Khrihfa Nun: Pathian ih Tuanvo le Minung Tuanvo

by San No Thuan

Rom 6 sungah thu pahnih Paul in a sim tel ringring. Pathian ih in tuahsakmi le minung in kan tuah ding ih thu in pekmi ti in a um. Pathian ih in tuahsakmi cu sualnak ih sal in A fapa ih thisen le nunnak thawn in suah zo: “Sualnak ah kan thi zo” (c. 2); “Kan minung hlun cu Khrih thawn thinglamtah par ah khen cih a si zo” (c. 6); “sualnak ah mithi kan si ih, Pathian ah a nungmi (pawlkom awmi) kan si” (c. 11); “sualnak cu a lo uktu bawi si nawn hlah seh" (c. 14); “Sualnak ihsin luattermi nan si ih dingnak salah nan cang zo” (c. 18); “sualnak ihsin luattermi nan si zo ih Pathian ih sal ah nan cang zo” (c. 22).

Asinan, Paul in minung lam in sualnak kan neh theinak dingah kan tuah dingmi khal a sim: “Sualnak in lo uk hlah seh" (v. 12); “Na taksathen ziangkhal sualnak ah nan pe aw lo pei … cuhnak in, … Pathian hnen ah pe aw sawn uh” (c. 13); “a thianghlimmi tuahnak ah nan taksa then cu nan ap aw pei” (c. 19). Hi thu pahnih hi ziangtin a pehzom aw timi thu hi hmuh daan phunphun tarlang in langh ter ka duh.

Pathian ih in tuahsakmi le kan tuah dingmi hi a pahnih in kan kom lawngah Paul in in zirh duhmi kan kai ngah ding. Pathian thu thiam zokhal in himi thu pahnih kom lo an um lo. Kap khat uar deuh cuangmi cu an nei. Asinan, lei tlun santhuanthu sungah, pom daan peng (extreme) pathum a um.

1. Pathian a thupi lo (Liberal View) timi pawl ih pom daan

A pakhatnak pawl cu, 1800s in 1900s kum lai ih, “Liberal,” Pathian zum tuk lo pawl ih pom daan a si. Annih in Bible an siar tikah, Bible ih ziaza lam a zirhnak (Ethical teaching of the Bible) lawng thupi ah an ret. Jesuh ih nunnak kha thupi ah an re nan, kan hrang ih a thihnak thu hi a thupi ah an re lo. Zirhtu Jesuh khal cu thupi ah an re lo. Asinan, a taktak ti ahcun, an zum vek in minung pawl ih kan nun daan hi a hung tha lo ih, buainak lawnglawng a hung suak ih leitlun raalpi tiang a hung tho. Cutikah an fiangmi cu Pathian tel lo ih thatnak le zuamnak cu midang siatsuah duhnak ah a hung thleng a si hi ti an hmu fiang. Kan thlun dingmi le zirh awk dingmi cu Amah Jesuh ih in duhdawtnak le nun daan a si ti an hung fiang.

2. Maih zuamnak in kan tha thei (Moralist or Legalist View) ti ih pom daan

A pahnihnak pawl cu, mahte zuamnak ih that tum – (moralism  or Legalism) tiah an ti. An nih in an timi cu: kanmahte zuamnak in, Pathian ih thu kan thlun thei. Ziaza tha khal kan duh ahcun, kan nei thei tiah an ti. Pathian ih zaangfahnak le bomnak tel lo in, maih zuamnak in kan ttha thei a si timi ruahnak hi zumtu tampi in an pom pi. “Thiamconak cu zumnak in, thianhlimnak cu zuamnak in” tiah an ti.

Himi Liberal pawl le Legalism pawl ih zum daan hi tahthimnak in kan sim asile, nun daan (Monkey Theory) thawn tahthim ka duh. Zawng pinu in a fate hmun dang ih a fehpi duh tikah, a faate in a pinu cu a pom ih, a fehpi. A pom thei nawn lo ahcun a tla si mei. Pathian thu kan zum ih kan thlun ding cu kan maih tuanvo a si. Pathian ih bomnak hngah ding le tel ding a tul lo tiah an ti.

