cu a si.

A pahnihnak ah, Paul in a maih nun daan, zumtu pitling pawl ih nun daan a simmi a si ti ih a pomtu pawl an si.[50] Augustine in a thok ih, Kawhhran thuanthu tuah thatsalnak (Reformation) hruaitu a simi Luther le Calvin pawl khal in an pompi. Hi pawl ih sim daan ahcun, daan a rak theih zomi (7:7-12) kha, zumtu a si hnu khal ah, a thlun thei cuangh lo thu a sim. Pathian in sual sal sung in in rundam zo. Asinan, tisa ih um kan si lai ruangah nitin sualnak in in hnaihnok thei lai, kan tlun ah thu a nei thei lai. Pathian in hi lei taksa hi a thianghlimmi ah a thlengh leh ding (7:24-25a). A tawi zawng cun, rundammi kan si zo nan, kan famkim hrih lo (already but not yet) timi pom daan a si. Luther tla cun hi tin a ngan, “Pathian thu thlun kan duh zet lai caan ah thlun thei lo in kan um theu ih thin nuam lo zet ih kan um lai ah, hi tluk rinsantlak zet asimi tirthlah Paul khal hivek in a rak si ve theu ti theih cu hnangam a um ngaingai” tiah a sim.[51]

Hi pathumnak pawl cun, Christian nun pitling hrih lo pawl thu a sim tiah an pom.[52] Pathian thu sungih um cu nuam a ti aw tu a si ruangah zumtu cu a si. Asinan, sualnak kha a neh thei dah lo. Curuangah, Thlarau Thianghlim thawng in hrintharmi cu asinan, Thlarau Thianghim ih ukmi a si hrih lo. Thlarau Thianghlim ih lamhruainak thlunnak in Pathian kha lungawi ter a tum lo. Daan thlunnak lawng in Pathian lungawi a tum lai pawl thu a sim tiah an pom. Dr. Martyn Lloyd-Joes cun, “Pathian ih daan thlunnak ah a nuam awtu pawl cu piangthar hrih lo kan ti thei lo. Cevek thiamthiam in, sualnak ih sal ka si tiah a ti awtu khal piangthar pitling, Christian nun pitling neitu a si thei lo” tiah a ti.[53]

Asinan, kan theih dingmi cu zumtu cun Pathian thu kha a duh sinsin ti cu a dik nan, Pathian thu a duhtu pawl hi Christian zumtu lawng an si lo. Judah biaknak ih a umtu pawl khal in Pathian ih daan an duh ngaingai. An siar, an upat ih a thlun ding an zuam (Rom 10:2). Paul in a hmuh suakmi cu Pathian thu duhnak menmen in, sual sal ih a taang zomi pawl in Pathian ih daan thlun theih a si lo.

Khaikhawmnak

A pathumnak pawl ih zum daan ahcun, zumtu pawl cu Rom 7 ihsin suak tahrat in, Rom 8 ih kan feh a tul tiah an ti. A pahnihnak pawl cun, zumtu pawl cu Rom 7 nak le  8 nak ah kan um ringring ko tiah an pom. A pakhatnak pawl cun, Pathian cun Khrih thawng in, daan sal ih taangmi Jew pakhat a simi Paul kha Rom 7 in Rom 8 ah a tthawn termi thu a si tiah an pom. Khuibik hi a hmaan a dik ti ding hi a har zet.

Ziangti ih kan pom khal asile, zumtu pawl cu daan thlunnak le thiltha kan tuah thei ruangah Pathian thawn pehzomawknak ken neihmi a si lo ti kan theihfiang ding a thupi. Pathian thawn kan pehzomawk theinak bik sawn cu Jesuh Khrih kan ai ih a thihnak le thawhsalnak ruangah Pathian in kan sualnak in ngaithiamnak ihsin Pathian ih faate si theinak kan comi sawn a si. Cumi a zumtu pawl cu Pathian ih faa sinak kha a tak in an congah ih, an tep ngah. Pathian ih fa kan si hnu ah sualnak nei lo cu kan si thei lo ding nan, nitin sualnak malsin malsin ih tuahtu kan si ding hi a si.

             

Bung 8:1-13

Luatnak le Famkimnak

1Curuangah, atu cu Khrih Jesuh thawn a pehzom awmi hrangah cun sual thuṭhennak in an luat zo. 2Ziangah tile Khrih Jesuh thawn pehzomnak thawngin nunnak in petu Thlarau ih daan in sualnak le thihnak daan sung ihsin in luatter zo. 3Minung sinak hi a ṭonṭaih tuk ruangah Daan ih a tuah thei lomi kha Pathian in a tuah suak. Amah ih Fapa run thlah tahratin minung sinak sungih a ummi sualnak kha a hnonsak; cuih a Fapa cu sualnak siatralterta dingin minung sinak thawn a ra. 4Hi bangtuk in Pathian in hna a ṭuannak cu minung sidaan thawn nung loin Thlarau duhnakih a nungmi kannih sungah hin Daan ih in fialmi a dik le a dingmi pawl cu kimternak ding hrangah a si. 5Minung sinak in a fialmi vekih a nungmi pawl thinlung cu minung sinak ih duhmi in a uk. Thlarau fialmi vekih a nungmi pawl thinlung cu Thlarau ih duhmi in a uk ve. 6Minung sinakih a ukmi pawlih ton dingmi cu thihnak a si; Thlarau ukmi pawlih co dingmi cu nunnak le daihnak a si. 7Curuangah mi pakhat minung sinakih a ukmi cu Pathian ih ral a si, ziangah tile Pathian ih daan a thlun lo; a thlun duh lo lawng si loin a thlun thei lo. 8Minung sinakih daan a thluntu pawl cun Pathian lung an awiter thei lo.

9Sikhalsehla nannih cu nan minung sinakih duhmi vekin nan nung lo; Pathian ih Thlarau cu nan sungih a um taktak a si ahcun Thlarau ih fialmi vekin nan nung sawn a si. Zokhal Khrih ih Thlarau a nei lotu cu Khrih ta a si lo. 10Khrih nan sungih a nun ahcun Thlarau cu nan hrangah nunnak a si; ziangah tile sualnak ruangah nan ruangpi cu a thi ding nain nannih cu Pathian thawn remtermi nan si zo. 11Thihnak ihsin Jesuh a thawhtertu Pathian ih Thlarau nan sungih a nun ahcun thihnak ihsin Khrih a thawhtertu Pathian in nan sungah a Thlarau a umternak thawngin a thi theimi nan taksa ruangpi cu nunnak a pe ve ding a si.

12Curuangah ka u le ka nau tla, minung kan sinak daanih duhzawng in nung ding kan si lo. 13Minung nan sinak daan duhzawng ih nan nun a sile nan thi ding; sikhalsehla sualnak nan tuah ṭheumi pawl kha Thlarau bomnak in nan thah a sile nan nung ding.

Thuhmaihruai

Rom 8 nak hi “Khristian zumnak lakah, sunglam thianfai theinak thu in zirhtu” a si tiah an sim cio.[54] Ziangah an ti tile, Paul in sual huham ruangah minung pawl in kanmah te kan tuah thei lomi thil tha pawl kha Pathian Thlarau Thianghlim ih cencilhnak ruangah kan tuah thei zia in sim.[55] Thlarau Thianghlim ruangah, zumtu pawl in kan congahmi thluasuah pawl in sim: Pathian ih thinhennak tuartu sinak in luatnak, Pathian Thlarau ih cencilhnak, Pathian sungkua ih lakluhmi sinak, thawhsalnak, sunlawinak le ruahsannak tlue cotu ding ih tiammi sinak pawl an si.

Rom bung 7 nak ahcun, daan timi tongfang le cumi thawn a bang aw phahphahmi pawl hi vei 31 rori a hmang ih, Thlarau Thianghlim timi cu vei 6 a hmang. Bung 8 nak ahcun, Thlarau Thianghlim timi tongfang hi vei 19 rori a hmang. Paul in bung 8 nak ah a nganmi thu pahnih cu daan ih tuah thei lomi le, Thlarau Thianghlim ih huham cahnak thu a ngan. Bung 7 nak sungah, Paul in a simmi cu kan sung ih a ummi sualnak ruangah, thil tha ka tuah thei lo tiah a ngan. Bung 8 nak ahcun, ka sung ih a nungmi Thlarau Thianghlim ruangah sualnak huham cahnak luatnak in pek (8:2) ih tlunah, thawhsalnak le sunlawinak khal cotu ding kan sizia in sim (8:11, 17, 23). Ziangruangah cu pawl kan co thei ding tile, Pathian in in duhdawt tuk ih, kan hrangah ziangkim kan tthatnak hrangah in tuah sak ding in thu in kam ruangah a si.[56]

Rom 8 sungah zumtu pawl cu Jesuh Khrih thawn pum khat kan sinak ruangah, luatnak phunli kan co. Cumi pawl cu: Pathian ih sual thuthenmi sinak ihsin luatnak (8:1-4), Nehmi sinak in luatnak (8:5-17), Beidongnak ihsin luatnak (8:18-30), Tihnak ihsin luatnak (8:31-39) an si.

1. Pathian ih Sual Thuthennak ihsin Luatnak (8:1-4).

Rom 8:1. Rom bung 8 nak hi “Curuangah” timi tongfang in a thok. Himi ih a langh ter duhmi a hleice in Rom bung 3, 4, 5 le 7 nak sung ih a simmi pawl kha a khaikhawm salmi a si. Cutawk ih a sim bikmi cu sualnak ruangah Pathian thawn kan tthen aw, asinan, Khrih ruangah rundammi kan si ti a sim. Rundammi zumtu pawl ih kan comi thluasuah phun hnih cu, a pakhatnak ah, sual thuthennak ihsin luatnak a si. “Sual thuthennak tong nawn lo ding” timi cu tong dang in, “Pathian in midingfel ah in pom zo” (justification) timi thawn a bang aw.[57] 

Rom 3:20 nak ahcun, Pathian thu ngailonak ih man cu thihnak tiah in sim. Asinan, Rom 8:1 nak ah in simmi cu, “Curuangah, atu cu Khrih Jesuh thawn a pehzom awmi hrangah cun sual thuṭhennak in an luat zo” tiah in ti. “Sual thuthennak” timi ih a sawh duhmi cu Pathian ih daan pekmi a thlun thei lo tu hmuahhmuah hnen ah a thleng dingmi thuthennak a si ih, cumi cu “thihnak” a si. Cuih thihnak cu Pathian thawn kumkhua tthenawknak a si.[58] Cumi khami na tuahta lawngah sual thuthennak in na luat ding tiah in sim lo. Zumtu cu Pathian ih sual thuthennak cawhkuan in kan luat theinak cu daan kan thlun thei ruangah a si lo, kan feltuk ruang khal ah a si lo, Jesuh Khrih ih in tuah sak zomi kha ka hrangah a si timi rinnak le zumnak ruangah a si. Cumi a zumtu pawl cu Khrih thawn a pehzom awtu pawl an si ih, Pathian in midingfel ah a pom zo, a zaangfahnak tangah a ret (Rom. 5:2), a thinhennak tangah an um nawn lo (1:18), ih kumkhua nunnak khal pek an si zo (5:17-18, 21).

            Zumtu cu sualnak an nei nawn lo tiah a sim lo. Sual thuthennak an tong lo ding ti sawn a si. Zumtu pawl in sualnak an tuah sual pang theu ko. An sualnak sirsal aw sal in an sualnak an taansan lo ahcun, an nunnak ah thlarau rah pawl a rah thei lo ding ih, an lungawinak le hnangamnak khal a hlo ding. Asinan, Pathian thawn kumkhua tthenawknak cu an tong lo ding.

            Rom 8:2. A pahnihnak thluasuah kan donmi cu sualnak le thihnak daan sia sung ih luatnak a si. Paul in zumtu pawl parah sualnak nun daan sia in thu a neih thei nawn lonak thu phun thum in a sim:. “Ziangah tile Khrih Jesuh thawn pehzomnak thawngin nunnak in petu Thlarau ih daan in sualnak le thihnak daan sung ihsin in luatter zo (c. 2).”

Hi tawk ah Daan tiah a timi hi Moses ih daan a ti duhnak a si lo. Paul in Daan timi tongfang a hman daan phunhnih in a um. Rom 7:22-23 sungah kan zoh tikah, Moses daan le sualnak daan tiah a simmi a um. Hi tawk cang 2 nak ih a simmi khal hi sualnak huham cahnak le thuneihnak (sin’s power and authority) thu a sim duhmi a si.[59]

Zumtu kan si hlan ah sualnak huham le thuneihnak in a duhduh in in hruai thei. Asinan, zumtu kan si hnu ahcun, Thlarau Thianghlim ih huham cahnak le thuneihnak tangah kan nunnak cu Pathian in in ret zo a si. Cuih ruangah, sualnak huham sung in luat theinak kan ngahnak a si. Paul in hi tawk zawn ih a thusim duhbikmi cu, zumtu cu Pathian ih thiamcotermi kan si ih, Pathian ih sual thuthennak kan tong nawn lo ding ziangahtile daan kan thlun thei ruangah a si lo; Jesuh Khrih in a nunnak liam in daan ih thlen termi daantatnak le sual thuthennak pawl hmuahhmuah sung in in luat ter ruangah a si. Cumi a zumtu cu thindaihnak le hnangamnak an co a si.

            Rom 8:3. Ziangruangahtile Daan in sual in puh thei nawn lo. “3Minung sinak hi a ṭonṭaih tuk ruangah Daan ih a tuah thei lomi kha Pathian in a tuah suak. Amah ih Fapa run thlah tahratin minung sinak sungih a ummi sualnak kha a hnonsak; cuih a Fapa cu sualnak siatralterta dingin minung sinak thawn a ra.”

Moses ih daan cu sualnak huham tangih ummi le a tawitaimi minung sinak (Gk: Sarx, tisa) in kan thlun thei hrimhrim lo. Cuih Thukham pahra in le kan sualnak cu a langh ter thiam thei zet nan, kan sualnak ngaithiamnak hrangah zianghman tuah sak theimi a nei lo. Curuangah, Pathian in lamzin in tuah sak. A fapa Jesuh Khrih minung sinak thawn a bang awmi (likeness) a run thlah. Minung sinak vek nei in tiah a ti duhsannak cu minung vek in tisa cu a nei nan, sual huham ih ukmi a si lo. Sualnak pakhat te hman a kop lomi tisa in Jesuh cu leitlun ah a rungtum.

Bawi Jesuh in ziang in tuah sak? Phun hnih in tuah sak: a pakhatnak ah, Lei tlunmi hmuahhmuah ih sual man cawhkuan pawl hmuahhmuah kha Pathian in kan aiawh ah a parah a thlen ter. Isaiah 53:6 ih a sim bang in, “Pathian in kan sualnak pawl hmuahhmuah cu a parah a ret a si.” Curuangah, John 1:29 sungah, Tipil petu John in Jesuh kha Jordan tiva kap ah tihnim ding ih a rat tikah, “Leitlunmi pawl ih sualnak phurtu Pathian ih tuu fano khi” tiah a tinak a si.

Hih thu kan zoh tikah, Pathian in sualnak a huat zia le sual tuahtu pawl parih a thinhennak a tumzia kan hmu thei.[60] Ziangah hitin Pathian in sualnak a hua tile, a thianghlim tukmi le dingfelnak thawn a khatmi a si ruangah, sualnak fate bik khal a duh lo tu a si. Curuangah, Pathian ih tihzah a tul. Pathian tihzah timi cu thil dang a si lo, Pathian ih a huatmi le a fihmi sualnak huat le fih ve khi a si (Thuf. 8:13). Asinan, Pathian cu thianhlimnak le dingfelnak thawn lawng a khat lo ih, duhdawtnak le zaangfahnak thawn a khatmi a si fawn. Sualnak cu a fih, a hua tuk nan, misual cu in duhdawt tuk fawn. Curuangah si, kan siatral ding, hell ih kan thlen ding in siang lo ih, a fapa Jesuh Khrih parah, kan sual man cawhkuan pawl hmuahhmuah a thlen ternak a si. Cumi kha si, Rom 8:3 nak ih a sim duhmi, “Pathian in minung tisa sungah sual thuthennak a ret (condemned)” tiah a ti. Jesuh cu tisa nei minungah a rung cang ih, cuih sual nei lo Jesuh ih tisa parah, kan sualnak pawl cu a ret ih, kan aiah sual thuthennak asimi thihnak tiang a tuar. Sual thuthennak (condemnation) le cawhkuan thihnak (execution) cu a dang pipi si ko nan, Jesuh parah sual thuthennak le thihnak a pahnih in Jesuh in a tuar cih. Pathian thinlung sung ih ummi kan sualnak pawl hmuahhmuah kha Jesuh ah Pathian in a ret theh ih, a cem ter theh a si. Curuangah, Jesuh ruangah sual ngaithiam kan parah a thleng a si.

Jesuh leitlun a rungtum tikah in tuahsakmi a pahnihnak cu kan parih duhduh ih thu a neitu Satan pa ih sualnak huham sung in in luat ter a si. Curuangah, Bible ah “minung sinak sungih a ummi sualnak kha a hnonsak” tiah a ngan. Kan sungih a ummi sualnak huham ih thuneihnak huham sung in in lak ih, Thlarau Thianghlim ih thuneihnak huham tangah in ret a si. Hih nehnak nun cu khui tikah zumtuih nun ah a lang tile, Thlarau Thianghlim in kan nunnak in uk tikah kan tep thei a si.[61] Cuih famkim zetmi dingfelnak nun thar cu a tu in Jesuh ih in pek zo ih, vaan kan thlen tikah famkim zet in kan nei leh ding.

Rom 8:4. Rom 8:4 sungah, Paul in Jesuh Khrih leitlun ah a ratsannak bik a langh ter. Cumi cu Daan ih fialmi, Thungainak nun nei ding hi a si.[62] Moses Daan ih in dilmi cu Pathian ih thungainak hi a si. Asinan, minung pawl in kan thlun thei hrimhrim lo. Asinan, Jesuh Khrih in cuih kan kim ter thei lomi thungainak nun kha a nunnak in a famkim ter a si. Curuangah, Khrih sung ih a umtu zumtu pawl cu Daan in sual in puh thei nawn lo.

Asinan, Pathian in Jesuh Khrih a run thlahsannak cu sual thuthennak in luat thei ding men lawngah a si lo; thianhlimnak nun thei dingah a si. Thianhlimnak nun timi cu Pathian ih thupekmi pawl ngai ih thlunnak lawng in a si (Saam 119:9).[63] Pathian in Moses daan hi siatbal ding a tum lo, kan sungah kim ter ding hi a duhmi sawn a si. Cu ti ih kan ti tikah, daan thlun theinak, Pathian ih thungainak hi kan dingfelnak hrampi a si lo. Pathian hmai ah midingfel kan sinak cu a zaangfahnak ruangah a si sawn. Cuih a zaangfahnak ruangah cun, kan sualnak in ngaithiam ih, Thlarau Thianghlim in pek (Efesa 1:13). Cuih Thlarau Thianghlim ih uk dingah kan nunnak kan ap awk tikah, Thlarau Thianghlim in kan nunnak ah thianhlimnak hnatuan a thok a si. Phil 2:13 sungah, “Ziangah tile amah ih tumtahmi duh dingah le nan tuahsuak dingah Pathian cu nan sungah hna a ṭuan a si” tiah in sim.

