FIFIR DUHNUNG

Dr. Salai Khup Za Thang

Chin World Media

January 24, 2012

A kum cu thaten ka cing nawn lo; tuhlan kum sarih-riat hrawngih August 25 ni zungtum can hrawng a si.

Insein (Thanpinkung) ih ummi ka rang (Uncle) te innsang va leng dingah inn in ka poksuak. Nazi pathum lan hrawng a si ih, Minikung ihsin Bus to ding ka bawh laifangah rinlopi’n numbat-51 Bus tumpi cu lawngzetin a ra ih ka to cih. Ka tomi Bus hi Hledan Bus colhnak a thlen veten can reipi cawl tahrat in minung tampi a phur bet. Minung kan khat thepthep hnu lawngah Bus cu a poksuak. Cuticun ka tomi Bus cu Pyay-lamzinpi parah feh rero in pengruk le hrek (6 1/2 mile) hrawng kan thlen zawnah ...

"I ra naih rero hlah,…. A dai ih i dai hlah"

"Ka lo naih tum mawsi"

"I naih tum rero ko ual, dung ka sip le khal ka lam na ra nor rero thotho"
"Lamlam, Ka lo naih hrimmi a si lo, midang nih in tet ruangah si" tiin ka tomi Bus sungah dingphah in a hau-aw rerotu mipa pakhat le nunau pakhat an um.

Bus sungah mi kan tettuk ruangah rei cu ka zoh hai lo nan ‘Umharphen le ngai nuam menah, reipi hau-awk hai ko seh’ tiah ruat phahin an hau-awk aw cu hni suamsiten ka ngai hai rero men. Ka tomi Bus pengriat (8-mile) Bus-colhnak a thlen cun mi tampi an tum ih mitute ih hau-awtu mi pahnih te tla an tum ve.

Bus a cawl laiah kiangkap ka zoh tikah ka kiangih totu cu fala a si ti ka thei ngah. Bus ka to tinten ka kiangah zo a to? mipa maw? nunau? mawi teh a mawi maw? tivek hi thupi le lunglut tlakah ka ruat dah lem lo. Ziangah tile "Zozo an si khalah an duhnak hmun in an kai dingih an duhnak hmun ah an tumsal ding ruangah le, nidang ah hmu-aw sal ding tla kan si cuang lo pi" tiah ka ruat ruangah a si. Ka kiang to falanu lam ka her ih ka kiangnaih lawng si loin a lenglam tiang khua ka cuan rero lai fangah ...

"Khi,... khi, ... hei zoh hai hnik" tiah ka kiang to falanu in i sim tikah ka thin lau dukdi  phah thawn ziang a duhsan ti ka thei thei lo ih…

"Ziangmi maw? tiah ka sut kirsal. Falanu cun "Hni le khek in biak-aw reromi fala le tlangval pahnih te khi panteh, mitu Bus tlunih a hau-aw rerotu an si ual, na thei hai nawn lo mawsi" tin i sim.

Falanu kut khihnak hmunlam ka hei zoh tikah mangbangza ngaingai a rak si. Voikhat hman hmu-aw dah lo vekin Bus parih a hau-aw rerotu mi pahnih cu ziangtik ah rualremnak an rak ngah man a sipei" ka don in harter nasa. Ka kiang tonu ih i simfiang betmi cu ...

"Na theithiam maw? khite pahnih khi theithiam-aw cia cu an si nan, ngai-aw ngaingai cu an si lo, ngaingai cu hnatuan tlang an si sawn" ti a si. Kei cun ka kiang tonu cu ‘I simmi sullam malte hman ka theifiang lo’ ti mithmai thawn ka hei zoh.....

"Khite pahnih cu midang kawrzal sungih paisa-pur (Kha-paih-hnaih) an si veve, mitu Bus parih an hau-aw reromi khal thu-ngai a si lo, hna an tuan tlangmi sawn a si ih an hau-aw termi khin hmuitinmi pathum-li lai a nei, pakhat cu cutin an hau-aw tikah an kiangkapih dingtu pawlih thinlung cu tawkzawn an hip ngah ruangah cupawl  cun an ruangpum parih ummi paisa le hlawnthil tivek ralrin ding an hngilh lawk, cuvek can laifangah an neihsiah pawl cu mitu fifirte nih awl zetin an fir thei. Culo hmanah cuih fifirte cun an duhmi an fir ngahzo ruangah sangka lam naih duh ah hau-awter phahin nuamteten pawtnak lam an naih rero khal a si thei, culo khalah fir an tum mipa ih dinnak thawn an hlat-aw deuh ruangah cupa lam naih duhah hau-awter phahin an nawr rero tla a si thei" tiah  falanu cun i simfiang.