A taktak ti ahcun, Christian nun ah Pathian thu thlunnak (obedience) hi Pathiah ih cahnak huham thawn nitin kan pehzomawk lawngah kan thlun thei ding a si. Ziangtin kan pehzom ding tile, Bible siarnak, Amah biakpeknak, thlacamnak in kan pehzom thei a si. Pathian thawn pawlkomawk cu Pathian ih cahnak le a zaangfahnak kan parih a thlenternak lamzinpi a si (Josh. 1:8,9, Ps 133:3, Jn 15:5, …). Pathian hrangah thil kan tuah tikah, kan thil tuah tummi tuah tlak a si maw si lo ti ih, kan tahnak ding fung tthabik cu: himi kan tuah dingmi thawng in, Pathian ih zaangfahnak le duhdawtnak hi midang hnenah tipi bang in a luan ter maw? Himi hniksaknak a ong lotu thil tuahnak hmuahhmuah cu rei a daih lo ih, midang ih nunnak somdawltu le thlengtu khal a si thei lo.

3. Mitkher (Magical view) ruahnak vek keng pawl ih pom daan

A pathumnak pom daan peng deuh lala pawl ih pom daan cu mit-kher (magical view) hmuh daan vek ih Christian nun daan hmuh khi a si. Cupawl cun, Pathian ih duhdawtnak theitu zumtu pawl cu kan maih lam zuamnak tel lo in, ol-ai tein Pathian ih thu kan thlun thei tiah an ti. An au bikmi cu, “nangmah lam in zianghman zuam duh nawn hlah, Pathian lawng canghvaih ter aw” (let go and let God) tiah an ti.

Hi pawl ih zum daan hi zawhte pawl ih nun daan (Cat theory) thawn ka tahthim duh. Zawhte pinu cun, a fale pawl a thiar duh tikah, a fale in zianghman an caangvai dah lo. A pi in an hngawng in a keuh ih, a duhnak hmun ah a ret. Cuvek in, mit-kher vek ih Christian nun thleng awk daan a zumtu pawl cun, Pathian in ziangkim in tuah sak theh ruangah, kan maih lam in zianghman cangvaih a tul nawn lo tiah an ti.

Christian nun cu mitkher vek ih, a tu vei khat te ah a zate in, ziangkim a thleng aw theh mei; a ol tuk tivek ih a hmutu pawl ih ruahnak a famkim lonak cu, Bible sungah Pathian ih simmi le a duhnak thlun timi cu amah te (automatic) in a cangmi thil a si lo.  Kanmaih lam canghvaih ding tuanvo tampi a um ti hi Bible ca ih in fialmi a si. Bawi Jesuh khal in zumtu le thingkung a tahthimnak kan hmu. Thingkung tha cun, rah ttha a rah vek in, zumtu taktak cun, Pathian ih thu thlun in, ziaza mawi le tha a rah ding. Asinan, thingkung khi kan phun vetein, a rah lo. A rah theinak ding hrangah, hram thuk a khuar, ram tha le dawm tha, tidai umnak ah an hram an thla. Dawm tha umnak le tidai umnak ih a hram a thleng baan lo tu cu, an car ih, rah tha an rah thei lo. Cuvek in, zumtu pawl khal rah tha kan rah theinak dingah, thlarau lam dawm a simi Amah Pathian thawn thlacamnak in pehzom aw in, a tongkam kan siarnak in a duhmi kan hawl ih  nitin nun ding in fial (Saam 1:1-7; Ps. 119:11, 105).

4. Pathian le minung: tuan tlaang a tul timi pawl ih pom daan

Bible thiam pawl tamsawn cun, himi ruahnak pathum: Pathian kan tul lo (liberal view) ruahnak, kan mah te zuamnak in Pathian thu kan thlun thei (moralist view) ruahnak, le milai lam in ziang tuah hman a tul lo, Pathian lam in ziangkim kan nun thianfainak ding le a thu kan thlun theinak dingah, in tuah sak ding (magical view) pawl hi a sambau deuhmi ruahnak pawl tiah an ruahmi an si. Curuangah, Bible thiam pawl in, himi thu pawl hi pehzom ih pom daan an hawl. An hmuhmi cu Paul in Pathian ih thu a sim daan ahcun, “Minung lam ih pumpekawknak cu Pathian ih in duhdawtnak le tuahsakmi pawl theihnak ruangih a keuhmi le a tthangmi a si” tihi a si. Sim duhmi cu Pathian ih in duhdawtnak in in ciah tikah, a hnen ah pumpekawk duhnak kan nei a si tinak a si.