Rom 8:1-4 sungah Paul ih simmi kan khaikhawm sal pei. Khrih sungih a ummi kannih hrangah cun sual thuthennak a um nawn lo. Ziangruangah?  Thihnak le sualnak huham daan sia pawl in in luat ter. Ziangtin a cang thei? Pathian in a fapa a run thlah. Ziang in tuah sak? Kan sualnak cawhkuan pawl hmuahhmuah in kuan sak ih tlunah, kan tlun ih thunei theutu Satan ih sualnak huham sung khal in in runsuak a si. Ziang si ter in duh ih hivek a tuah? Daan ih dilmi thungainak nun, thianhlimnak nun kan neih theinak dingah a si. Ziangtin kan nei thei ding? Thlarau Thianghlim ih ukmi si dingah kan nunnak kan pek awk a tul. Cutikah, kan sungah thianhlimnak nun in neih ter.

Paul in Thumthlak Pathian ih sinak le hnatuan a langh ter zia hi tawk ah kan hmu. Pathian cu dingfelmi le thianghlimmi a si ih thlunah, duhdawtnak le zaangfahnak thawn a khat. Curuangah, mi sual pawl kan sualnak cawhkuan in luat thei dingah, a fapa in pek. Cui a fapa cun, sualnak man cawhkuan in kuan sak ih tlunah, sualnak huham neitu Satan pa ih kut sung khal in in luat ter a si. A tu cu Thlarau Thianghlim ih huham sungah in ret. Cui Thlarau Thianghlim cun, thungainak nun nei thei ding in nun in zirh, thazaang in pe, lam in hruai.

2. Nehmi Sinak in Luatnak (Rom 8:5-17)

           

5Minung sinak in a fialmi vekih a nungmi pawl thinlung cu minung sinak ih duhmi in a uk. Thlarau fialmi vekih a nungmi pawl thinlung cu Thlarau ih duhmi in a uk ve. 6Minung sinakih a ukmi pawlih ton dingmi cu thihnak a si; Thlarau ukmi pawlih co dingmi cu nunnak le daihnak a si. 7Curuangah mi pakhat minung sinakih a ukmi cu Pathian ih ral a si, ziangah tile Pathian ih daan a thlun lo; a thlun duh lo lawng si loin a thlun thei lo. 8Minung sinakih daan a thluntu pawl cun Pathian lung an awiter thei lo.

Paul in Rom 8:5-17 sungah, nun daan phun thum in a ngan. A niam bik, a lai lak le a saang bik ti in a ngan. A niam bik pawl cu Khrih kha I rundamtu le ka Bawipa ti ih a zum lo ih, Thlarau Thianghlim a nei hrih lo tu pawl (cc. 5-8); a pahnihnak cu Thlarau Thianghlim a neizotu asinan, Thlarau lam ih naute pawl (cc. 9-11); le a pathumnak cu Thlarau Thianghlim ih a ukmi nunnak neitu pawl (cc. 12-17) an si.

2.1. Thlarau Thianghlim nei hrih lotu ih nun (Rom 8:5-8).

Himi caang sungah cun, Paul in tisa duhnak ih nun timi le Thlarau duhnak ih nun timi hi ziang a si timi a simfiang. Tisa a ti tikah, a sim duhmi cu sual sal ih a taanglaimi nunnak, Khrih cu I runtu le ka Bawipa ti ih a cohlang hrih lomi zumlotu nun,[64] Thlarau Thianghlim ih a nei hrih lo tu ti ih a sim duhnak a si.[65] Curuangah, Paul in zumtu nun kha phun hnih in a um tiah a simmi a si lo. Zumtu le zumlotu ih lungput danlamnak kha a simmi a si.[66] Cuih an lamdannak bik cu an thinlung khur khuaruah daan ruangah a si. Cuih an ruah daan in an nun daan le an sinak a danlam ter.[67] Zumtu cu tisa sualnak huham in Khrih in in runhim zo. Curuangah, Satan ih hmanrua tisa ih duhnak ih sal kan si nawn lo. Miluat kan si. Asinan, zumlotu ih lungput le tisa nun in kan nunnak uk ding in kan hei pe aw sal theu.[68] Cutikah, tisa ih rah cu thihnak a si bang in kan lungawinak le hnangamnak pawl a thih theunak cu a si. A tanglam ah zumtu le zumlotu ih danlamnak phunli in Paul in a sim.

Tisa sungah – Thlarau Sungah (Rom 8:5). Zumlotu cun Pathian ih Thlarau a nei hrih lo (Rom. 8:9). Cu pawl cu tisa, sualnak huham ih ukmi sungah an um lai ih, tisa hrang lawngah an nung. An thinlung le thuruah daan cu an tisa nomnak le sunlawinak hawl in a um. Pathian tihzahnak khal a um lo. Asinan, zumtu pawl cu Pathian ih Thlarau an sungah a um ih, sualnak huham ih ukmi sungah an um nawn lo. An thinlung khuaruah daan cu Pathian Thlarau ih duhmi hawl in a um. Pathian ih duhmi a si maw ti a ruat ih, Pathian tihzahnak thawn thil a tuah.[69] Cuti ih kan ti tikah, zumlotu pawl in thil tha an tuah dah lo ih, zumtu pawl in thil sual an tuah dah lo tinak a si lo. Sim duh sawnmi cu zumtu le zumlotu ih lungput le nunsan a danlamnak lang termi a si. Zumlotu cun, tisa hrang liolio ah a nung ih, zumtu cun, Thlarau Thianghlim hrangah a nung.[70]

Thihnak – nunnak (Rom 8:6). Zumlotu cu a taksa cu a nung nan, thlarau lam ah mithi a si ziangahtile Thlarau Thianghlim ih lamhruainak ti a thei lo ih hlei ah, hawl khal a tum lo. Ziaza tha zet tla a si thei, biaknak lam zuam zet tla a si thei, asinan, Jesuh Khrih a zum lo ih Khrih ih Thlarau nunnak a neih lo ahcun, Thlarau lam ah mithi a si thotho.

Zumtu cu Thlarau Thianghlim pek a si ih (Efe. 1:13), cuih Thlarau cun a thinlung duhnak sungah Pathian duhmi kha a ruah ter, a theih ter, a dil ter. Cutikah, thinlung fimvarnak, ruahnak thatha, nunnak le lungawinak a congah a si.[71] Rom 8:15 sungah, “Pathian in a lo pekmi Thlarau cu salah a lo tuahtu ding Thlarau a si lo ih ṭihphang in a lo tuahtu khal a si fawn lo. Cuih Thlarau cun Pathian ih fa ah a lo canter ih Pathian hnenah, “Abba, Ka Pa,” tiih kan au theinak thazaang in petu khal cu Thlarau a si” tiah in sim. Cuvek Thlarau Thianghlim ih hnatuannak cu Zumlotu pawl in an thei thei lo ih, hnangamnak le lungawinak khal a nei thei lo.

Pathian ih ral – Pathian thawn remnak (Rom 8:7). Paul in tisa nun a ti tikah, leenglam ih hmuh theimi sualnak asimi mipa nunau sinak duhduh ih umnak, huatawknak, duhhamnak, zuu le sa ih nomcennak, le a dangdang pawl lawng a simmi a si lo. Cuhnak ih a do sawnmi cu cuih nun pawl a suah tertu lungput a simi Pathian ih duhnak ah pe aw sawn lo in taansan men nak, Pathian kha rinsan ngam lonak, Pathian kha zianghman ih rel lo nak, le Pathian par ih thinhennak pawl an si. Cuvek lungput pawl cu Pathian ih ral an si tiah a sim. Asinan, zumtu cu Khrih ruangah Pathian thawn remawknak neitu kan si (Rom 5:1) ih, Pathian cu kan lam ah a ttang ringring a si (Rom 8:31-33).

Maih lungawinak – Pathian ih lungawinak (Rom 8:8). Tisa tiah a sim reromi hi kan lei taksa ih a duhmi paw lawng a simi a si lo, Thlarau Thianghlim tel ter lo ih, thu kan ruahmi le duhnak hmuahhmuah hi an si. Tisa nun ih nun cu Khrih Thlarau duhnak leeng ih nun a si ruangah, sunnak hlir an si. Khrih cu I runtu le ka Bawipa ti ih a Zumlotu cun, a maih duhnak tuah ding lawng a tumtah. Maih duhnak kim ter ding lawng tumtah ih nun hi sualnak ih hram a si. Zumtu cu kan maih duhnak kim ter ding hnak in Pathian ih duhnak kim ter dingah nun termi kan si.

Khrih kha I runtu le ka Bawipa ih pom lo tu le Zumlotu cu nun zirhtu Thlarau Thianghlim an nei lo ih, a niam bikmi nunnak neitu an si. Asinan, zo khal himi dinhmun in hihnak in sullam neimi nunnak ke kan kar thei. Ziangtin kan kar thei ding tile, Khrih Jesuh zumnak le a hrang ih nunnak in a si thei. 

2.2. Thlarau Thianghlim Neizotu ih nun: Thawhsal Theinak Nun (Rom 8:9-11)

9Sikhalsehla nannih cu nan minung sinakih duhmi vekin nan nung lo; Pathian ih Thlarau cu nan sungih a um taktak a si ahcun Thlarau ih fialmi vekin nan nung sawn a si. Zokhal Khrih ih Thlarau a nei lotu cu Khrih ta a si lo. 10Khrih nan sungih a nun ahcun Thlarau cu nan hrangah nunnak a si; ziangah tile sualnak ruangah nan ruangpi cu a thi ding nain nannih cu Pathian thawn remtermi nan si zo. 11Thihnak ihsin Jesuh a thawhtertu Pathian ih Thlarau nan sungih a nun ahcun thihnak ihsin Khrih a thawhtertu Pathian in nan sungah a Thlarau a umternak thawngin a thi theimi nan taksa ruangpi cu nunnak a pe ve ding a si.

Zumtu pakhat in zumtu taktak ka si ti kan theihawknak cu Thlarau Thianghlim ka sungah a um ti kan theih fiangawknak khi a si. Ziangahtile, Jesuh cu I runtu le ka Bawipa ti ih kan zum le vetein Pathian fa kan sinak hminsinnak ah Pathian hminsinnak tacik in khen. In khen daan cu Thlarau Thianghlim kha kan sungah a retnak thawng in a si (Efe. 1:13-14). Cuih Thlarau cun, Pathian fa na si timi in theih ter (Rom 8:16). Kan taksa ruangpi cu Pathian Thlarau Thianghlim umnak biakinn ah a cang (1 Kor. 6:19).

            Rom 8:9 nak ih a sim duhmi cu nannih cu tisa duhnak ih ukmi nan si nawn lo. Pathian Thlarau Thianghlim ih ukmi nan si tiah in sim. Hi tawk ah Paul in “uktu pahnih,” tisa le thlarau ti in a tarlang kan hmu. Zumtu pawl cu tisa ih ukmi nun ram ihsin Thlarau ih uknak sungah laksuak zomi kan si ti a sim. Cuih tisa cun Pathian duhnak zoh lo in, maih duhnak lawng zohnak mit a meng ih cumi in thihnak lamzin ah in hruai. Curuangah, Paul in Khrih ih thlarau a nei lo tu cu Khrih ih ta an si lo ih thihnak lamzin ih pantu lawng an si. Zo pawl in Khrih ih Thlarau an nei? Khrih a zumtu hmuahhmuah hnenah pek a si (Rom 6:1-14). Curuangah, Khrihfa hmuahhmuah cu Khrih ih Thlarau uknak sungah an um tinak a si. Asinan, Khrih Thlarau ih ukmi kan sinak a langh thei lo caan khal a um ding (Rom 8:12-13), asinan, Khrih Thlarau ih ukmi kan si timi cu Khrihfa pawl ih kan sinak dik a si ih, kan hnangamnak le Khrih ih hruainak kan thlun a tulnak hrampi khal a si.[72]

            Rom 8:10 nak ah ziangruangah zumtu Khrihfa pawl ih nunnak ah tuarnak a phunphun le thihnak a thleng thotho timi a sim. Nunnak petu Thlarau kan sungah a um nan, kan taksa cu a thi thotho ding tiah a sim duhnak a si.[73] Ziangah zumtu pawl ih taksa cu a tuar le thihnak an tong ve ding tile Pathian in a faa le pawl sualnak sungah nuamcen lo ding in nun in zirhnak a si. Zumtu pakhat cio in, tidai kan hnim hlan le Thlarau Thianghlim kan ngah hlah ah sualnak in kan nunnak a rak uk zo.[74] Cuih tlunah, a tu khal ah Thlarau ih in ukhnu khal ah sualnak ih uk dingah kan nunnak kan pe aw thotho theu lai ruangah, Pathian in ka duhdawtmi pawl cu nun ka sim tiah a ti (Heb 12:5-6). Cuih sualnak ih a uk theimi hi kan taksa cu thihnak in a tuar ding nan, cuih thihnak in a neh ta lo ding. Thlarau Thianghlim cun thihnak neh in sualnak phangkhat khal um nawn lomi Thlarau taksa thawn kan taksa ruangpi  cu a thawh ter sal ding (cc. 11, 23).[75] Ziangtin taksa thawhsalnak cu a cang thei ding timi cu cang 11 nak ah fiang tein a sim.

Kan taksa in thihnak a tuar lai khal ah kan thlarau cu a nung ringring ziangahtile Jesuh Khrih ih dingfelnak tawm termi kan si (Rom 5:15-18, 21).  ih hi kan taksak hrimhrim khal cutin thawh ter a si leh ding.

Asinan, tuarnak le thihnak hmuahhmuah hi Pathian ih nunsimnak an si theh cuang lo. Mihrek khat cu an sualnak zianghman a um lo nan, thihnak an tuar. Thuthimnak ah, Tipil petu John tla kha a luu tan a tuar. Cun dungthluntu dangdang pawl khal thah an tuar. Hivek tuarnak pawl cu Pathian ih nun simnak a si lo. Pathian hrangah tih lo in an nunnak liam tiang hna an tuan ngam ruangah a si.

Curuangah hi thu pahnih hi Kawhhran ah kan zirh awk ding a thupi zet. A pakhatnak cu Pathian in sualnak a hua zet. Asinan, a faa le cu in duhdawt zet ruangah, kan taksa par ah a phunphun in nun in sim in zirh ding. Nun in sim tikah, a hnenih sual ngaithiamnak thawn a kirtu pawl cu Pathian in a nun simnak kha a tthumsak theu.[76] Cuih tlun ah, an sualnak a ngaithiam sal ih an ton dingmi pawl khal a zate in a kham sak sal (1 John 1:8,9). Cumi nun in simnak cu a thinhnen ruangah si lo in, kan sunglam ah Pathian lam ih kan hoikir salnak dingah a si. Zumtu pawl sualnak taansan in Pathian hnenih kan kir sal lo ahcun, Bawi Khrih ih nun thaw duhdim nun kan tep ngah lo ih tlunah, sialralnak lam ah zamrang zet in kan pan tinak a si. Curuangah, 2 Pet. 1:10 sungah, “Pathian ih a lo kawhnak le a lo hriilnak hi kumkhua ih fek dingah zuam sinsin uh. Cutiin nan tuah a sile nan zumnak ihsin nan pial dah lo ding.” Pathian ih in kawhnak cu vanram palai si dingah a si. Tong dang cun, leilung tisa duhnak ih nun thawn kop aw nawn lo in, Khrih ih nunnak lang tertu ding ih in kawhmi kan si.

Rom 8:11 sung ih a sim duhmi cu: (a) Thlarau cu nan sungah a um; (b) cuih Thlarah cu Khrih a thawhter saltu Pathian ih Thlarau a si; (c) Jesuh cu rundamtu, Messiah a si ih, a taa nan si; (d) Khrih a thawhtertu Pathian in Khrih ih minung pawl cu a thawh ter ve ding.

 Kan taksa khal a thosal leh ding timi cu ziangtin a cang thei ding? Rom 8:11 nak ah a simfiang: Jesuh a thawh tertu Thlarau cu kan sungah a um ih, cuih Thlarau cun kan taksa khal a thawh ter ve ding. Cuti ih a thawh ter tikah, tuih a siat thei, a na thei, a thi theimi taksa a si nawn lo ding. Sualnak zianghman a nei lo mi le a thi thei nawn lomi taksa a si ding.

“Pathian ih Thlarau nan sungih a nun ahcun” timi ih a sim duhsanmi cu zumtu a simi cu an sungah Thlarau Thianghlim a nung tinak a si. Curuangah, Thlarau Thianghlim ih umpinak cu zumtu taktak kan si le si lo timi tahfung bik cu a si (1 John 3:24; 4:13). Asile, Thlarau Thianghlim ka nei le nei lo ziangtin ka thei aw ding? Cumi thei dingah a thupi bik cu Khrih in ka ai ih a thihnak ruangah, kei cu Pathian ih sual ngaidammi ka si ti zum aw. Cumi a zumtu pawl hmuahhmuah ih sungah Pathian in laksawngah a Thlarau kan sungah a ret (Efe 1:13).[77] Curuangah, caang 11 nak hi Thlarau Thianghlim cu nan sungah a um ih ruangah ti khal in sim theih a si.

“Khrih sungah nan um” timi le “Khrih nan sungah a um” timi hi thu dangdang veve an si. “Khih sungah nan um” timi cu “Khrih ih taa nan si” tinak a si (Gal 3:27-29).[78] “Khrih nan sungah a um” timi sullam cu zumtu pawl cu Pathian ih taa lawng men kan si lo, ziangkim nei, ziangkim thei, ziangkim tuahtheitu Pathian ih Thlarau cu kan sungah a lut ih, in umpi, thazaang in pe ih kan nunnak a thleng vingvo tinak a si (Gal 2:20; 4:19; Efe 3:17; Kol 1:27).

Jesuh Khrih cu Pathian ih Thlarau in a thawh ter. Curuangah thawh termi lak ah Khrih cu thawhsalnak ih a rah hmaisa bik a si (Kol 1:18). Curuangah, Khrih ih taa a simi pawl hmuahhmuah cu a mah a thawh vek in thihnak neh in kan thlarau le taksa cu a tho ve ding ti a sim. Khrih a thawh tertu cu Pathian ih Thlarau a si (Rom 6:4; 1 Cor 6:14). Cuih Khrih a thawh tertu Thlarau cu nan sung ih a um ruangah, cuih Thlarau in a lo thawh ter ve ding tinak a si.[79]

Curuangah, Rom 7:24b, Paul in, “Zoso thihnak ihsin I thawhter tu ding?” tiah thu a suh tikah, daan in a ti thei lo; asinan Pathian in Khrih sungah, Khrih ta a simi pawl cu, Thlarau Thianghlim huhamcahnak hmang in in thawh ter sal ding tiah a tinak a si.