Minung khat zetin an kai zo ruangah cuhnu rei lo ah ka tomi Bus cu Pengriat Bus colhnak ihsin a pok suak. Bus a fehsuak veleh "Kei ka hmin cu...... asi ih Phunsang tlawng ih saya pakhat ka si" tiah ka kiang to falanu hnenah keimah le keimah hmeltheihnak ka tuahaw.

Ka kiang tonu khalin awzang zetin "Si maw, Keikhal Phunsang tlawng sayama ka si ve ual, ka hmin cu ..... a si ih ka umnak cu kan hmailam te ih Pengriat le hrek (8 1/2 mile) ah a si" tiin hmeltheihnak a nei ve. Cule ka kiang to falanu cun "Kanhmai Bus colhnak ih tum ding ka si ih tu in ka pawtsuak cia a tul ding" tiah i ti hnu-ah pawtnak sangka lam panin a  poksuak ta.

Ka kiang to falanu a tum hnu ihsin ka rang te inn ka va thlen tiang lamtluan ih ka ruatmi cu "fifir" timi hi a si. Rukru fifir timi hi khuitik san lai ihsin a rak thok sipei? Cun ziangruangah mai'h thazang le zuamnak tel lo in ngahduhnak, hlawkduhnak thinlung kan nei sipei? Himi kan lungput hin rukru le firduhnak lungput a suahter a si lo maw? tivekin thu tampi ka ruatsuak. Ka ruat betmi cu...

Sun nihlawh thlanhri pawtin nisarang lakah hnatuan in nufa a cawm rerotu mi pakhat khi a thla-hlawh man suah ni ih inn a tlunlam Bus tlunah rukru rak tuar sehla ziang tlukin a riah a sia, a thin a na pei ti ka ruah sak hnik. Cupa cu thla-hlawh man suah in inn lam tlung dingih Bus a to lai fangah cun "ka thlahlawh sungin ka fapa hrangah angki zunkhat, fanute hrangah kedan, cun innsangnu khal hi hnipuan ka zalh thei lonak a rei ve si, hni zunkhat tal cu … " tivekin saduh that phahin inn thlen ding cu a hngakhlap zet ding si khawh.

Cu pa cu inn a thlen zikah paisabawm a hun dap tikah a angkizal sungah zianghman rak um nawn lo ta sehla innsung luh ding hman a paih nawn ding maw?

Cu pa vek pawl hrangah cun rukrupa in an paisa lawng a fir sak si loin, an saduhthah le an ruahsannak hmuahhmuah, luandeuh in sim ahcun an thinlung tiang fir le siatsuah an tuar a si ko lo maw? Cuhnu in "rukru pawl huat an umzia, cun fifir um lo dingin ziangtin kan tuah pei" tipawl napi’n ka ruat. Ka ruat betmi cu "midang ih ruahsannak le an hmailam siatsuah in an thin kan natter tivek tla hi rukru le fifir kan sive ko lo maw? tihi a si.

Bus parih ka theih ngahmi sayanu cu ka lamzintluan thawn a deng-awk ahcun a tlawng ah ka va leng theu ih cuticun kan pawlkom awknak cu can rei lo te sungah a fek sinsin. Sayanu hi zirhtu a si vekin a lenglam thu khalah theihkaunak tampi a nei ruangah ka va len tinte’n kan thu a thaw thei zet. Cutivekin sayanu ka lenni cu  ka hrangah Nipi hi pil ol cuangin ka thei ruangah ka rualnu hmin tla duhkawh in "Nite" tiah  ka kohnak cu a si.

Rualpi thazet dinhmun kan thleng hnuah sayanu cun "Ka hmuhtondan vekin lo sim ko sehla, nannih Laimi hi zuu-duh deuh cu nan si a bang ti" tiah i ti. Rei lote’n "Na thin tla heng pang ding ih, nangmah siar lo Laimi dangpawl so khaw ka ti duhmi cu" tin a tong a peh bet. Kei khalin... “Thin heng lamlam lo e, a dikmi na sim si” tiah ka let hnu ah “zuu hi ziangruangah a kha sipei ti" tiah ka sut tikah Chemistry ih a zirdan vekin 'Rim timi hi ziang a si, pangpar pawl hi ziangruangah an hmui, Cini hi ziangruangah a thlum ti le, zuu hiteh ziangruangah a kha' tivek pawl sau ngaipi'n i simfiang.