Zumtu pawl kan nunnak ah Pathian ih thu kan thlun thei sinsinnak dingah, Pathian ih in tuah sakmi le minung ih kan tuahmi a komawk a tul timi ruah daan hi fiang thei dingah, nu le fa (Mother-baby theory) thawn sim ka duh. Naute in thazaang a neih theinak dingah, a nu hnawiti le rawl a pekmi a in a ei a tul. Nu cu Pathian vek a si ih, naute cu zumtu vek kan si. Zumtu pawl khal nitin kan tthanso theinak dingah, Bible siarnak, thlacamnak, le Pathian biaknak thawng in, Pathian ih duhdawtnak, zaangfahnak, le sual ngaithiamnak pawl kha kan don ringring a tul. Cu lawngah, hmailamah kan nor thei ding a si.

Thunetnak

Rom 6 sungah, Paul in zumtu pawl kha sualnak ral do uhla cule, Pathian a lo ttanpi ding ih, nan neh ding in ti lo (Monkey Theory). Cuvek thiamthiam in, Paul in zumtu pawl, Pathian in sualnak a neh theh zo ih, nannih tuah ding a um nawn lo. Daitein um men uh (Cat Theory) ti khal in ti lo. Paul ih in zirhnak hmuahhmuah sung le Bible zate sungah kan zoh asile, Pathian in a zaangfahnak thawn kan hrangah rundamnak hnatuan a thok hmaisa ringring ih, Amah duhdawt saal dingah in ko ringring ti nan hmu ding (Rom 6:14-23). Cumi cu nu le fa ih nun daan (Mother and Baby theory) thawn a mil aw zet.

Pathian ih tuanvo: Pathian in zumtu pawl cu nehnak ngah ding in do dingah in ko lo. In nehsak zomi parah nehtu ka si ti thei in, Amah thawn nung dingah in ko a si. Tong dang cun, zumtu pawl cu Pathian in in retmi dinhmun le a sunglawi zetmi Khrih ih sinak nei ih feh dingah kawhmi kan si. Pathian lam in in tuah sak zomi cu Khrih ih sunlawinak tawmtu si theinak in pek zo. Sualnak sal ihsin in luat ter ih, Pathian ih fanu le fapa ah si theinak in pek zo. Cumi cu Pathian ih in tuah sak zomi a si. Cuih tlunah Pathian in kan hrangah tumtahnak tumpi a nei. Cumi cu Khrih thawn a bang awmi nunnak nei dingah a si (Rom 8:29).

Minung tuanvo: Cuih Pathian ih in tumtah sakmi ah kan feh tikah, thazaang cu Amah in in pe ding nan, a feh ding cu nang le kei ih tuanvo a si. Kan tthen lo dingmi thu pahnih cu: Pathian cu kan sunglamah Thlarau thawn kan nulepa (parents) bang in kan theih ah siseh, theih lo lai khal ah siseh nun daan in zirh ih in hruai. Asinan, Pahtian in kan hrangih a tumtahmi pawl co ngah dingah Amaih lamhruainak cu kan duh ih cuih lamzin lawng zawh dingah kan thinlung, ruahnak le thazaang kan pekawk ve a tul. Cumi kanmaih lam in Pathian ih in hruainak ah pekawknak um lo cun, Pathian ih in tumtah sakmi ah thlen theinak zin a um lo.

Cutiin, hmailam ah Khirh thawn a bang awmi nunnak ih kan tlaan suak vingvo theinak dingah, Pathian ih huham cahnak kan tul. Cumi kan neih theinak dingah, Pathian thu siar in, amah bia in, thlacamnak thawn Amah kan pehzom a si ahcun, Pathiah huham ih cahnak le a lungput thawn kan khat ding a si (Efe. 5:18). Curuangah, nan taksa ruangpi cu a nungmi raithawinak bang in pe aw uh tiah in tinak cu a si (Rom 12:1t). Paul in in simmi cu, zumtu ih kan lungawinak cu Pathian ih in simmi kan thlunnak parah a tthum aw a si tiah a ti. Pathian thu kan thlun lawngah vanram nun ih a thawt zia kan tep ngah ding a si tiah Paul in in sim (8:12-13). James ih a simmi kha Paul khal in a pompi tinak a si. James cun, maih lam tuannak [Pathian thu thlun ding ih pum pek awknak] tel lo zumnak cu zumnak thi a si, mi nunnak a run thei lo tiah a ti (James 2:14-26).