Ruahbet Tulmi Thuhla pawl:

Thumthlak Pathian. Rom 8:1-13 sungah thumthlak Pathian a sinak a langh ter. Bible sungah Thumthlak Pahtian (Trinity) a sinak hi fiang zet ih a simmnak pakhat hman a um lo. A naibik ih kan hmuh theinak hmun cu Matt 28:19 sungah Jesuh in a dungthluntu pawl kha “Pa, Fapa le Thiangthlarau” hmin in tihnimnak va pe tiah a timi lawng a um.

            Asile, ziangruangah Khrihfa pawl in Thumthlak Pathian thu cu kan pom duh? Ziangruangah kan pom tile, Bible sungah Pathian ih phuanlangawknak hi Pa, Fapa, le Thiangthlarau ti in hmuh a si ringring ruangah, kan pommi a si. Pathian pakhat lawng a um timi cu Thukam hlun le thar khal ah a um (ttnak., Rom. 3:30; 1 Kor. 8:4-6; James 2:19) khal ah a sim. Cuvek thiamthiam in Jesuh Khal hi Pathian a si tiah a tinak kan hmu thei thotho (e.g., John 20:28; Rom. 9:5; Titus 2:13; Heb. 1:8). Thlarau Thianghlim khal Pathian a si tiah a simnak a um thiamthiam (Tirh. 5:3-4). Curuangah, Thumthlak Pathian zumnak lawng in hi pawl hi a simfiang thei.[80]

Hi cang 11 nak ah Paul in kan biakmi Pathian cu thumthlak Pathian a sinak khal a langh ter. Rom 8:10 nak ah, “Khrih cu nan sungah a um” tiah a sim. Cun, caang 9 le 11 nak ah “Pathian ih Thlarau Thianghlim cu nan sungah a um” ti in a sim lala. Cumi a sim duhmi cu Khrih cu Pathian a si a ti duh sannak a si. Culawng si lo in, Pathian cu Pa, fapa, le Thlarau Thianghlim tiin phunthum in a phuang aw nan, pum khat an si ih ti a langh ternak a si.

            Thinlungput  daan ih thupitnak. Rom 8:5,6, 7, 27 sungah “lungput” (Gr. Phronema) thupit daan thu a ngan. Lungput ti tikah, kan thinlung khuaruahnak le duhnak pawl a tel theh ih, cumi in kan nunnak cu a hruai rero a si. Curuangah, kan thinlungput cu Thlarau ih lungput, Thlarau ih hruaimi, ukmi a si lawngah Pathian ih duhmi le lungawimi nun in kan nung thei ding.

            Curuangah, ziangtik lai caan khal ih kan suh awk ringring dingmi thu cu: kan thinlung hi “ziangthu in kan ciah rero? Ziangthu kan thunlut rero?” ti pawlhi kan suhawk dingmi a si. Khrihfa ka si ti aw cing ih leitlun thuanthu tawntok (novel) lawnglawng siar, TV lawnglawng zoh, zum lo tu pawl ih um daan le thuhla thawn lawng pawlkom aw, bia aw pawl cu ziangtik hman ah Thlarau ih lungput an nei thei lo ding. Ziangahtile, an sunglam ih a lutmi lungput cu tisa ih duhmi lungput le nun daan lawngte a si ruangah a si. Curuangah, hivek tisa lungput ih kan thinglung kan cawm sung cu sual tisa daan in thu kan ruat hrih ding ih kan feh rero lai ding. Khuaruahhar ding a um lo.

            Khrihfa ih nun daan taktak in tthanso kan duh ih kan tum taktak ahcun, kan thinlung cu Thlarau rawl thawn kan cawm ringring a thupi. Daite ih Pathian thawn pawlkomawknak le thlacamnak caan kan hman tik khal ah kan thinlung taktak si lem lo in, a daan men in kan tuah theu. Bible kan siar khal ah Bible in ziang ii sim duh ti ruat cuca lo in kan siar theu. Pathian thawn kan pawlkomawknak hi kan taksa, thinlung le ruahnak zate thawn a si lawngah, Thlarau ih lungput thawn kan lungput cu a tthangso sinsin ding  a si.

2.3. Thlaru Thianghlim ih Ukmipawl ih Nun (Rom 8:12-17)

12Curuangah ka u le ka nau tla, minung kan sinak daanih duhzawng in nung ding kan si lo. 13Minung nan sinak daan duhzawng ih nan nun a sile nan thi ding; sikhalsehla sualnak nan tuah ṭheumi pawl kha Thlarau bomnak in nan thah a sile nan nung ding. 14Pathian Thlarau ih hruaimi pawl cu Pathian ih fa an si. 15Ziangah tile Pathian in a lo pekmi Thlarau cu salah a lo tuahtu ding Thlarau a si lo ih ṭihphang in a lo tuahtu khal a si fawn lo. Cuih Thlarau cun Pathian ih fa ah a lo canter ih Pathian hnenah, “Abba, Ka Pa,” tiih kan au theinak thazaang in petu khal cu Thlarau a si. 16Hitiih kan au ahhin Pathian ih Thlarau in kan thlarau a pehzom ih Pathian ih fa kan sinak kha a fiangter. 17Fa kan si ruangah Pathian in a minung hrangih a retciami thlawsuah a cotu ding kan si; cule Pathian in Khrih hrangih a retciami khal Khrih thawn kan co tlang ding. Ziangah tile Khrih tuarnak a tuar vetu kan si ahcun a sunlawinak khal kan ṭawm ve ding a si.

            Rom 8:1-11 sungah cun Paul in zumtu pawl cu Thlarau Thianghlim ih cencilhmi kan si zo ruangah, Pathian in Khrih a thawh ter bang in kannih khal in thawh ter sal ve ding thu a sim. Tong dang in kan sim ahcun, Pathian in leitlun misual pawl kha ziangtin dingfelnak a tuah sak timi a si. Asinan, Rom 8:12-17 sungah cun, Thlarau Thianghlim in zumtu pakhat kha a cencilh lawng si lo in, Thlarau Thianghlim ih uk dingah nun hlan aw ding, thungainak nun nei ding ih in forhfialnak a si.[81] Nun a hlan awtu pawl ih hlawknak pawl ziang a si ti phun thum in a langh ter. Pakhatnak ah, tisa nun cu thihnak ah a lo hruai ding. Asinan, Thlarau duhnak ih nun daan cun nunnak ah a lo hruai ding. Curuangah, Thlarau bawmhmnak thawn hi sualnak nun sia cu that uh timi a sim (8:12-13). Pahnihnak ah, Thlarau duhnak ih nun cu tihphannak um lo mi zalennak in pek. Pathian thawn naihniam aw zet in in pawlkom ter ih, Pathian kha “Ka Pa” tiah kawh theinak khal in pek (8:14-16). Pathumnak ah, Thlarau duhnak ih a nungtu pawl cu Pathian in Jesuh Khrih hrangih a ret ciami thluasuah le sunlawinak phunkim khal kan co tlaang ding. Ziangahtile, Khrih ih nun thawn a bang awmi nunnak neitu kan si ruangah a si ti a sim.[82]

2.3.1. Thlarau Thianghlim bomnak in sualnak thah cu nunnak a si (8:12-13).

            Rom 8:12. Kannih cu leiba neitu kan si.“Curuangah ka u le ka nau tla, minung kan sinak daanih duhzawng in nung ding kan si lo” “Ziangahtile kannih cu leiba neitu kan si” tiah a sim.[83] Zumtu pawl cu sualnak huham ih uknak tangah kan um nawn lo. Nunnak le thluasuah in petu Thlarau uknak huham tangah Pathian ih retmi kan si zo. Curuangah, sualnak tisa daan thluntu ding kan si nawn lo. Pathian ih in tuah sak zomi kha kan cohlan ih kan zum tikah rundammi kan si ih, thlarau lam ah suak thar kan si. Pathian in thinlung thar khal in pek: “Ka daan cu an thinlung sungah ka re ding” (Jer. 31:33). Cuih thinlung thar cun Pathian ih thu thlun duhnak (obedience) a nei ih, sualnak tisa lungput pawl khal a do.[84] Paul in kannih cu “leiba neitu kan si” tiah a ti duhsannak cu Pathian hnen ah sam ding leiba tampi neitu kan si tiah a tinak a si. Tong dang cun, Pathian thu thlun ding tuanvo tumpi kan nei tinak a si.  Thuthangtha ruangah miluat kan sinak cu daan lo ih um ding kan si lo ih, Pathian ih duhmi thluntu ding kan si tiah a ti duhsannak a si.

            Rom 8:13 Tisa duh zawng ih nan nun ahcun.“Minung nan sinak daan duhzawng ih nan nun asile nan thi ding; sikhalsehla sualnak nan tuah ṭheumi pawl kha Thlarau bomnak in nan thah a sile nan nung ding.” “Minung sinak daan duhzawng” tiah a ti duhsanmi cu Pathian ih duh lomi ziaza/nun daan tha lo (misdeeds of the body), mi siatsuahtu nun daan pawl tiah a tinak a si.[85] Ziangahtile, kan tisa cu Pathian hnatuannak hrangah pekmi a si (Rom. 12:1). Kolose 3:5-11 sungah Paul in cipciar zet in tisa duhzawng nun daan tha lo pawl cu ziang pawl an si ti a ngan. Hi nun daan tha lo pawl cu midang le Pathian hrang hnak in maih hrang ih nun lawng a tumtu ruahnak le nun zia pawl an si.[86] Himi pawl hi Pathian hrangah parmawi zet ih kan nun daan a par lai ah, a rak keuh tum vemi hrampi pawl an si. A hram in kan phawi hlo ih kan thah a tulmi nun daan pawl an si.

            Mi siatsuahtu nun daan tha lo pawl thawn kan nun hrih ahcun zumtu pawl khal, “nan thi ding” tiah in ti. Ziangvek thihnak si pei a sim duh? Mihrek cun hi thihnak a timi cu taksa thihnak lawng a si lo, a kumkhua ih Pathian thawn tthenawknak tiang a sim duhmi a si an ti. [87] Mi tampi cun, thihnak a timi cu kumkhua Pathian thawn tthenawknak hell ram tiah a ti duh sannak a si lo. Asim duh sawn mi cu zumtu pawl in Pathian ih pekmi duhdim nun nan tep ngah lo ding tiah a tinak a si.[88] Himi hi ka pompimi thu a si. Ziangah tile, a tanglam thu kan zoh vingvo tikah, thlarau duhnak ih a nungtu pawl ih covo cu nunnak a ti tikah, hi tawk leitlun ih nun duhdim an co dingmi a simmi a si ti ih ka hmuh ruangah a si.

Rom 8:13b Thlarau ih bomnak in that aw. Himi nun daan tha lo pawl hi kan nun sungah ziangtin kan that thei ding? Tisa ih a nungtu pawl cun phawi hlo in thah theinak thazang an nei lo. Asinan, Thlarau sungih a umtu pawl cun, an sung ih ummi Thlarau Thianghlim in cuih sualnak pawl cu a theih ter ih, thihnak a thlenpi tu sualnak pawl cu tuah lo ding an tum ahcun, tuah lo ding ih thinlung tthencah theinak huham a pek a si.[89] Asinan, hi vek nun daan sia pawl thattu ding taktak cu Pathian ih tuah sak ding hngak in um hlah. Ziangahtile, Pathian cu cuvek nun el theinak thazaang in pe. A hram in a phawitu ding le thattu ding taktak cu kanmah kan si. Sualnak kha khui tawk in a ra timi kha zohfel aw la, sualnak a ratnak thilri le hmunhma pawl kha zoh lo, tham lo, feh lo in kan um a tul. Cutin, sualnak cu kan lak ah tlangleng thei lo ko kan tuah a tul.

            Cuih tlunah, sualnak in kan nunnak in uk lonak dingah, kan thinlung kha Thlarau ih duhmi nun daan pawl ah kan ret a tul. Van lam nun daan lawng zohtu kan si a tul (Kol. 3:1f), ih kan ruahnak khal upat tlakmi, a thiangmi, le duh a nungmi nun pawl lawng ruattu kan si a tul (Fil. 4:8). Cuih tlun ah, kan duhnak khal hi nitin Thlarau ih duhmimi hawl in kan duh a tul.

            Ziangruangah kan tisa nun daan tha lo pawl hi kan thah a tul? Tisa nun vun thah cu a nuam lo ih, a na zet. Kan minung sinak a simi a nuam zawng ih um ding timi cu a dokalh fawn. Asinan, kan sung ih a nungmi thlarau ih uk ding in kan pum kan pekawk ih kan feh ahcun, cucu nunnak ih in thlenpitu lamzin um sun a si. Asile, Paul hi amah le amah a thusimmi a kalh aw lo maw si? Rom 6:23 sungah le kumkhua nunnak cu Pathian ih laksawng a si tiah a ti. A tu ah le, ziaza tha lo pawl nan thah lawngah nan nung ding tiah a ti lala. A kalh aw lo. Paul in hi tawk ih a sim duhmi cu a ra lai dingmi lei thar le van thar nunnak thu a simmi a si lo. A tuih a sim duhmi nunnak cu Pathian in a fa le pawl hi leitlun ih kan nun lai ah duhdim nun, nun diriamnak taktak kan neih theinak dingah hivek nun daan tha lo pawl nan thah tul tiah in tinak a si.[90]

Curuangah Paul nun daan thuthup pakhat in simmi cu “nunnak cu thihnak in” timi a si. Hihi a thusimmi thuthangtha ih muril a si. Rom 6 sungah cun, Khrih kan ai ih a thihnak ruangah, kan sual man cawhkuan pawl hmuahhmuah cu peksak kan si theh ih, ngaithiamnak le sual huham ih luat theinak kan ngah ti in sim. Asinan, Rom 8 sungah cun, kan nun daan tha lo pawl Thlarau ih bawmhnak thawn kan thahnak thawng lawng in Pathian ih in ret sakmi nun diriamnak taktak cu kan tep thei ding a si. Curuangah, nunnak le thihnak timi leitlun minung pawl ih khuaruah daan thawn kan danlamnak kan hmuh thiam a tul. Lei tlunmi pawl cun, “nunnak” timi cu mah ih nuam ti zawng ih nun khi a si. Cumi cun, Pathian thawn in tthenawk ter ih, thihnak ah in hruai. Asinan, kan sung ih nun daan tha lo pawl hmuahhmuah kan thah a si ahcun, lei tlunmi pawl cun mah le mah hrem aw reromi nun tiah an ti. Asinan, cuih nun cu Bible ih in sim duhmi duhdim nun lamzin a si.[91]

2.3.2. Thlarau Thianghlim hruaimi pawl cu tihphannak um lomi zalennak in pek (Rom 8:14-15)

Rom 8:14. Pathian faate pawl cu Thlarau in a hruai. “Pathian Thlarau ih hruaimi pawl cu Pathian ih fa an si” tiah a ti. Hi thu hi Israel pawl ih ramcar lak ih an vahvaih lai thuanthu khal ah fiangtein a lang. Pathian in a hrilmi a miphun pawl cu sun ah meiro in, zaan ah meisa in a rak umpi ih a rak hruai ti fiangtein kan hmu thei (Suah 13:21-22; 14:19, 24; 40:38; Num 9:15-23; 10:34; 14:14; Daan 1:33; Neh 9:12, 19; Saam 78:14; 105:39). Cuti ih Pathian ih a rak umpi zia kha hi tawk ahcun, nan sungah Pathian in Thlarau in a lo umpi a si tiah a sim (Rom 8:9-11). Israel mi pawl a rak umpinak cu Pathian ih hrilmi miphun, a fa le an sinak langh ternak ah le, a tiamkammi ro an co theinak dingah a si. Cuvek thiamthiam in, Pathian in Khrihfa pawl in umpinak daan cu Israel pawl ih thuanthu ih a phuanawk daan vek thiamthiam a si (Suah 4:22; Isa. 1:2; Hos 1:10; 11:1). Kal 4:1-7 sungah, a fapa a run thlahtu Pathian in, a tu khal ah Thlarau Thianghlim a run thlah. Cuih Thlarau cun, Pathian ih faa le ah in can ter a si tiah a sim.

Asinan, Pathian in a faate pawl in Thlarau Thianghlim in in hruai tikah, Dr. Llyoyd-Jone cun hitin a sim, “Ralkap vek in kan duh khal ah duh lo khal ah a hnek ih mihnektu a si lo. Ruahnak tha le lamzin in hmuh ih, cuih lamzin ih feh ding in in leem. Nun neemmi le in duhdawt biktu a si ruangah a riah a siat a ol.”[92] Asinan, Thlarau Thianghlim ih fialmi le tuahtermi kan thlun ding hi kan tuanvo a si. Ziangahtile, kannih cu Pathian ih fa kan si zo ruangah, tisa duhnak ih thu thlun nawn lo in, Pathian Thlarau ih simmi le duhnak kha thlun thlang ding kan si.

Rom 8:15 Pathian ih a lo pekmi Thlarau cu luatnak taktak petu a si. “Ziangah tile Pathian in a lo pekmi Thlarau cu salah a lo tuahtu ding Thlarau a si lo ih ṭihphang in a lo tuahtu khal a si fawn lo. Cuih Thlarau cun Pathian ih fa ah a lo canter ih Pathian hnenah, “Abba,[93] Ka Pa,” tiih kan au theinak thazaang in petu khal cu Thlarau a si.” Israel pawl Egypt ihsin an suahnak thu in fiang deuh in hi thu hi a lang ter. Israel pawl hruaitu Pathian, sun ih meiro le zaan ih meisa, cun Egypt ram sal taannak hmun, zalennak a um lonak ram ah a hruai sal nawn lo. Cuvek in, Pathian in a fapa Jesuh ih Thlarau cu in pek.[94] Cui in pekmi Thlarau cu sal ah a lo tuahtu a si lo. Sal cu a Bawipaih hmai ah ttih le phang in a um ringring. Asinan, Pathian ih in pekmi a Thlarau cun, Pathian ih faa sinak in co ter ih, Pathian kha “Ka Pa” ti ih kawh ding a si zia in theih ter. Curuangah, Kalati 4:8-11 sungah, sal ih a lo tuahtu ding daan pawl le ziaza pawl kha ziangahso nan pom ih nan thlun lai tiah Paul in a tinak a si.

Rom 8:16 Hitiih kan au ahhin Pathian ih Thlarau in kan thlarau a pehzom ih Pathian ih fa kan sinak kha a fiangter. Hi tawk ah “pehzom” ti ih a sim duhmi cu “thawn” (together with) tinak a si.[95] Asim duhmi cu Pathian ih Thlarau in kanmaih thlarau thawn pawlkom/pehzom aw tahrat in Pathian kha “Ka Pa” tiah kawh theinak in pek ih, a faate kan sinak in fiang ter tinak a si. Minung thlarau cun amaih thu in Pathian faa nan si tiah ti theinak a nei lo. Curuangah, Thlarau Thianghlim in minung thlarau hnen ah a ra ih anih cu Pathian ih faate a si ti a theih ter.[96] Cuih hnu lawngah kan kaa in Pathian kha “ka Pa” tiah kan au theinak a si. Curuangah Thlarau Thianghlim cun kan sunglam ah hna a tuan: nang cu Pathian duhdawtmi na si tiah in sim ih tlun ah, na pa taktak cu Pathian a si ti khal in theihfiang ter fawn. Kan sungah Pathian ih Thlarau Thianghlim in hna a tuan rero timi cu ziang tluk lungawiza le mangbangza a si!

2.3.3. Thlarau ih hruaimi pawl cu Pathian ih faate kan si ruangah, a ro cotu ding khal kan si (Rom 8:17)

Rom 8:17 nak hi caang 12-17 sungah Paul in a sim duh bikmi cu a si. Paul in Khrih sung ih a ummi pawl le Thlarau ih cencilhmi pawl cu Pathian ih faate an si ti a sim theh zo. A tu cu, Pathian ih faate kan si ahcun, Pathian ih ro cotu khal kan si zia a simfiang. Pathian ih ro cotu rori ah Pathian ih cohlanmi kan si ruangah Pathian hnen ah leiba tumpi kan nei tiah a simak a si (8:12). Paul in Pathian ih ro cotu kan si daan thu cipciar deuh in a simfiang bet. Kan co dingmi pawl cu Khrih ih co dingmi pawl hmuahhmuah khi a si (Kal. 4:7, Efe. 1:3, 1 Kor. 3:21-23). Khrih cu van le leilung uktu, duhdawtnak thawn a runtu a si ahcun, zumtu pawl ih tuanvo cu leilungmi zate kha duhdawtnak thawn rundamnak a thlen tertu ding kan si ve.

Asinan, Khrih ih sunlawinak comi pawl cotu ding pawl cun kan pek tulmi a man a um. Jesuh in ralrinnak a pe dah (Mark 8:34-38). Cui a man kan pek tulmi cu maih duhnak el aw (that) tahrat in Pathian ih duhnak tuahnak ah ziangtluk a har khal le tuar ngamtu kan si ve a tul. Cuih tuarnak lamzin (the road of suffering) lawng hi sunlawinak lamzin cu a si (2 Tim 2:12; 1 Pet 4:13; 5:10). Curuangah, caang 17nak ah, “Ziangah tile Khrih tuarnak a tuar vetu kan si ahcun a sunlawinak khal kan ṭawm ve ding a si” tiah a tinak cu a si.

3. Beidongnak ihsin Luatnak (8:18-30)

18. Atuih caanih harsatnak kan tuar mi hi kan hnenih a lang lai dingmi sunlawinak thawn cun tahṭhim tlak ah ka ruat hrimhrim lo.   19  Pathian in a faale pawl a langternak ding caan kha sersiammi hmuahhmuah in an hngakhlap ngaingai.   20  Ziangahtile sersiammi thil hmuahhmuah hi tumtahmi um loih hloral meen dingah lairel cia a si. Cumi cu anmah ih duh thu si loin Pathian ih duhnak in a si. Asinain ruahsannak a um lai.   21  Nikhat khat ah sersiammi hmuahhmuah hi a ziamral dingmi saltaannak ihsin luatter ṭheh an si ding ih Pathian faale pawl ih comi a sunglawi luatnak cu an ṭawm ve leh ding.   22  Atuih caan tiang sersiammi hmuahhmuah cun nauhrin natih hrum-ai bangin an hrum an ai a si ti kan thei.   23  Sersiammi lawng si loin Pathian laksawng hmaisa bik Thlarau a co ih a teptu kanmah khal hi kan taksa ruangpi luatnak ding le Pathian fa cannak ding hngakin kan pumsa sunglam in kan hrum kan ai ve a si.   24  Ziangahtile ruahsannak in rundammi kan si. Kan ruahsanmi kha kan hmu thei a si ahcun ruahsannak a si ngaingai lo. Zoso a mit in a hmuh theimi cu a ruahsan dah?   25  Sikhalsehla kan hmuh lomi kan ruahsan a si ahcun thinsau tein kan hngak a si.   26  Cuti vek ṭhiamṭhiam in kannih cu a ṭawnṭaimi kan si ruangah kanmah bawm dingah Thlarau a ra. Ziangtin so thla kan cam ding ti hman kan theih lo laiah, hmurka hmanin simsuak thei lomi hrum-ainak thawn Thlarau in kan hrangah Pathian hnenah in dil sak.   27  Cule kan thinlung a hmutu Pathian in Thlarau ih ruahmi cu ziang a si ti a thei; ziangtin tile Pathian duhzawng in a mithiang pawl hrangah Thlarau in Pathian hnenah in dil sak a si.   28  Ziangtinkim ahhin Pathian cun amah a duhdawtu le amah ih tumtahmi vekih a kawhmi hrangah cun an ṭhatnak ah hna a ṭuan a si, ti kan thei.   29  Pathian in a hril ciami pawl cu a Fapa hmuihmel keng dingah a thleidang cia hai; cuti cun unau tampi lakah a Fapa cu upa bik a sinak dingah a si.   30  Curuangah Pathian in a thleidan ciami pawl cu kawh khal a ko. Cule a kawhmi pawl cu thiam a coter ih a sunlawinak khal a hlawm hai a si.

Paul in Rom 8:1-17 tiangah a simmi cu Thlarau Thianghlim in a tu rori kan nunnak ih a hnatuanmi le in tuahsakmi pawl a sim. Asinan, Rom 8:18-30 tiang ahcun, Pathian faale pawl in hmailam ih sunlawinak kan co dingmi thu in sim. Cumi sunlawinak lak ah, a tu ih kan comi Thlarau Thianghlim ih umpinak le lamhruainak hi a hmaisa bik kan tehmi nun/rah thar a si (8:23).

Rom 8:18 Harsatnak le sunlawinak cu pum khat an si. Zumtu pawl le sersiammi zate ih co digmi sunlawinak cu ziangvek a si timi phun thum in a sim (8:17-18). Pakhatnak ah, sunlawinak cu tuarnak thawn a kop aw ringring (c. 17). Khrih ih a tuar bang in maih duhnak el aw tahrat in Pathian duhnak tuahnak ah tuarnak a um hnu lawngah, sunlawinak sungah kan lut ve thei ding. Pathian duhmi tuahnak hrangih tuarnak le sunlawinak cu tthen a theih lomi nupa an si. Pahnihnak, tuarnak le sunlawinak cu caan dangdang ah a si. Asinan, hmailam ih kan co dingmi sunlawinak cu a famkimmi sunlawinak a si. Atu kan tuar phah ahhin, a famkim hrih lomi sunlawinak cu kan tep ngah rero zo (Rom 8:23; 1 Pet. 1:4-5).[97] Tuarnak cu a tu hi a si nan, a famkim zetmi sunlawinak le luatnak cu neta deuh ah a si ringring (c. 18). Tuarnak um hmaisa lo in, sunlawinak a um thei lo ti khal a sim. Pathumnak, tu ih kan tuarnak le a ra lai dingmi caan ih kan co dingmi sunlawinak cu tahthim ding rual a si lo (c. 18). A tu ih kan tuarmi cu Pathian in kan par ih a thlen ter dingmi sunlawinak thawn ruah cun, zianghman simtlak a si lo.

Himi caang Rom 8:18-30 sungah, aihramnak/tuarnak phunthum Paul in a sim. A pakhatnak ah, sersiammi pawl ih aihramnak; a pahnihnak ah, zumtu pawl ih aihramnak; le a pathumnak ah, Thlarau Thianghlim ih aihramnak ti in phunthum in a sim.[98]

3.1. Sersiammi pawl ih aihramnak (Rom 8:19-22). Sersiammi a ti tikah, minung a si lomi hmuahmuah: thingkung hrampi, ramsa vate le nga phuankim pawl a sim duhnak a si.

Rom 8:19. Sersimmi pawl khal in luatnak co ding an hngak hlap ve. Pathian in leilungpi a sersiam theh tikah, tha zet in a sersiam (Seem 1:31). Asinan, tuih sun ahcun, sersiammi pawl khal an hrum an ai thlang ziangahtile, Adam ih sual hlan ah sersiammi pawl: van le leilung, fing le tlaang, thingkung hrampi, ti le nga, le ramsa phunkim pawl hi Amah sunlawihtu ding le thangthattu dingah sermi an si. Siatral in ziamral dingah sersiammi an si lo. Amah Pathian sunlawih tertu dingah an si (Saam 96:11ff.; 98:7ff.). Asinan, Adam in Pathian thu a ngai lo hnu ahcun, Pathian in sersiammi leiram khal a camsiat cih a si (Seem. 3:17ff.; Thuphuan 22:3). Curuangah, leilung in hling le so pawl a suah ter ding ih, Adam le a faale pawl in har zet in thlanhri put ih hna an tuan hnu ah eikhop ngah ding in a camsiat ti kan hmu. An thih hlan lo cuvek ih nung dingah tiah a camsiat. Minung in maih zawn lawng a ruat aw ih, Pathian ih a kil termi hi leilungpi khal hi fingkhawi tha tum lo in, a siatsuah ih a siatral ter. Curuangah sersiammi pawl cu an hrum an ai ih luatnak co ding an hngahhlapnak cu a si (Thuphun 22:3).  

Rom 8:20. Sersiammi pawl cu hloral men dingah lairel cia a si. Himi tongkam cu Adam tluksiat hnu, Pathian thungai lo ih a um hnu ih thu a simmi a si. A tlunlam ih kan ngan zo bang in leiram khal hi Adam in Pathian thu a ngai lo ruangah camsiat a rak si (Seem 8:17ff). Cumi cu Paul in, “sersiammi thil hmuahhmuah hi tumtahmi um loih hloral meen dingah lairel cia a si” (Rom 8:20) tiah a simnak a si. A ti betmi cu, “Cumi cu anmah ih duh thu si loin Pathian ih duhnak in a si” tiah a ti. Pathian thu thlun lo tu Adam ih tlanlennak leiram khal siatral in hloral men dingah Pathian in a camsiat ve tinak a si.

Rom 8:21a. Sersimmi pawl khal sal taanak in luatnak pek an si theh leh ding. Tuih caan ahcun, sersiammi pawl cu an hrum an ai (c. 18, 22), an ziamral men (c. 20, 21), ih natnak le thihnak sal ah an taang (c. 21). Asinan, hi ti ih an tuarnak cu a lak a si lo ding. Hitin an tuar ringring lo ding. Nikhat ni ahcun, annih khal Pathian ih camsiatmi sinak, saitralnak le thihnak[99]  sal taannak hmun ihsin, Amah Pathian sunlawitu hrangah luatnak pekmi an si leh ding.

Rom 8:21b. Pathian faale pawl ih comi a sunlawinak an tawm ve leh ding. Pathian faa le pawl ih comi sunlawinak asilole luatnak an tawm ve dingmi cu siatralnak ihsin a siat thei nawn lomi sinak an nei ve leh ding. Hih sersiammi pawl khal siam thar an si leh ding timi cu Thukam Hlun sung khal ah profet pawl in an rak sim cia. Lei le van pawl khal hi hnipuan bang in an thlengh aw ding (Ps. 102:25ff); cun, Pathian in lei thar le van thar a sersiam ding (Is. 65:17ff.; 66:22); nelrawn ramcar khal in rose parmawi a suah ter ding ih, Pathian sunlawinak an lang ter ding (Is. 35:1ff.; cf. 32.15ff); kiosa le inn zuat ramnung pawl khal Pathian ih sersiammi lei thar ahcun nuam zet tein an leeng tlaang ding (Is. 11:6ff; cf. 65:25).

Hivek in Thukam Thar cun, cipciar zet in a sim lo nan, Jesuh khal in a rat tikah ahcun ziangkim a thlengh aw theh ding (Mt. 19:28 NIV); Peter khal in thil ziangkim hi tharthawh ter sal in siam thar an si leh ding (Tirh. 3:19, 21); Paul khal cun, hi tawk ih a sim bang in, ziangkim hi siatralnak lak in luatnak pek an si theh ding (Rom 8:21); cun, thil ziangkim khal Pathian thawn remnak daihnak an co ding (Col. 1:20); John khal in van le lei thar cu sersiam a si ding ih, Pathian Amah rori a minung pawl thawn a tlangleng ding ih, tthenawknak, riahsiatnak, tuarnak le thihnak pawl hmuahhmuah an hlo theh ding (Thup. 21, 22; Zohcih. 2 Pet. 3:13; heb. 12:26f). Pathian ih sersiammi lei thar le van thar ah ziangvek ciah in thil a um ding ti zohman in kan sim thei lo. Asinan, Bible ih kan hmuhfiangmi cu sersiammi thil pawl hmuahhmuah khal hi a thar in an thleng aw theh ding ti cu a fiang. Cun, mi siatsuah theitu ziangkim khal hi hloh ter an si ding ih, dingfelnak, remdiahnak, lungawinak le hnangamnak thawn a khat ding timi cu Bible ih a simfiangmi a si.

Rom 8:22 Atuih caan tiang nauhrin nat ih hrum-ai bang in an hrum an ai. Nauhrin nat vek ih an hrum-ai lai rero mihi a lak a si lo ding ti an thei ve ziangahtile a ra thleng cing dingmi luatnak le sunlawinak kha ruahsan in an hrum-aimi a si. Nauhrin hrum-ainak ih a sim duhmi cu Paul in, a tu ih hrum-ainak, harsatnak le a ra rero laimi sunlawinak hi a komcih ringring timi a sim duh ruangah a si. Curuangah, Pathian in a sersiammi leilungpi le a sung ih ummi pawl hi siatsuah an si lo ding ih, luatnak, thlengawknak le Pathian ih sunlawinak duhnung a co ter sawn ding ti a sim duhnak a si.[100]

Ruah bet dingmi. Hi Baibal catlaang Rom 8:19-22 hi tuih kan san ah a thupi zet ih kan ruah a tulmi a si ziangahtile kan kiangkap ih thingkung le hrampi pawl a ziamral zo. Hi tivek ih kan feh a si ahcun, in ding ti dai ka neihmi pawl a kang theh leh ding. Mihrek khat Khrihfa pawl tla cun hivek thingkung hrampi rundamnak thu cu a theih khal an peih lo. Himi Baibal kan zoh tikah, ziang tluk in zumtu pawl in kan kiangkap pawl kil thatu kan si ding fiangtein in sim.

Mihrek khat in luan tuk in thu an ruat. Pathian thu sungah minung hi a thupi bik; minung hrangah ziangkim hi tuahmi a si. Curuangah, minung thatnak a si ahcun ziangkim hi hau le siat mei ding tiah an ti. Mihrek lala in le, minung hi Baibal khal in a thupibik tiah a ret ruangah, Khrihfa pawl ih zirhawknak le sersiammi pawl himdamnak cu a kalh aw tiah an ti ve.

Asinan, Baibal in ziangtin in zirh timi hi thate ih kan zohsal a thupi. Baibal ca cun, sersiammi pawl himdamnak hi Khrihfa pawl ih zumnak le feh daan ding a si zia in sim a si.[101] Pathian in leilungpi a sersiam tikah, “A tha” tiah a ti ih, minung a sersiammi pawl kha kilkhawi ding in tuanvo a pek. Minung pawl in an tulhainak ah sersiammi pawl hi hman theinak a pek timi khal a dik (Seem. 1:26), asinan, an duhduh ih tuah theinak a pe lo. Kanmaih hrang lawngah ruat ih tuah ding si lo in, sersiammi pawl hrang khal ah ruat in fingkhawitu ding kan si zia kha Rom 8:19-21 sungah fiangtein insim. Minung hrang lawngah tuahmi an si lo ih, Pathian sunlawinak langhtertu dingah sersiammi an si (Saam 96:11ff.; 98:7ff.). Curuangah, tuih sun zumtu pawl ih kan ruah dingmi cu, “Pathian in sersiammi dang pawl thate ih kilkhawi ding ih in fialmi hnatuan hi tlamtlin ter dingah ziang hi kan tuah tulmi a si?” timi hi a si.[102]

3.2. Pathian faate pawl ih aihramnak (Rom 8:23-25)

            Rom 8:23a. Pathian laksawng a teptu pawl khal kan aihram ve. Ziangah kan aihram ve? Kan aihram venak thu cu “Pathian ih laksawng hmaisabik Thlarau a co ih teptu” kan si ruangah in ti. Tahthimnak ah, Israelmi pawl in Canaan ram ih thingtheirah thawt zia le tum zia an va tep ngah tikah, minung pahra pawl cun va do ding an tih. Asinan, Josuah le Caleb cun Pathian ih in pek zomi a si. Amah rinsan in kan do ding tiah an ti ih va do ih canaan ram va luah ding lawng a duh an hiar (Mipum. 13:23tt).[103] Cuvek thiamthiam in, Douglas J. Moo cun hitin a simfiang: Pathian in laksawng in Thlarau Thianghlim kan sungah in pek tikah, Anih cun Pathian ih duhnak tuah dingah le thianghlimnak nei dingah in fial ih in hruai. Kan nunnak in Thlarau Thianghlim ih hruainak ih fehmi nun cu nuam a ti tuk. Asinan, a hruainak thlun duh lo, thlun ngam lo in tisa duhnak lamzin ah kan feh theu. Cumi cun, kan nunnak cu lungawi lonak le riahsiatnak a thlen ter. Zianghi kan nunnak in a haal ih a hngakhlap? Kan hngahhlapmi cu sualnak nei nawn lomi le thihnak um nawn lomi nunnak a neitu taksak ruangpi neih ding hi kan hngahhlapmi a si.[104]

            Rom 8:23b. Asinan, ziangah si pei Paul in, “Pathian fa cannak ding hngak in, kan pumsa sunglam in a hrum” tiah a ti? Pathian faate ah cohlan kan si zo tiah Rom 8:16 sungah le a ti zo. Ziang a sim duh? Hi tawk Bible caang sungih a sim duhmi cu, “A thok zo nan a famkim hrih lo” timi thu a sim duhnak a si. A sullam cu, Pathian ih faate cu kan si zo (Kalati 4:6-7, Rom 8:15), Thlarau Thianghlim khal in Pathian faate kan sinak khal in sim zo (Rom 8:16). Cun, thiamco termi, remdaihnak pek a si zomi, le a innsang ih cohlan zomi khal kan si. Asinan, a ra lai dingmi caan ah famkim zet in Pathian in faa le pawl hrang ih a retmi zatein kan co ngah hrih lo. Cumi cu kan taksa ruangpum hrimhrim in Khrih in Amaih taksa bang tuk a simi, sualnak le thihnak ih a uk thei lomi thianghlimmi ruangpum (Rom 8:21) ah in thlengh sak theh ding (Rom 8:29). Cuih tlun ah, kan co ngah hrih lomi van sunlawinak famkim pawl hi co ter kan si ding tinak a si (1 Kor. 15:42-54; 2 Kor. 5:1-5; Fili. 3:20-21; 1 Thes. 4:13-18). Paul in cuihni cu rundamnak ni tiah a kawhmi cu a si  (Efe. 4:30).

            Rom 8:24. Ruahsannak in rundammi kan si. A tlun caang 23 ih ka ngan zo bang in, Pathian a fapa Jesuh Khrih ih hnatuannak thawng in, zumtu pawl ih taksa cu sualnak le sualnak ih rah thihnak le buainak ihsin luat ter an si ding timi hi thu in kam (1Kor 15:26). Cuih thukam kha zumnak in a cohlangtu hmuahhmuah in rundamnak le luatnak famkim kan co leh ding timi ruahsannak an nei (Gal. 5:5).[105] Curuangah, Khrih ih in rundam duhsannak cu ruahsannak neitu si dingah a si. Ruahsannak neitu kan si ruangah, kan ruah sanmi cu kan par ah a famkim theh hrih lo.[106] Kan taksa rori in tep in rundamnak famkim cu hmu ngah thlang sehla, ruahsan dingmi kan neih a tul lo ding (Rom 8:24b).

            Rom 8:24 sungah zumnak le ruahsannak ih a danglamnak kan hmu thei. Zumnak cun sual ngaidam zomi kan sinak le Khrih ih dingfelnak kha kan maih dingfelnak ih cohlan sak a si zia thu a thei ih a cohlang. Asinan, ruahsannak cun luatnak famkim co ding kha a hngak hlap a si.

            Ruahsannak thawn pehpar aw in thu pahnih kan theih fiang a tul. A pakhatnak ahcun, kumkhua nunnak le famkimmi luatnak (rundamnak) hi co dingah ruahsannak nei ding in Jesuh in in fial (John 14:1,2). Pathian ih in kammi kan zum duh lo ahcun, Pathian kha rinsan na tlak lo tiah kan ti thawn a bang aw. Asinan, ruahsannak cu rinhlelhnak a si lo; cumi sawn kha a domi le a nehmi cu a si.

            A pahnihnak ih kan theih dingmi cu, ruahsannak kan neih theinak cu kanmaih felnak le thil tha kan tuah thei ruang ih thu in kammi a si lo. Pathian in a duhdawt a zaangfahnak thawn a man zianghman um lo ih in pe ding ih thu in kammi a si. Ziangahtile, kumkhua nunnak cu kanmaih thatnak ruangah si lo in, Khrih in kan hrang ih in tuah sakmi ruangah comi kan si.

Curuangah ruahsannak cu kan thatnak parah si lo in, Pathian ih zaangfahnak parah a thum aw a si. Saam sungah cun, cuih thu cu a fiang sinsin. Saam 42:5 sungah, “Ziangah so hi tluk lawmmam in ka riah a siat? Ziangah so hi tluk lawmmam in ka thinlung a bang? Asinanin ka ruahsannmi cu Pathian lawng a si. Amah cu ka thangthat sal ding; I Runtu le ka Pathian cu!”

Saam 130:3 ahcun, a sualnak a phuang ti kan hmu, “Kan sualnak pawl cu cazin sungah khum cila, Maw Bawipa, zoso sual thuthennak ihsin a luat ding? Saam 130:4 nak ahcun, “Asinan nang cun kan sualnak in ngaidam, Curuangah nangmah kan lo tizah ding a si” tiah a ti. Cun, ruahsannak thawn hmailam ah a feh ti kan hmu, Bawipa ih bomnak cu hngakhlap zetin ka hngak ih, Amah ih thu cu a rinsan a si” tiah a ti. Himi caang pawl ih in simmi kan zoh tikah, ruahsannak kan neihmi cu kan maih siat le thatnak tuahmi parah a thum aw ding a si lo. Pathian ih zaangfahnak ruangih kan comi Pathian thukam parah a thum aw ding mi a si. 

Hi tiangah, Paul hmang in Pathian ih in simmi thu cu, sualnak huham le sual man cawh kuan sung in luat termi kan si zo. Asinan, sualnak nei nawn lomi a famkim zetmi nun thar co ngah tu ding kan si lai. Cuih thukam cu kan maih thatnak ruangah Pathian in thu in kammi a si lo. A zaangfahnak tumtukmi ruangah a si sawn.[107]

Rom 8:25. Thinsau te in kan hngak. Pathian in kan hrang iha retmi luatnak famkim cu kan nunnak in a tong hrih lo. Cuih luatnak famkim cu thinsau tein kan hngak ziangahtile cuih thukam in tuahtu cu Pathian a si ruangah a si. “T’hi ka tthu ih ka pauh men ding” tivek men a si lo. Curuangah, “Thinsau te in” a timi duhmi cu “thinnau lo tein, tuar dingmi pawl khal tuar tento tein” tinak a si. Nitin kan nunnak ah, harsatnak, buainak, le sualnak pawl kha kan tong ko ding asinan, zumtu cun kan hmai ih retmi laksawng, Khrih ih sunlawinak pawl kha zoh tahrat in hmailam ah thinsau le taima zet in fehtu ding kan si (Heb. 10:36; 12:1). Thinsau te in timi thu ah, tuarnak pakhat khat kan ton tik khal ah, kan tuar zet ko ding nan, kan hrangah Pathian in a tha bik a retmi a um lai timi ruat in zumnak thawn hmai ah feh ding ka si tinak a si.

Zumtu pawl in harsatnak le tukfornak pawl hi ziangruangah kan tuar ngam a tul? Pathum in Melanchthon cun a tar lang.[108] A pakhatnak cu, tuar dingah Pathian in thu in pe. Jesuh in keimaih ruangah mi in an lo hua ding, an lo that ding, asinan tuarnak in na nunnak na um ngah ding tiah a ti (Luke 21:16-19). Curuagnah, Saam 4:4 sungah, na thinhen pang hman ah, thil tha lo sualnak kha tuah hlah tiah in fial. Mihrek khat cun, an riahsiat caan le thinhen caan ah ziangmi hi thuhman thudik a si timi ruat lo in an um theu. Cucu sualnak a si. Curuangah, Paul in, “Nan thinlung cu Pathian ih daihnak in lo uk seh" (Kol. 3:15) tiah a tinak a si.

Ziangruagnah zumtu pawl in harnak le tukfornak a phunphun kan tuar ngam a tulnak a pahnihnak thu cu, harsatnak kan tonmi pawl hi Pathian ih thinhennak a langhnak a si lo. Pathian in kan thatnak hrang ih a remruahmi khal a si (Rom 5:3-4; 2 Kor 1:4). Hih nan tuarnak hi soisel ding um lomi nunnak nan neih theinak dingah ah tuar theinak a suah ter ding a si (James 1:3-4; 5:11).

A pathumnak cu Pathian kan luat theinak dingah ka lo bawm ding timi thu in kam a si. Saam 50:15 sungah, “Harsatnak nan ton tikah, I ko uhla ka lo run ding ih, in sunlawih ve ding.” Jesuh khal in a timi cu leilung in harsatnak an lo pe ding a sinan tih hlah uh keimah in ka neh zo tiah thu in kam (John 16:33). Cuih leilung nehtu cu kan hnen ah in umpi ringring (Matt. 28:20). Paul khal in in zirhmi cu harsatnak le hniksaknak kan ton tikah, Pathian nan tuar thei lo dingmi tukfornak nanhnen ah a thlen ter dah lo. Nann ton tikah, luatnak lamzin khal a lo sial sak ding (1 Kor 10:13).

3.3. Pathian Thlarau Thianghlim ih Aihramnak (Rom 8:26-27)

            Hi tawk ahcun Paul in Thlarau Thianghlim cu zumtu pawl in ruahsannak kan neih theinak hrampi a si zia in sim (8:18-30). Kan hrangih retmi luatnak famkim hmu ding ih kan hngah lai caan ah, sersiammi pawl (8:22) le zumtu pawl ih aihramnak (8:23) a sim. Cu theh in, Paul in zumtu pawl hi tuvek harsatnak caan ah, ziangtluk in Thlarau Thianghlim in ruahsannak nung nei thei ding in in bawm timi a langh ter bet. Ziangtin in bawm? Pathian ih umpinak le hnemnak pe ding ih pekmi a si lawng si lo in, kan hrang ah thla khal in cam sak a si.  

            Rom 8:26a. Thlarau Thianghlim in bawm. A tlunlam ih kan hmuh bang in zumtu pawl ih kan ruahsanmi cu Jesuh Khrih ih sunlawinak famkim taksa, thinlung le thlarau in tawmtu ding kan si timi a si. Curuangah thinsau zet le tuar tunto in cuih sunlawinak pawl cu kan hngah a tul ti in sim zo. Asinan, kanmah te lawng Pathian in in tuar ter tunto lo. Minung cu dungtolh ol tukmi kan si. Curuangah, kanmah bawm dingah Thlarau Thianghlim in pek. Curuangah kan zumnak, kan zuamnak, le dingfelnak pawl kha thlah phoih lo in hmai ah nor uh si. Pathian in ka lo taansan dah lo ding ti thu in sim (John 14:18). Cuih Thlarau Thianghlim cun ziang in tuah sak ih in bawm? Pathian ih Thlarau Thianghlim kan hnen ah pek a si ruangah, kan hnen ah Pathian a um ih, ziangkim thil ti theitu Pathian cu kan sungah mangbangza in hna a tuan a si. Fimnak kan tul caan ah fimnak a suah ter. Hnangamnak kan tul caan ah hnangamnak a suah ter. Thlaraurah pawl (Gal 5:22tt) kha a rah ter rero a si.

Rom 8:26b. Kan aiawh in Thla in cam sak. A hleice in, minung cun ziangtin, ziangmi hi Thla kan cam ding kan thei lo lai ah kan hrangah thla a cam ringringtu Thlarau Thianghlim kan nei. Thlarau in Pathian hnen ah minung ih “hmurka hman ih suak thei lomi hrum-ainak thawn” thla in cam sak (the Spirit himself intercedes for us). “Hrum-ainak” tiah a timi hi sersiammi le zumtu pawl in an taksa rori luatnak famkim hmu dingah kan hrum-ai. Kan hngakhlap. Asinan, Thlarau a hrum-ai timi cu rundam a tul ruangah a aihrammi a si lo. Mihrek in “thei lo tong in tinak a si” tiah an ti. Theih lo tong a si lo, zumtu pawl hrangah minung thluak le ruahnak, hmur le kaa ih suak baan thei lomi ruahnak le awkam thawn thla in cam sak ringring tinak a si. Cuih tlunah, sersiammi pawl le zumtu pawl luatnak famkim an ngah theinak dingah thla in cam sak lawng si lo in, kan mah thawn kan lam ah ttang in Thlarau cu a hrumai ve, in ttanpi ve tinak a si.[109] Ziangtluk hnangam thlak za a si!

            Rom 8:27. Thlarau in kan hrangih a thami le Pathian ih duhmi kha thla in cam sak. Thla kan cam tintein, mi pathum an tel ringring. Pakhatnak, Pathian ih duhnak ziang a si ti a thei theu lo tu zumtu, nang le kei kan si. Pahnihnak, kan sunglam ihsin minung hmurka ih suak baan thei lomi tongfang thawn Pathian ih duhmi vek in thla in cam saktu Thlarau Thianghlim a si. A pathumnak, pa Pathian a si. Anih cu kan thinlung khal a hmu, Thlarau ih ruahmi khal a hmu ih a thei. Curuangah, Pathian duhzawng ih kan dil thiam lomi pawl kha Thlarau in in dil sak. Cuih in dil sakmi kha Pathian in a thei ih, in pe a si. Curuangah, minung in kan duhmi kan dil theu nan, Pathian in kan hrang ih a tha lo dingmi cu in pe lo ih, Thlarau in kan hrangih thil tha a dilmi sawn kha in pe sawn theu a si. Thlarau cun kan duhmi le tulmi hi Pathian ih duhmi a si maw si lo ti a thei ih, Pathian ih duhmi le kan hrangih a tha dingmi pawl lawng kha Pathian hnen ah in dil sak a si.

            Hi tawk Rom 8:26-27 sungah, Paul in Thlarau ih hnatuan hi thupi zet in a sim. A pakhatnak, “Thlarau in in bawm” ziangahtile hmailam nor dingah zumnak mal neimi kan si ti a thei. Curuangah Thlarau rah pawl a tul caan ah kan sung in a rah ternak in in bawm. A pahnihnak, “kan aiawh in Thla in cam sak” ziangahtile zumtu pawl in Pathian hnenih dil kan thiam lomi siseh, kan ruah baan lomi khal siseh, Thlarau in in dil sak a si.

A pathumnak, “Pathian ih duhmi kha in dil sak.” Thla kan cam tik khal ah, Pathian ih duhmi ziang a si timi kan theih thei theu lo. Cuvek lai khal ah, Thlarau in Pathian ih duhmi kha kan hrangah thla in cam sak. Hi tawk zawn ah, “Thla in cam sak” ti ruangah kannih ih thlacam a tul nawn lo tinak a si lo. Thla kan cammi kha famkim ding in, in dil bawm tinak a si. Curuangah, Pathian in a ngai ih, thluasuah in pe a si.

3.4. Zumtu pawl hrang Pathian ih tumtahmi (Rom 8:28-30)

            Zumtu pawl in hmailam ih kan co dingmi Pathian ih in tumtah sakmi sunlawinak thawn khatmi nunnak kan co ngah hlan ah, tuarnak phunphun kan tuar. Cumi kan tuar lai ah, Pathian in ziangti in tha in pe timi hi Rom 8:26-30 sungah fiangtein in sim. A Thlarau Thianghlim thawng in in ttanpi lawng si lo in, Pathian in ziangkim kan tonmi pawl tuar theinak kan neih theinak dingah ziangtin tha in pe timi Rom 8:28-29 sungah fiangtein a sim.

            Rom 8:28. Ziangkim ah kan thatnak hrangah Pathian in hna a tuan. Zumtu pawl cu kan hrangah Pathian in a thabik in remruahsak timi ruahsannak in hmailam ah feh sin theinak thazaang kan nei. Zumtu pawl in harsatnak kan ton tikah, tihhrut le thanau in um lo in, thin hnangam te ih um ding kan si ziangahtile Pathian cu kan tthatnak hrangah hna a tuan ringringtu a si (Rom 8:28). Kan hmailam khal kan hrangih thatnak a tuahtu Pathian kut sungah a um ruangah kan hna a ngam theinak a si.[110]

Asinan, himi harsat lai caan ih hnangamnak neitu kan si theinak dingah, thu pahnih a tul. Pakhatnak, Pathian a duhdawttu si a tul; pahnihnak, Pathian ih kawhmi si a tul. Pakhatnak ah, Pathian a duhdawtu pawl cu zo an si? Pathian a duhdawtu pawl cu Pathian ih duhdawtnak a theitu le a zumtu pawl tinak a si (1 Cor. 2:9; 8:3; Eph. 6:24). Pathian kan duhdawt zet lawngah Pathian in kan hrangah thil tha a tuah ding tinak a si lo. Zumtu pawl cu Pathian ih duhdawtnak theitu le zumtu kan si zo ruangah, Pathian kan rinsan ih kan duhdawt ve. Pathian ih duhdawtnak kan zum ngam lo ahcun, kan hrangah Pathian in a thabik in in remruah sak timi kan zum thei dah lo ding. Curuangah, Pathian ih duhdawtnak theitu taktak si a tulnak a si.

Pahnihnak ah, Pathian ih kawhmi pawl teh zo an si? Pathian in a duhdawtnak thuthangtha phuannak le simnak in zozo khal rundamnak pe dingah a ko theh (2 Thes. 2:13t).[111] Asinan, a sunlawinak le thluasuah phunkim co termi pawl cu Pathian ih duhdawtnak thuthangtha a thei ih a zumtu pawl an si (1 Thes. 1:4t). Mi hmuahhmuah in Khrih ih sunlawinak an co thei lo. A zumtu lawng a co ter a si. Curuangah, zumtu pawl cu Pathian ih duhdawtnak a thei ih a duhdawt ve tu kan si bang in, Pathian in Khrih ih sunlawinak ttawmtu ding ih kawhmi khal kan si. Pahtian ih kawhmi kan sinak hi kan mah in Pathian kan duhdawt thiam hlan in Khrih sung in tumtahnak le duhdawtnak tumpi thawn Pathian in in ruahcia ih in ko zo. Cuih duhdawttu kan nei timi thuthangtha cun Pathian in duhdawt ter ve. Curuangah, zumtu pawl ih kan hnangamnak hrampi cu kanmah in Pathian kan duhdawt thiam hlan in, Pathian in I duhdawt ih, I ko zo timi hi a si.[112] Tahthimnak thazet cu, Fapa tlaan hlo pa kha reipi a tlaan hlo ih, a sualral hnu ah a kirsal ngamnak kha I duhdawttu ka Pa a um timi a theimi thu a si. A kirsal tikah, fapa sinak sunglawi zet ih co ter a sinak kha amaih felnak le a pa a duhdawt theinak par ah a si lo. Cem thei lomi duhdawtnak thawn a duhdawtu le a hrang ih thatnak a ruat ringringtu a pa ih duhdawtnak le zaangfahnak ruangah a si. Asinan, amah hrimhrim in ka pa in I cohlang ko ding timi zumnak thawn a kir sal cu a tul tengteng (Luke 15:11-24). Kir hlah sehla, ziangtluk in a pa in a duhdawt hman ah a siat ral ta ding.  

Rom 8:28 hi minung tampi in an simfiang tikah, an simfiang puan tuk theu. Thuthimnak ah, mi pakhat in hnatuan tha zet in baan ter a si tikah, na thinphang hlah. Pathian in na hrangah a tha sawnmi a retmi a um si ding tiah tha an pek. A sual lo asinan lei tisa thilri lam lawng zoh in kan hnem. Fala tlangval an phiat awk tikah, “Na riah sia hlah, hi hnak ih tha deuh Pathian in a lo pe ding” tiah kan ti theu. A sual lo asinan, lei tisa nun daan thu lawng in thazaang kan pe. Cumi tlun ah kan bet dingmi cu Pathian in a sunlawinak hrangah thuk deuh le nasa deuh ih a tumtah ruangah a si timi kan bet cih a tul. Ziangtikah Pathian a sunglawi? Zumtu pawl in a fapa Jesuh Khrih bang in kan lungput le ziaza pawl hi a si tikah Pathian cu a sunglawi a si. Cumi hi Pathian in kan hrang ih a tumtah bikmi khal a si (Rom 8:29). A hlan vek ih sumpai hlawhnak hnatuan tha kan nei nawn lo thei men. Nupi le pasal nei nawn lo tla in kan um thei men. Asinan, Pathian cun, cuvek hnatuan le innsang dinhmun in kan tuah baan thei lomi Pathian ih duhnak le hnatuan a tuantu, a tuahtu dingah si ter in duh a si thei.

Curuangah, Rom 8:28 sungih Pathian in kan hrangah ziangkim a tha bik in rem in ruah sak tiah a ti tikah, a sim duhmi cu, zumtu kan hrangah Pathian in lei tisa ih kan saduhthah a kim ringring a tinak a si lo. Kan parih a thlengmi pawl hi a tha theh lo ding asinan cumi pawl a hmang ding ih Pathian in a sunglawimi a nunnak cotu dingah le langh tertu dingah in tuah ding. Kan thatnak hrangah a remthat thei lomi thil zianghman Pathian in kan parah a thlen ter dah lo ding tinak a si. Tongdan cun, Pathian in kan nunnak ah amaih saduhthah kim ter sawn dingah hna a tuan a si. Pathian ih saduhthah cu theih hlan ah tuar a har tuk theu nan, theih hnu le ton hnu ahcun, lungawi lo an um lo. A thupi bik ahcun, Amah bangtu kan si theinak ding ih bawmtu a si lomi thil zianghman Pathian in kan parah a thlen ter dah lo ding tinak a si.

            Rom 8:29 - 30. Pathian in kan hrangih a tumtahmi. Paul in zumtu pawl par ah, Pathian in ziangti in a tumtahmi pawl tuansuah a tum timi dot nga in a sim. Cumi pawl cu: a theicia (foreknowledge), a relcatcia (predestination), a ko (calling), thiam a co ter (justification), ih sunlawinak a pek (glorification).[113]

A pakhatnak, Pathian ih a theihciami (proginosko: foreknew) pawl cu a ti tikah, mihrek in himi Bible caang an simfiang daan cu mihrek khat lawng in thuthangtha kha cohlang dingah Pathian a hril cia, a thei cia tiah an ti. Asinan, Bible sungah, “Pathian ih a theihmi miphun” timi tongfang a hman tikah, a sim duhmi cu Pathian in minung lole miphun pakhat khat kha “thuk zet in pehtlaihnak a tuahmi” pawl tinak a si.[114] Amos 3:2 sungah, “Nangmah lawng hi leitlun miphun hmuahhmuah sungah ka theihmi (hrilmi: NIV) na si” tiah a ti tikah, Pathian in miphun hmuahhmuah a thei theh asinan, Israel miphun thawn lawng, a hleice in pehtlaihnak a tuah.[115] Thukam thar sungah himi tongfang, “hrilmi” lole “theihmi” a hman tik khal ah a hleice ih a pehtlaihnak, “Pathian ih ih duhdawtnak le zaangfahnak” kha a sim duhnak a si ringring (Tirhthlah 2:23; Rom 11:2; 1 Peter 1:2; 3:17; a dang Tirh. 26:5; 2 Peter 3:17). Curuangah, Murray cun, Pathian in a theihciami pawl tiah a simmi cu “Pathian in a duhdawtmi pawl” timi thawn a bang aw a si tiah a sim.[116] Curuangah, “A theihciami pawl” timi ih sullam cu zumtu pawl cu Pathian in a hleice ih a duhdawtmi, a zaangfahnak a co termi, a zohkhenmi, a pehtlaihmi kan si tinak a si. A hleice ih in pehtlai tikah, kan riahsiat caan ah thazaang in pek, kan sual caan ah nun in sim, kan lungawi caan ah amah hngilh lo ding in in hruai. Mihrek tla cu Joseph bang in an mang khal ah fim a zirh ih thu phunphun a sim.  

            A pahnihnak, Pathian ih a theihciami, a pehtlaihmi, a duhdawt ciami pawl cu “A fapa hmuihmel keng dingah a thleidangcia hai” a ti bet. Hi tawk ah “thleidangcia” timi kan hmu lala. Thleidangcia (Gr. Proorizo, Predestine) timi ih sullam cu Pathian in “thu a thencat cia” (predetermine) tinak a si (Tirhthlah 4:28).[117] Khat lam cun, Pathian in zumtu pawl hrangah ziangkim a khuakhihcia, ruatcia theh zo tinak a si. Cu asile, minung ih luatnak, tuanvo laknak, thungainak, le duhdawtnak pawl cu a lak a si pei cu tiah ruahnak a um thei. Pathian in zumtu pawl cu a tumtahmi thlen ter dingah a thleidangcia. Asinan, cuih a tumtahmi thleng thei dingah zumtu pawl thawn tuan tlaang ding a tum. Zumtu pawl in cuih a tumtahmi hrang ih in kawhnak kha duhdawtnak, thungainak, le tuanvo lakvenak thawn Pathian ih kawhnak le hruainak kha kan thlun a tul.[118]Thuthimnak ah, Jerusalem temple pi cu Pathian in Solomon ka sak ter ding (1 San. 28:6) tiah a ti tikah, minung fim thiamnak zianghman tel a tul lo tinak a si lo. Curuangah, Pathian in a tumtahmi thleng dingah, a duhdawtnak le zangfahnak thawn in kawhnak cu minung in lungawi tein cohlang in, duhdawtnak thawn a hruainak thlun ih a fialmi tuah pi vetu kan si a tul.[119]

Leilungpi a seemsuah hlan in cuih tumtahnak cu a nei zo (Efe. 1:4, 1 Kor. 2:7; 2 Tim. 1:9; 1 Pet. 1:20; Thuphuan. 13:8). Kan zum thei ruangah kan piangthar a si lo. Kan zum theinak dingah Pathian a tulmi ziangkim tuah ding in thu a rel cat zo, zum thei ding khal in kan hnenah hna a tuan rero zo.[120] Curuangah, D. J. I. Packer in a cabu, Evangelism and the Soverignty of God timi sungah, mipiangthar lo pawl hrangah thla kan cam tikah, an piantharnak ding Bawipa nangmah in bawm hram aw tiah kan timi cu Pathian cu piantharnak hrangah hnatuan a thoktu cu a si timi hi kan pomnak a langhnak a si tiah a ti.[121]Calvinist pawl cun hitin a sim: Pathian in in hrilcia ruangah kan zum thei.[122]Asinan, Arminian pawl cun, Bible sungih in zirhmi cu, kan zum ruangah, Pathian in kumkhua nunnak in co dingah in hril sawn a si (John 3:16, 36).[123]

            Pathian in rundamnak co thei dingah thu a thencatcia, ruahcia (predetermine) timi thu ah ruahnak sual phun nga in John Stott in a langh ter.[124] Pakhatnak, kannih cu Pathian ih ruahciami, hrilmi ka si ti ih hngalnak lungput a suak thei. Asinan, Pathian ih ruahciami sinak kan theih awk tikah, kan ruah sawn dingmi cu, a zaangfahnak co tlak lomi ka sinan Pathian in I co ter ve ih, I rundam timi ti ih tangdornak nei sawn dingah a si (Efe. 1:6, 12, 14).

Pahnihnak, mi hrek in kei teh Pathian ih hrilmi ka si maw si lo tiah khuaruah har in an um. Pathian ih thu thencatnak cu cuvek ih thin awloksong ih um dingah a si lo. Zumtu cun, an tluk bah pang hman ah an thosal ziangahtile Pathian in I hnong lo, kumkhua nunnak pe dingah a remruat ciami ka si tiah hnangam in an um sawn.

Pathumnak, Pathian in rundammi si dingah amah in kan hrangah a tuah theh zo si, minung lam ih zum khal a tul nawn lo ti ih pomtu an um thei. Cuti ding a si lo ziangahtile a pahnih in a thupi veve ti a langh ter. John 6:44, Jesuh in “ka Pa in a hruai lo ahcun, zohman ka hnen an thleng thei lo” tiah a ti. Cun, John 5:40 nak ah, “ka hnen ah kumkhua nunnak co ding in rat ding na duh lo” tiah a simmi kan hmu. Kan zum dingmi kha Pathian in in tuah sak theh a si. Curuangah, Pathian ih kawhnak le minung ih zumnak, cohlannak hi a thupi veve ti a langh ter.

Palinak, Pathian kumkhua nunnak kan co theinak dingah kan hrangah ziangkim a tuah zo ruangah, kan duhduh in kan um khal le a poi nawn lo. Mithiang kan si zo timi ruahnak a um thei. Himi ruahnak cu Pual khal in Rom bung 6 sungah fiangtein a sim. “Pathian in Jesuh Khrih sungah in ret ih, leilung a semhlan ihsin a hmaikaa ah a thianghlimmi le mawh nei lomi si dingah in hril” (Efe. 1:4; zohcih: 2 Tim. 1:9). Rom 8:29 nak khal ah, Pathian in kan nunnak ih a tumtah bikmi cu “A fapa Jesuh thawn bangaw dingah” a si sawn.

Panganak, Pathian in kumkhua nunnak co ding ih ruahciami kan si ti in mah le pawlkom te lawng uar in, kilhim tumnak lungput khal a suak thei. Asinan, Pathian ih hrilmi le ruahmi sinak thu cu midang khal in kanmah thawng in thluasuah dongtu an si theinak dingah a si. Pathian in Abraham kha a hril ih a kawh tikah, amaih innsang te lawng thluasuah dong dingah a si lo, amah le a innsang thawng in leitlunmi hmuahmuah thluasuah dongtu an si theinak dingah a si (Seem. 12:1ff.). Cuvek thiamthiam in, Pathian in Israel pawl a hrilnak san cu Israel pawl lawng sunlawih ter dingah a si lo. Miphun hmuahhmuah hnenah Pathian ih tleunak le dingnak kha keng in langh ter dingah a si (Isai. 42:1tt.; 49:5ff.) Curuangah, Pathian in zumtu pawl cu in h

ril, in ruahciami kan si tiah kan ti tikah, in hril duhsannak a um. Cumi cu mi zapi hnen ah, thimnak, atnak le sualnak hmun ihsin, a sunlawinak tleunak hmun ih in hruaitu a sinak thu kha kan nunnak le hmurka in simphuangtu dingah a si (1 Pet. 2:9t).

Curuangah, Pathian ih khaukhihciami, ruahciami, hrilciami ka si timi ih sullam cu, “miphun/mi pakhat khat kha Pathian in a tumtahnak pakhat cang suak ding in a hril, a thlengdang ih a hruai” tinak khi a si.[125]  Pathian in a hrilmi, a pehtlaihmi pawl cu an hrangah tumtahnak pakhat a neihmi ah thlen ter ding in a hruai tinak a si. Cuih a tumtahmi cu a fapa Jesuh Khrih thawn bang aw dingah a si tiah fiang zet in a sim. Pathian in a zumtu pawl, a hlei ih a pehtlaimi pawl cu Khrih thawn bang awmi nunnak nei dingah le Khrih ih sunlawinak khal tawmvetu dingah in hril ih in hruai (in thleidang cia) tinak a si (Fili. 3:21). Khrih thawn nunnak bang aw timi cu a thianghlimmi nunnak neih khi a si.[126] Culawng si lo in, Khrih thawn bang aw timi cu “a sersiammi pawl kha damnak, luatnak, le nunnak pe dingah a si.”[127] Cumi lamzin ih kan feh tikah, Bawi Jesuh bang in thihnak tiang khal kan tong ding. Jesuh ih tuahmi tuah ve ruangih thihnak kan ton a si ahcun, cucu Pathian ih duhnak a si. A thihnak khal ah bang aw ding kan si (Fili. 3:10-11, Kolose 1:24, 2 Kor. 4, 6).[128] Khrih thawn bangawk ruangih thihnak tuar cu a netnak a si hrimhrim lo ding. Rom 8 a cemnetnak lam ah nehnak thawn Bawipa in in thawh ter sal thotho ding. Cuih zumnak cu harsat lai khal ah ruahsannak in petu zumnak a si.[129]

Bawi Jesuh Khrih thawn kan nun daan, kan tumtahmi, le ka tuarnak pawl khal a bangawk tikah, leilungmi pawl in Jesuh ih dungthluntu, a nau le pawl tiah in ti ding ih Khrih cu upa bik ah sunlawinak a co ringring ding. Cuih tlun ah, thosal Bawi Jesuh Khrih cu miphun thar a simi zumtu pawl lakah luu bik, thuneitu bik a si ringring ding (Kol. 1:18). Ziangahtile cuih miphun thar pawl cu sualnak le that lonak pawl in thianhlim ter theh an si ding ih, leilung hrangah cite le tleunak an si ding. Cun, vancung ah kumkhua in nun theinak pek an si ding (1 Kor. 15:42-49). Cu pawl cu Pathian in a faalepawl a hleice ih in hrilnak san le in hruainak san cu a si.

            A pathumnak, a thleidanciami (ruahciami) pawl cu Pathian in a kawh khal a ko (Rom 8:30a). Pathian in a tumtahmi kha a thok in a net tiang kim thei dingah, a duhdawtciami pawl kha, a thleidangcia. A thleidanciami pawl kha a ko (Rom 1:6; 8:28). Paul in Pathian ih “kawhmi” tiah a ti tikah a simduhmi cu Pathian ih duhdawtnak a thei ih a zumtu pawl kha Pathian in, a hleice in an nunnak rem thar sal dingah a ko tiah a tinak a si. Thuthangtha simphuannak a si tikah, Thlarau Thianghlim in minung thinlung sungah zumnak, ruahsannak, le duhdawtnak suak ding in hna a tuan.[130] Mizapi in an zum theh lo asinan a rak zumtu pawl an um. Cu pawl kha Pathian ih innsang sinak le a sunlawinak cotu dingah a ko (1 Thess 1:4-5, 2 Thess 2:13-14). Curuangah, Rom 8:30 nak ih, Pathian ih a kawhmi pawl timi le Rom 8:28nak ih Pathian in a tumtahmi vek in a kawhmi pawl cu timi khi a sullam an bang aw a si. Pathian in thuthangtha simphuannak in kan zate in in ko theh. Asinan, Jesuh Khrih ih thuthangtha a thei ih a cohlangtu pawl cu Pathian ih innsang sinak le a thluasuah cotu an a hlei ih kawhmi pawl an si.

            A palinak cu, cuih a kawhmi pawl cu thiam a coter (c. 30b). Thiamcoter timi tong ih sullam cu sual a ngaithiam timi men a si lo. Kannih misual pawl kha Pathian in a hmaika ah sualnak nei dah lomi midingfel ah in pom tinak a si. Sualnak nei dah lomi vek nun tharthawh sal theinak in pek (2 Kor. 5:17). Cucu ziangtin a cang thei? Pathian in sualnak nei dah lomi Khrih cu kan aiawh ah misual ah can ter a si (2 Kor. 5:21). Pathian in Khrih ih dingfelnak hnipuan kha in pek ih, kan sualnak hnipuan kha Khrih a hruk ter. Thuthimnak ah, pakaan kan kholh ih a thianglo tiah kan timi khi kan thinlung sungah a thianglo tiah kan ti ruangah a si. Kan thinlung sungih a thianhlim tikah, midang hrangah a thian lo khal le, kan hrangah cun a tawk si mei. Cuvek in Jesuh in Pathian ih thinlungih kan sualnak pawl kha amah in a lak ih, thinglamtah par ah a thisen in a kholhfai theh. Curuangah, Pathian in a thinlung sungah midingfel an si tiah in ti theinak a si.

            Cuti ih kan ti tikah, “Jesuh Khrih a thihhlan ah teh Pathian in kan sualnak in ngaithiam lo maw si?” timi thusuhnak a um thei. Jesuh a thih hlan khal ah Jesuh in cem thei lomi duhdawtnak thawn in duhdawttu Pathian ih thu a sim rero zo. A dik. Ziangah cusile, a thih a tul? In duhdawtnak kha a nunnak liam tiang a langh ter a duh ruangah a si.

Thuthimnak ah, missionary pakhat kha a hnatuannak ah misual pawl in a faate an laksak. Cumi a va hawl tikah a neihmi sumpai khal a cem theh. Neta bik ah, a nunnak tiang misual pawl in an that. Cuvek in, sualnak sung ih a hlo zotu kanmah misual pawl hawl dingah Khrih in a rung lang aw. A duhdawtnak thu, kan sual in ngaithiamnak thu in sim. Netabik ah, Amah tiang thinglamtah parah kan rak that. Asinan, cu khal ah ka pa an sualnak ngaithiam hram aw tiah a au. Cutluk ih in duhdawtnak thu a thei ih, Khrih cu ka sual I ngaidamtu le ka Bawipa a si ti ih a cohlangtu pawl cu Pathian in thiam a co ter (Rom 3:24, 28; 4:2; 5:1, 9). Thiamcoter timi ih sullam cu midingfel an si tiah Pathian in thu a than. Pathian thinlung sungah mithiang an si tiah in pom zo tinak a si.

Pathian --- misual --- duhdawtnak in in ko --- a zumtu --- thiam a co ter --- a sunlawih

Pathian in misual pawl kha Jesuh Khrih sung in rundammi si dingah tumtahnak le duhdawtnak thawn in hrilcia. Asinan, cuih duhdawtnak le sual ngaithiamnak thuthangtha a zumtu pawl lawng midangfel ah a pom ih, a sunlawi ter. A zum lo tu pawl cu a tumtahmi sungah an tel thei nawn lo.

            A panganak, thiam a co termi pawl cu sunlawinak khal a hlawm hngai (c. 30c). Pathian ih “sunlawinak” a timi hi ziang a si pei? Pathian ih sunlawinak cu tongdang in kan sim a si ahcun, “Jesuh Khrih thawn bangawk” khi a si.[131] Minung cu Pathian ih hmuihmel keng ih sersiammi kan rak si. A sullam cu Pathian aiawh in hi leitlun ah Pathian ih tuah duhmi pawl kha tuah suaktu dingah sersiammi kan rak si. Asinan, cuih sinak cu sualnak ih ruangah, kan co baan nawn lo (Rom. 3:22). Pathian in sualnak sungih um lan ding in sian lo ruangah, a fapa Jesuh Khrih a run thlah ih, a fapa Jesuh Khrih thawn bang aw ih nungtu si dingah in hawl ih, in hril sal thotho (Rom 8:29-30).

            Sunlawinak khal a hlawm hngai a ti tikah ah, a hlawm ding a ti men lo. A hlawm thok zo tiah a ngan. A sim duhmi cu zumtu pawl cu Pathian ih Thlarau laksawng co zotu kan si ruangah, ni netabik ih kan co dingmi sunlawinak hmuahhmuah, Khrih thawn bang awknak cu a tu khal ah Pathian in in co ter thok zo tinak a si.[132]

Rom 8:29-30 tiang ih a simmi hi kan zoh tikah, Pathian in kan zate hrangah tumtahnak pakhat a nei. Cumi cu Khrih thawn bangawmi nunnak neih ter ding hi a si. Asinan, a tumtahnak ih a thleng theitu pawl cu, Khrih ih duhdawtnak thuthangtha simphuannak a thei ih a rak cohlangtu pawl lawng an si ding. Curuangah, a tawi zawng cun, Pathian ih duhdawtnak thuthangtha cohlangtu, zumtu pawl cu Pathian in a hlei ih pehzomnak a neihmi (theihciahmi), a tumtahnak ih thleng dingah a thleidanciami (ruahciami), a sunlawinak cotu ding ih a kawhmi, midingfel an si tiah a pommi le Jesuh Khrih thawn a bangawmi thianhlimnak le sunlawinak dangdang pawl a co termi an si. Hi tawk caangah Paul in a sim duh bikmi cu kan sungah Pathian cu Thlarau in hna a tuan rero zo: “Khrih cu nan sungah a um” (Rom 8:10). Curuangah, a fapa Jesuh thawn a bang awmi thosalmi nunnak kan neih theh thei hlan hlo, in taansan lo ding ih, ni netabik ni tiang lam in hruai vingvo ding a si timi thu hngetkhoh (assurance) kan theih dingah in simmi a si.

“Khrih thawn roco tlaangtu ding” (Rom 8:17) tii cu “Khrih thawn bangawmi nunnak neitu ding” (Rom 8:29) tinak a si. Khrih thawn bangawmi nunnak cu – fapa sinak, Pathian uknak kautertu, sersiammi pawl damnak le ruahsannak petu, a tuarnak, a thlacam, a thianhlimnak, a thihnak, le a thawhsalnak pawl tla tawmtu ding kan si. Zumtu pawl in Suahlannak thu khi tahthimnak ah kan lak. Asinan, Suahlnak thu hi tahthimnak men lawng ih lak ding khal a si cuang lo ti kan theih a tul. Hi tawk Rom 8 sungah cun, tahthimnak in kan lak. Israel pawl Egypt in Pathian in a suah ter ih Canaan tiang a hruai bang in, zumtu pawl khal Pathian in lamlak ah in taan ter lo ding ih Khrih ih sunlawinak zate co ngah ding in a net tiang lam in hruai ding a si timi thu hnget khoh in simnak a si.[133]

4. Tihphannak Ihsin Luatnak – Thenawknak Um Nawnlonak (8:31-39)

           

            Pathian a duhdawtu le zumtu pawl hrangah Pathian in ziangkim hi an hrangah thatnak ah a tuah a si timi thu a sim zo hnu ah (8:28-30), hi tawk ih a a sim betmi cu zumtu pawl ih parah Pathian ih duhdawtnak a thlengawk thei nawn lo zia thu Paul in a sim bet (8:31-39). Himi Bible caang hi a hleice in Rom 5 – 8 tiang ih a simmi pawl a funtomnak thu khal a si.

Pathian ih a thleng aw thei lomi duhdawtnak thu a sim tikah, Paul in Rom 5:1-11 nak kha a lak sal ti kan hmu. Rom 5:4 sungah, zumtu pawl parih Pathian ih duhdawtnaknak cu zumtu pawl ih an ruahsannak hrampi a si tiah a sim zo. Cun, a fapa ih thihnak tiang a tuarnak cu Pathian in duhdawtnak a langnak a si tile Pathian in a rundamnak famkim khal in co ter tengteng ding a si timi langnak a si tiah a sim zo (Rom 5:6-11). A tu Rom 8:31-34 sung khal ah, Paul in Jesuh Khrih sung in Pathian in kan hrangih in tuah sakmi pawl a sim sal. Cun, Rom 8:35-39 nak ah, Khrih sung in Pathian in in duhdawt zia thu khal a sim lala. Curuangah, a thunetnak ah Paul in, ziangin so Pathian thawn zumtu pawl cu in tthen thei ding tiah a sim bet.[134]

A hleice in Rom 8 nak sung kan vun khaikhawm sal ta hnik pei. A pakhatnak ah, zumtu pawl in Pathian ih sual thuttennak ihsin luat termi kan si ziangahtile Pathian in Khrih ih dingfelnak in coter ruangah a si (Rom 8:1-4). A pahnihnak ah, zumtu pawl cu tisa duhnak ih nehmi kan si nawn lo. Nehtu sawn kan si ziangahtile Pathian ih Thlarau ih cencilhmi le hruaimi kan si zo ruangah, Bawipaih hrangah pum pe aw dingmi kan si (Rom 8:5-17). A pathumnak ah, zumtu pawl cu ziangvek harnak kan ton tik khal ah beidong ih um ding kan si nawn lo ziangahtile Pathian in Khrih ih sunlawinak hmuahhmuah, Khrih thawn bang awmi nunnak, neitu ding ih kawhmi, hrilmi, le hruaimi kan si zo (Rom 8:18-30). A palinak ahcun, a tlun ih a simmi pawl a funtom ih, zumtu pawl cu Pathian in I taansan in I ttanpi nawn lo pang pei maw tiin tihhrut le thanau ih um ding kan si nawn lo ziangahtile Pathian thawn tthen aw theimi kan si nawn lo timi thu a sim bet (Rom 8:31-39).

Paul in a tanglam ih a simmi pawl a sim hlan ah hitin thusuhnak a tuah: Rom 8:31a. “Cumi pawl kan sim theh hnu ah ziangso sim ding a taanglai?” tiah thusuhnak a tuah. Cumi pawl kan sim theh hnu ah a timi pawl cu ziang pawl an si? Cumi pawl cu Rom 8:26 - 27 nak ah, Thlarau Thianghlim cu kan hrangah thla in cam saktu a si. Rom 8:28 nak ah, ziangkim hi kan hrangah Pathian in kan thatnak hrangah a tuah. Rom 8:29-30 sungah, Pathian a zumtu pawl cu a pehtlai hleice (a theicia), a tumtahmi ah thleng thei ding in a hril (khuakhih), Jesuh thawn bangaw dingah in hruai in ko, midingfel ah in pom ih, a sunlawinak, Jesuh thawn bang awmi nunnak in co ter. Hivek in Pathian cu in kotu le lam in hruaitu a si ruagnah, Pathian thawn tthen aw thei kan si nawn lo zia thu panga in a tongmi a tlangkawmnak a tuah.  

            Pakhatnak, Pathian cu kan lam ttangtu a si (Rom 8:31). Van ih Kan Pa  cu kan hrangah le kan lam ih ttangtu a si ringring. Cucu ziangtin kan thei thei? A fapa kan hrangah in pek (Rom 8:32). A fapa Jesuh Khrih cu kan lamah ttangtu a si (Rom 8:34) ih tlun ah, A Thlarau Thianghlim khal kan hrangah hna a tuantu a si (Rom 8:26). Curuangah, ziangtinkim hi Pa Pathian cun a faale kan thatnak ding hrangah hna a tuan a si (Rom 8:28). Curuangah, ttih le phang in kan um ding a si hrimhrim lo ziangahtile “Pathian kan lam ih a ttan ahcun, zoso khatlam ah a ttang ngam ding?”

            Zumtu pawl cun, nitin kan thawh ve tein kan cinken ringring dingmi cu: Pathian cu ka hrangah ka lam ttangtu a si timi khi kan cing ringring pei. Tih ding a um lo ziangahtile van ih kan Pa cun a faa le pawl hrangah cun, harsatnak kan ton caan hman ah a thabik in khua a khang ringringtu a si. Jeremiah 29:11 sungah, “Nan hrang ih ka neihmi tumtahnak cu keimah lawng in ka thei. Cuih tumtahnak ka neihmi cu nan siatnak ding hrangah a si lo, nan thatnak ding hrangah le ruahsannak nan neihnak ding hrangah a si.”

            Pahnihnak, Khrih khal kan hrangah a thi (Rom 8:32). Ziangtin leitlun kan nun sungah Pathian in kan tulmi le sammi hi in pe tengteng ding ti kan simthei? Paul cun, himi kan sim theinak cu thinglamtah zoh uhla kan fiang ding tiah in sim.[135] Sualnak sungah um in, Pathian kan rak tlaansan lai hman ah Pathian in a thabikmi a fapa hman ui lo in in pek asi ahcun, a tu Pathian in fanu le fapa kan si hnu ah, Pathian in kan tulmi pe lo in a um ding maw?

Jesuh Khrih khal in hitin a sim dah. Pathian in van ih a zuangmi vate le hramlak lili pawl khal a cawm ih a thuam hngai a si ahcun, ziangah so nan thinhar le tih in hmailam thu ah nan donhar. Nannih cu hi pawl hnak in nan sunglawi sawn lo maw? Pathian in tuanvo a lo laksak ko ding tiah a rak sim (Matt. 6:25-33).[136] Pathian cun, kan tthatnak le siatnak parah zoh in tuanvo in latu a si lo. Kan sual zet cing lai hman ah, nunnak liam tiang in duhdawttu le in zaangfahtu a si. Curuangah, thinglamtah cu kumkhua in a luang ringringmi Pathian duhdawtnak le zaangfahnak a si ih, kan tulsammi ziangkim Pathian in tuanvo in laksak tengteng ding ti ih kan sim theinak khal a si.[137]

Pathumnak: Pathian in midingfel ah in pom (Rom 8:33). Pathian ih duhdawtnak a thei ih a zumtu pawl cu Jesuh Khrih thawn a peh aw zomi kan si ih, cu pawl cu Pathian in midingfel an si tiah thu a than zo (Rom 4:7-8). An fel ruagnah silo, an sualnak ngaidamtu le anmah duhdawttu Jesuh Khrih an zum ruangah a si (Rom 3:24; 5:1).     Cupawl cu Satan in sual in puh tum ringring lai (Zech. 3:1-7; Rev. 12:10) asinan Jesuh Khrih sung ih kan um ruangah Pathian in mithianghlim, sual nei lo ah in pom thotho.

Pathian cu in hriltu a si. Khrih hmang in in hril ih a inn sungsang ah in pomtu a si. Curuangah, Pathian in a faale pawl sual in puh lo ding ziangahtile Amah Pathian cu misual pawl kha nan sual lo tiah in titu a si. Kanmah te siseh, midang in siseh sual in puh thei men asinan Pathian cun sual in puh dah lo ding. Ziangruangah tile, Jesuh Khrih in kan sual leiba kan kuan ding pawl hmuahhmuah amah in a kuan sak theh zo a si (John 19:30).[138] Curuangah, zohman in Pathian hmai ah sual in puh thei nawn lo ding ziangahtile, Paul ih a simmi cu Isaiah 50:8-9 sung khal ah phuan a rak si zo:

Ziangahtile Pathian cu ka kiangah a um ih,

Thiam I coter ko ding.

Sual I puh ngamtu zoso a um?

Thuthennak human ah kan feh hnik pei!

Sual cu I puh hnik hmeen seh!

Bawipa amah cu I tantu a si;

Zoso mimawh na si, I ti ngam ding?

            Palinak: Khrih in kan hrangah in dil sak (Rom 8:34). Hi tawk zawn ah “dil” timi ih sullam cu Pathian ih hmaika ah Khrih cu kan aiawh in a tongtu le in dil saktu a si tiah a sim duhnak a si. Zumtu pawl ih nitin thlacam saktu pahnih kan nei: Thlarau Thianghlim in thla in cam sak (Rom 8:26-27), le Jesuh Khrih an si (Rom 8:34).[139]

            “Zo in so mawh in phurh ding?” tiah Paul in a sut. Zumtu cu mawh in phurh duhtu cu an um ringring. A hleice in kan thinlung in mawh in phurh ringring theu (1 John 3:20t). Cuih tlun ah kan sualnak a hawltu an um ringring ti kan hngilh lo pei. Asinan, sual in puhnak le mawh in phurh ternak pawl cu a sung ding ziangahtile Jesuh Khrih cu kan sual mawhphurhnak tinkim ihsin in rundamtu le a Pa Pathian hnenah tu khal ah in dil saktu a si. Ziangti in Khrih in cuvek sual thuthennak in rundam?[140]

            A pakhatnak, Khrih cu kan hrangah a thi. Khrih kan hrangah thi hlah sehla Pathian hmaika ih kan sualnak pawl hmuahhmuah kanmah in kan tuar ding. Asinan, Pathian in kanmah ih ai ah daan kan pahbal ruangih kan parih a thleng dingmi camsiatnak pawl cu Khrih in a tuar theh. Kan sual thian ternak hrangah Khrih in a nunnak liam in khangthawinak a tuah (Rom 8:3). A pahnihnak, Khrih cu thihnak in tawh ter sal a si. A thawh ter saltu cu Pa Pathian a si. Ziangruangah a thawh ter sal tile a fapa ih sual ngaithiamnak thawinak a pekmi kha a cohlang ti a langh ternak a si (Rom 4:25; zohcih 1 Cor. 15:14tt). A pathumnak ah, thihnak in thawhter salmi Khrih cu Pathian ih vorhlam kap ah a to (Heb. 1:3; 10:11tt). Sunlawinak saangbik pek a si (Phil. 2:9tt). Palinak, Kan hrangah in dil sak. Amah cu vaan ih kan aiawhtu (1 John 2:1f) le kan puithiam (Heb. 7:23tt) a si. Khrih cu zumtu pawl hrangah kan puithiam neihsun a si. Asinan, Amah cu tukfornak phunphun rak tuar dahtu a si ruangah, a zaangfahnak kan parah a ret ih tukforhnak neh theinak thazaang in pek ve a si (Heb. 4:14-16). Cuih tlun ah anih cu kan aiawhtu a si ruangah, kan sualnak in ngaithiam ih, Pathian thawn in pehzomawk ter thei (1 John 1:9-2:2).

Curuangah Khrih hnen a pantu pawl cu an sual ngaithiamnak hrang thla a cam sak ih sual ngaithiamnak a pek sal a si. Pathian thuthiam Hodge cun hitin a ngan: A pa ih vorhlam ih a umnak cu kan sualnak hrang ih pek tulmi pawl hmuahhmuah a pe theh zo ti a langnak a si ih, sual ngaithiamnak in dil sakmi cu kan hrangih a thihnak ruangih a thlengmi sual ngaithiamnak kha kannih in cat bang lo ih kan don ringring theinak dingah a si.[141] Curuangah, zumtu pawl hrangah sual thuthennak a um nawn lo ding (Rom 8:1). Zo in so sual in puh thei ding!

Panganak, Khrih in in duhdawt (Rom 8:35-39). Paul in netabik ih in sim duhmi cu Pathian in in duhdawttuk ruangah, lam lak ah in taansanta men lo ding. In duhdawt lo in a um dah lo ding ti hi a si.

Rom 8:35a. Hi tawk zawn ah mitampi in himi caang an simfiang daan a sualmi a um. “Zo in so maw Khri ih duhdawtnak cun in tthen thei ding?” tiah Paul in a simmi hi, mihrek khat in zumtu pawl in Pathian kan mah lam ih kan duhdawtnak khi a sim duhmi a si tiah an ti. Cumi cu a dik lomi a si. Ziangahtile Rom 8:37, 39 kan zoh tikah, “Pathian ih duhdawtnak ihsi cun” timi kan hmu. Curuangah, kanmaih lamih duhdawtnak si lo in, Jesuh Khrih lam ih in duhdawtnak sawn khi a sim duhnak a si.

Mi tampi in harsatnak le buainak, beidongnak le damlonak, zatlaknak le hlawhtlinlonak pawl kan ton tikah, Pathian in I duhdawt lo, I taansan zo tiah kan ruat theu. Cu tikah, Pathian in I duhdawt thotho a si tiah ti ngam lo in, kan thinlung cu tihnak le rinhlelhnak thawn a khat. Asinan, Paul in a thar in hi tawk ih a sim duhmi cu lei tlun ih sualnak, buainak, harsatnak le thinharnak pawl in nan thinlung le na nunnak lo siatsuah hlah seh. Cu pawl in an lo siatsuah lonak dingah, “Pathian in I duhdawt taktak a si” timi na zum a tul ti in sim.[142] Ziangahtile, Pathian ih duhdawtnak cu kan parah a hmun ringring tiah a sim.

Rom 8:35b. Paul in harsatnak phun sarih a nunnak ih a tonmi pawl a ngan: harsatnak, tuarnak, hremnak, rilrawnnak, hnipuan neilo farahnak, tihphannak le thihnak (2 Cor 11:23-28). Hi pawl in zumtu pawl cu ralhrut ko, zumnak neinawn lo ko tuah in tum theu. Asinan, Paul in cupawl kan ton ruangah Pathian in in duhdawt nawn lo tirnak a si hrimhrim lo zia thu a sim bet sal.

Hmaisabik ah simciami mal lai kan zoh sal pei. Harsatnak le buainak pawl hi Pathian in in duhdawt nawn lo ruangah a thlen termi a si lo. Pathian in harsatnak nan tong lo ding tiah thu khal in kam lo ziangahtile kan thlarau thansonak dingah cu pawl khal kan tul (Rom 5:3-5). Rom 8:28 sung khal ah, harsatnak le buainak ziangkim hi kan siatnak hrangah an si lo, kan thatnak hrangah le a sunlawinak ding hrangah an si sawn (Rom 8:36).

Rom 8:36. “Nangmah ih ruangah nitin thihnak kan tong” timi cu Saam 44:22 ta Paul in a lakmi a si. Israel pawl ih Pathian, YAWEH hrangih an tuarnak a si. Asinan Paul in Khrih hrangah zumtu pawl ih tuarnak mit in Saam kha a vun siar tikah, Khrih hrangih zumtu pawl in an tuarnak ti in a ngannak a si.  Khrih ih hrangah zumtu pawl in thihnak le hremnak nitin kan tong tiah Paul in a sim duhnak cu pakhatnak ah, harsatnak cu zumtu kan nunnak ah kan ton ding hrimhrimmi an si (Rom 5;3-4; 8:17), timile zumtu pawl ih tuihsun kan tuarmi harnak cu a hlan Pathian ih minung pawl khal in an rak tuar ve ti khal a langh ter duhnak a si.

Harsatnak kan ton tikah a hrek cu Pathian kan taansan ruangah a si thei. Asinan, caan tampi cu Pathian in duhdawt le kan rinsan ruangah khal ah kan tuar thotho thei. Zumtu hmaisa pawl nun ah a lang zo. Cutivek ih kan tuarnak cu Khrih ih tuarnak kha Pathian in in tawm terve tinak khal a si (Rom 8:17). Cuvek caan ah, Pathian in taansan ding na ruat maw? Tansan lamlam hlah. Cuhnak in kan kiangah in naih sinsin a si.[143]

Rom 8:37. Cuih tlun ah nehnak huham le cahnak in pek (Rom 8:37). Nehtu men ah in si ter lo ih, neh sinsintu ah kan nunnak Khrih in in ret a si. Ziangtin nehtu in si ter? Pathian cu kan lam ah tangtu a si ruangah, harsatnak ziangkim kan tuar tikah, leimit ahcun, caan tampi ah nehmi le ziang ti thei lo tla kan bang thei men. Asinan, Pathian in caan a rei deuhdeuh tikah a fa le pawl nehtu ah in can ter sal ziangahtile cuih harsatnak pawl cu kan thatnak hrangah a can theh sal ruangah a si (Rom 8:28).[144]

Curuangah hmailam kan nunnak hrang si seh, thihnak thu khal ah si seh, tuih thil cangmi le hmailam thil cang lai dingmi khal ah siseh tih ding zianghman kan neih a tul lo. Ziangahtile, nehnak huham cahnak cu kan sungah ret theh cia in a um zo (2 Pet. 1:3). Cumi khami kan tuah hnu lawngmah nan co ding tiah in timi a si lo. Neh theinak huham cu zumtu a faa le pawl kan parih a ret zomi a si. Cuih huham neitu Thlarau Thianghlim khal kan sungah in umpi ringring. Curuangah, ziangvek harsatnak le beidongnak pawl khal ral tha zet in do in hmai ah kan nor ahcun, nehnak kan co sin ding.

Rom 8:38-39. Pathian ih duhdawtnak ihsin zianghman in in tthen thei lo. Paul in hi tawk ah Khrih sungah zumtu pawl ih kan dinhmun a hnget zia a sim sal. Rom 8:35 nak ah cun, Paul in harsatnak le tuarnak pasarih a sim ih, cumi pawl khal in Khrih ih duhdawtnak in in tthen thei lo. Cu pawl cu a sunlawinak le kan thatnak ah Pathian in a can ter tiah a sim zo. A tu Rom 8:38-39 nak ahcun, huham neimi pawl pahra pawl a sim bet. Cu pawl khal in Khrih hnen ihsin a langmi Pathian ih duddawtnak ihsin zohman in tthen lo ding a ti bet. Kopli in a tarlang: thihnak le nunnak cu minung hrangah tihnungmi huham neitu an si. Thih khal tih a nung, nun khal hi buainak phunphun thawn a khat.

Cun, Vancungmi le thlarau sia[145] pawl tiah a sim. Mihrek in Pathian ih a dawi hlomi vancungmi pawl an si ding tiah an ti (zohcih: 2 Peter 2:4; Jude 6). Asinan, Paul in angelo timi tongfang a hman tikah a sim duhmi cu a tthami vancungmi pawl a ti duhsannak a si. Asile, a thami Vancungmi an si ahcun, ziangtiin Pathian ih duhdawtnak ihsin tthentu cu an si thei ding? Zumlotu lawng si lo in, Khrihfa tampi in tuihsan ah thlarau ih thilti theinak hi an uar ciamco ziangahtile cuih thlarau pawl le vancungmi pawl cu hnangamnak le ruahsannak petu le bawmtu an si tiah an ti. Cuti ih an um tikah, mitampi in Pathian ih famkim zet ih a phuan langawknak Jesuh Khrih an zum duh nawn lo. Zum a tul lo ah an ruat. Cun, zumtu si zo pawl khal in Jesuh Khrih hnak in vancungmi pawl ih hnatuan kha an uar ih an biak. Cucu Paul in feh sual pawl ih zirh daan tiah a sim (Kolose 2:18). Cuti in Khrih hnen ihsin a langmi Pathian duhdawtnak hnak in mit ih hmuh lomi thlarau pawl hnenah rinsannak le hnangamnak an ret tikah, zumtu pawl kan hnangamnak le lungawinak kha a siatsuah a si. Thlarau sia pawl khal Khrih ih a neh theh ciami an si (Efe. 1:21t). Curuangah, kan parah Pathian ih theih lo in in tuah mawh thei lo, in dai thei lo.

Cun, a tu san le hmailam san in siseh Pathian ih duhdawtnak in in thencat thei lo. Mihrek in hi thlarau sia pawl thu a simmi thotho a si ding tiah an ti. Asinan, cuti ih ti theinak hrampi ngaingai hmuh ding a um lo. Cuhnak in a sim duh sawnmi cu a hlansan ih santhuanthu pawl in siseh, tuihsan ih kan santhuanthu pawl in siseh Pathian ih duhdawtnak in in thencat thei lo tiah a tinak a si. Mihrek khat in a tuih san ah damlonak maw ziangmaw pakhat khat an ton tikah, ka nulepa, ka pileup ih sualnak ruangah Pathian in I hrem tiah an ruat. Asinan, Paul in Pathian ih duhdawtnak ihsin ziangvek santhuanthu khal in in tthen thei lo tiah a simmi a si.

Cuih tlunah, ziangvek thuneitu huham neimi in siseh, leitlun le leitang ummi pawl siseh a ti tikah, a sim duhmi cu ziangvek thlarau thil ti theinak khal in Pathian ih duhdawtnak in in tthencat thei lo tiah a tinak a si ziangahtile, Paul san lai ih minung pawl cu hivek thlarau pawl ih huham thilti theinak hi a um taktak ih a cak zet ti ih a zum zettu an rak si.[146] Cuih tlunah ziangvek sersiammi thil khal in a ti tikah, a sim duh taktakmi cu hi leitlun ziangvek zovek khal in Pathian ih duhdawtnak in in then thei lo ding. Ziangahtile, Khrih in in duhdawt ih, kan nunnak cu Khrih sungih ret zomi kan si. Himi thukam cu “cumi na tuah le, Pathian in cutin a lo tuah sak ding” timi vek thukam a si lo. Khrih sung in a rung phuang awmi Pathian ih in duhdawtnak cu a cat thei nawn lomi duhdawtnak a si. Zum aw la, cohlang mei aw![147]

Himi Rom bung riatnak kan zoh sal tikah, mi vannei taktak kan sinak a lang. Khrihfa pawl cu nehtu kan ri ringring. Ziangruangah? A pakhatnak ah, zumtu pawl cu sual thuthennak in luat termi kan si zo ziangruangahtile Khrih cu kan sualnak hrangah a thi ih tlunah, Khrih ih dingfelnak cotermi kan si. Curuangah, Pahtian hmaiah Khrih ih dingfelnak neitu le hrutu kan si. Pahnihnak ah, sualnak ih nehmi sinak in luat zomi kan si ziangruangah Khrih cu a Thlarau in kan sungah a um ih Khrih ih nunnak tawmtu kan si. A pathumnak ah, beidongnak khal in luat zomi kan si ziangahtile Pathian in kan hrangah a thabik in ziangkim rem in ruahsak ringring ih tlunah, ni khat ah Khrih a ra sal dingih a sunlawinak famkim kan tawm leh ding. A palinak ah, ttihphannak in khal luat termi kan si zo ziangruangahtile Khrih cu kan lam ah a tang, kan hrangah puithiam in tuan sak. Curuangah, ziangvek zovek khal in Pathian ih duhdawtnak Khrih hnen in a langmi ihsin in then thei lo ding. Curuangah nehtu taktak kans i. Sual thuthennak a um nawn lo! Sualnak ih nehmi kan si nawn lo! Beidong thei khal kan si nawn lo! Tihphannak khal nehtu kan si![148]

Read: moo and stott

             

           

---

[1] Douglas J. Moo, The NIV Application Commentary (Grand Rapids: Zondervan, 200), 82.

[2] Philip Melanchthon, Commentary on Romans (89-91).

[3] Billy Graham, How To Be Born Again, p. 73-74.

[4] The Bible Knowledge Commentary, 446.

[5] Bible Knoledge Commentary, 446 – 7. 

[6] The complete Biblical Library, “Romans – Corinthians,” 47.

[7] Ibid., 47.

[8] Ibid., 49.

[9] Ibid., 51.

[10] The New Interpreter’s Bible, 453.

[11] C. O. Rosenius, Romans: A Devotional Commentary (Minnesota, Ambassador Publications, 1999), 29-30.

[12] Warren W. Wiersbe, The Wiersbe Bible Commentary (Colorado Springs: David C. Cook, 2007), 417.

[13] Douglas J. Moo, The NIV Application Commentary (Grand Rapids: Zondervan, 2000), 127.

[14] Douglas J Moo, NIV Application Commentary, 145.

[15] Warren W. Wiersbe, The Wiersbe Bible Commentary, 418.

[16] Douglas Moo, The Epistle to the Romans (Grandrapid: William Eerdmans Publishing Company, 1996), 305.

[17] Warren W. Wiersbe, The Wiersbe Bible Commentary, 421.

[18] Douglas Moo, The Epistle to the Romans, 315.

[19] Douglas Moo,  The Epistle to The Romans, 343.

[20] Douglas Moo, The Epistle to The Romans, 357.

[21] Charles H. Talbert, Romans: Smyth & Helwys Bible Commentary (Smyth & Helwys Publishing, 2002), 162.

[22] John F. Walvoord & Roy B. Zuk, The Bible Knowledge Commentary: An Exposition of the Scriptures By Dallas Seminary Faculty (Colorado: Chariot Victor Publising, 1983), 461.

[23] Douglas J. Moo (2000), 196.

[24] Charles H. Talbert, Romans: Smyth & Helwys Bible Commentary (Smyth & Helwys Publishing, 2002), 163.

[25] Douglas J. Moo (2000), says, “Baptism does not symbolize our being buried with Christ; it is the means “through” which we were identified with him.” 203.

[26] Qouted by Douglas J. Moo (2000), 204 from James D. G. Dunn, Baptism in the Holy Spirit  (London: SCM, 1970), 145.

[27] Charles H. Talbert, Romans: Smyth & Helwys Bible Commentary (Smyth & Helwys Publishing, 2002), 156-7.

[28] Daniel L. Mignliore, Faith Seeking Understanding: An Introduciton to Christian Theology, 2^nd ed. (Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company, 2004), 156.

[29] Daniel L. Mignliore, Faith Seeking Understanding, 159.

[30] Douglas J Moo, The NIV Application Commentary (Grandrapid: Zondervan, 2000), 207.

[31] Douglas Moo, (1996) 373.

[32] Ibid., 374.

[33] Charles H. Talbert, Romans: Smyth & Helwys Bible Commentary (Smyth & Helwys Publishing, 2002), 165.

[34] Frank J. Matera, Romans (Grand Rapids: BakerAcademic, 2010), 173.

[35] Ibid, 174.

[36] John Stott, Romans: God’s Good News for the World (Illinois: Intervarsity Press, 1994), 201.

[37] Douglas J. Moo (2000), 227.

[38] Douglas J. Moos (2000), 227.

[39] John Stott, Romans: God’s Good News for the World, (Illinois: Intervarsity Press, 1994), 205.

[40] Warren W. Wiersbe, The Wiersbe Bible commentary, N.T, 428.

[41] Frank J. Matera, Romans (Grand Rapids: Baker Academic, 2010), 177.

[42] Thomas L. Constable, Notes on Romans, 2012 Edition.

[43] Frank J. Matera, Romans, 178.

[44] Frank J. Matera, Romans, 179.

[45] See esp. Murray, The Epistle to the Roman, 1:268; Dunn, Romans, 397.

[46] Godet, Commentary on Romans, 289-90; Gundry, “Moral Frustration,” 239.

[47] Douglas J. Moo, The NIV Application Commentary, 238-9.

[48] Warren W. Wiersbe, The Wiersbe Bible commentary, 429.

[49] Godet,  Commentary on Romans,  292-93; Kasemann, Commentary on Romans,  199-212.

[50] Himi pomdaan hi simfiangnak tampi in an pompi. A hleice in, Murray, The Epistle to the Romans, 1:256-59; Nygren, Commentary on Romans,  284-97; Barrett,  The Epistle to the Romans,  151-53; Granfield,  The Epistle to te Romans,  344-47; Dunn, Romans,  387-89, 403-12; Morris,  The Epistle to the Romans, 284-88.

[51] Paul J. Achtemeier, Romans: Interpretation, a Bible Commentary of Teaching and Preaching, (Atlanta: John Knox Press, 1985), 120.

[52]Lloyd-Jones, Romans: An Exposition of Chapters 7:1-8:4, 229-57. Richard N. Longeenecker,  Paul, apostle of Liberty, (1976), 109-16. 

[53] John Stott, Romans, 207.

[54] Douglas J. Moo, (2000), 247.

[55] Frank J. Matera, (2010), 185.

[56] D. J. Moo, 247.

[57] John Stot, Romans: God’s Good News for the World (InterVarsity Press: Illinois, 1994), 217.

[58] Frank J. Matera, Romans, 190.

[59] Douglas J. Moo, Romans: The NIV Application Commentary, 248.

[60] Philip Melanchthon, Commentary on Romans translated by Fred Kramer (Saint Louis: Concordia Publishing House, 1992), 165.

[61] John F. Walvoord and Roy B. Zuck, The Bible Knowledge Commentary: New Testament, 469.

[62] Frank J. Matera, Romans, 193.

[63] John Stott, Romans: God’s Goodnews For the World, 223.

[64] John Stott, Romans, 222.

[65] Philip Melanchthon, Commentary on Romans, 168.

[66] Warren W. Wiersbe, The Wiersbe Bible Commentary, 430.

[67] N. T. Wright, “The Letter to Romans” The New Interpreter’s Bible, v. x. (Nashville: Abingdon Press, 2002), 582.

[68] The Complete Biblical Library: New Testament Study Bible: Romans – Corinthians, (Chicago: R.R. Donnelley and Sons Company, 1989), 123.

[69] Philip Melanchthon, 168.

[70] Wiersbe, 430.

[71] Melachthon, Commentary on Romans, 169.

[72] Douglas J. Moo, The NIV Application Commentary, 251.

[73] Leilung ih sersiammi na si ruagah leilung ah na kil sal ding (Seem 3:19).

[74] N. T. Wright, NIB, 584.

[75] Melachthon, Commentary on Romans, 171.

[76] Ibid., 174-5.

[77] Douglas J. Moo, NIV Application Bible Commentary, 251.

[78] N.T. Wright, NIB, 584.

[79] Ibid., 585.

[80] Douglas J. Moo, 256.

[81] Philip Melanchthon, Commentary on Romans, translated by Fred Kramer, (1992), 172.

[82] Frank J. Matera, Romans, 196-7.

[83] Rom. 8:12 Therefore, brethren, we are debtors, not to the flesh, to live after the flesh (KJV).

[84] Melanchthon, 172.

[85]Greek, “tas praxeis tou somatos” sullam cu “tisa duhzawng nun” ti a si. Tisa duhzawng ti tikah, a thami tisa nun tampi a um. Asinan, a sim duhmi cu a tha lomi le mi siatsuahtu tisa nun tinak a si. See F. J. Matera, Romans, 197. Also see NIB,

[86] John Stott, Romans, 228.

[87] Frank J. Matera, Romans, 197. Zoh bet: The Complete Biblical Library: Romans, 127.

[88] John F. Walvoord and Roy B. Zuck, The Bible Knowledge Commentary, 470.

[89] NIB, 592.

[90] John Stott, Romans, 229.

[91] Ibit, 130.

[92] John Stott, The Romans, 231.

[93] Abba timi cu Aramic tong a si ih a sullam cu ka pa tinak a si. See The Bible Knowledge Commentary, 471.

[94] N. T. Wright, NIV vol. 10, 593.

[95] John Stott, Romans, 234.

[96] N. T. Wright, NIB Vol. 10, 594.

[97] Douglas J. Moo, The NIV Application Commentary, 266.

[98] The Wiersbe Bible Commentary, NT, 431.

[99] John Stott, The Romans, 239.

[100] John Stott, Romans, 241.

[101] Himi ah siar aw. Fred van Dyke, Redeeming Cration: The Biblical Basis for Envionmental Stewardship (Downers Grove, 111.: InterVarsity, 1996), 85-88.

[102] Douglas J. Moo, The NIV Application Commntary: Romans, 276-7.

[103] Mipum. 13:23tt tiah ka ngan tikah, “tt” timi ih sullam cu “A tanglam pawl” tinak a si. Mirang cun “ff” tiah an ngan, a sullam cu, “the following verses” tinak a si.

[104] Douglas M. Moo, 267.

[105] The Bible Knowledge Commentary, 473.

[106] Melanchthon, Commentary on Romans, 177.

[107] Melanchthon, Commentary on Romans, 178-9.

[108] Ibid., 179-80.

[109] John Stott, Romans: God’s Goodnews for the World, 245.

[110] Paul J. Achtemeier, Interpretation: Romans, 144.

[111] John Stott, Romans, 252.

[112] Matera, Romans, 204.

[113] John Stott, 248.

[114] Douglas J. Moo, 270.

[115] Hos. 13:5. Zohcih: Jermiah 1:5, Isai 44:2; 49:1.

[116] John Stott, 249.

[117] John Stott, 249.

[118] N.T. Wright, 603.

[119] N. T. Wright, 604. 

[120] John Stott, 250.

[121] John Stott, 250.

[122] Douglas J. Moo, The NIV Application Commentary: Romans, 279.

[123] Mirang tong cun: “We donot believe because God has chosen us (the Calvinist view); we are chosen because we believe.” Douglas J. Moo, 279.

[124] John Stott, Romans, 250-2.

[125] Douglas J. Moore, 270.

[126] John. F. Walvood and Roy B. Zuck, The Bible Knowledge Commentary, 474.

[127] N. T. Wright, “Romans,” The New Interpreter’s Bible, 602.

[128] N. T. Wright, 602.

[129] N.T. Wright, 602.

[130] N. T. Wright, 603.

[131] John F. Walvoord & Roy B. Zuck, The Bible Knowledge Commentary, 474.

[132] Matera, 205.

[133] N. T. Wright, “Romans” in NIB, 607-8.

[134] Matera, Romans, 205.

[135] John Stott, Romans, 255.

[136] Warren W. Wiersbe, 431.

[137] John Stott, Romans, 255.

[138] Warren W. Wiersbe, 432.

[139] Warren W. Wiersbe, 432.

[140] John Stott, 256.

[141] John Stott, 257.

[142] Philip Melanchthon, Commentary on Romans, 183.

[143] W. W. Wiersbe, 432.

[144] Douglas J. Moo, The NIV Application Commentary, 284.

[145] Thlarausia tiah ka hmanmi hi Greek tong in archai ti in a um ih, a sullam cu uktupawl tinak a si (Efe. 6:12; Col. 2:15).

[146] Douglas J. Moo, 284. Zohcih: Kasemann, Commentary on Romans, 251.

[147] W.W. Wierbe, 432.

[148] W. W. Wierbe, 433.