A ttong theh ah kei khalin "Mitu ih thu ka lo sutsannak cu zuu hmuahhmuah thlum thluh ko tuah a theih pei maw? ti ka thei duh ruangah a si, ziangruangah tile kanih Laimi pawl zuu kan duhtuknak hi rit a theih ruang menah si lo in zuu hin a khami rim le thawtnak a neih ruang sawnah a si ding tin ka ruat. Zuu duh ngaingai pawl cun zuu hi thlum zet bang sehla an in paih ding ka zum lo, kannih Laimi pawlih zuu kan duhnak cu  a rim le a thawtnak khal a kha ruangah si ko hmang, zuu hi thlum thluh ko tuah thei sehla Laimi zuu-in khal kan mal deuh ngaingai ding" tiah ka ruahdan ka sim ve tikah sayanu cun ...

"Nangkhal ngerkher ah, silo le silo in na ruat ual" tin hnisuamsi te’n i ti.
A hmai zarh ka va len can cu "Cite hiteh ziangruangah a al ti sim na hngilh ual" tiin capoh phahin ka ti bet.

Cutivekin kan pawlkom awknak a fek sinsin hnu cun ka rualnu hnenih ka thlenlonak a rei tikah ka thinlung sungah thil pakhat khat sam vekin ka tuar. Cutiih amah tong lo ih ka um thei nawn lo hnu in ka thinlung ka cekfel tikah ka rualnu cu "Ka duh ngaingai" ti fiangten ka thei ih duhnakthu sim dingin timtuah ka thok. Cutin duhthu simding ka timtuah hnu, a hnen ka va leng tikah sayanu cun "Duhdawt-awk zet nan co-aw thei lo theu khi ziangruangah a sipei, cule mai'h duhmi co tengteng ding kan duh cio hiteh ziangruangah a sipei " tin i rak sut.

Kei khalin "Thukhat cu keimai'h duhminu/pa cu zovek hnakin keimah nih thinlung nuam le hnangam in ka zoh thei ding timi 'amah hrang zawnruatnak' ruangah a si thei, a dang thukhat cu ka duhdawtmi kha midang tangsung va thlen ding siang hrimhrim lo in “ka duhdawt ruangah ka co hrimhrim a tul" timi 'mai' hrang zawnruat duhhamnak' ruangah khal a si thei. Cu a silo hmanah hih thu-pahnih hi a hrek veve an kom-aw ruangah tla a si thei ve ko" tiah ka ruahdan ka sim ve hnik.

Cuih zan, inn ka thlen hnu ka ruat sal ih ka di a riam-aw lo nasa. Ziangah tile ka rualnu hnenah ‘duhthu sim ding’ ka timi cu ka sim suak thei lo ruangah a si. Ka sambaunak pakhat cu ka rualnu hmaika ih ka thlen tinten hiti vekin ka timtuah ciami hngilh tahrat in a thinnomnak ding lawng thupibik ah ka ruahsak ringringmi hi a si.

Cuhnu voikhat ka va len ahcun kan pahnih ten tlawng sungih rawldawr ah rawl kan ei tlang. Rawl ei theh hnu leng kan suak tum laifangah theih tham lo in ruahmai tete a tlak ruangah rawrdawr sungah kan to kir sal. "Ruahhmai te a si pam tiih ziang rel lo ding a si lo, ruahtakpi sur laiih fehpawl an na dah lem lo, ruahhnai sawnhin mi a natter" tiah ka rualnu cu ka hun sim hnu ah ...

"Ka hrangah cun duhdawtnak timi khal hi ruahhmai vek a si ko, ka theih lo laiah na duhdawtnak in nuamtete'n i rak ciah rero ih keimah le keimah ka thei-awk can ahcun a rak tlai tuk zo, ka ruangpum zaten na duhdawtnak nih i ciah thlepthlep zo. Curuangah ka lo duhnak hi i theipi sakin i cohlan sak thei pei maw? " tin ngam lem lo in ka rualnu cu ka hun sut tikah a thinheng ding ka ruat nan anih cun mithmai pan tuk lem lo in  ...

"Ka thin a heng lamlam lo, cun hitivek na tong ding hi ka rak hngakhlapnak a rei zo. Bus parih kan ton-awk pek kha na cing lai ko lo maw? Nunau a simi keimah sawn nih ka lo biak hmaisa kha, Bus parih ka lo hmuh veten ka thinlung sungah mangbangza in lo biakduhnak a ra suak ciamco ruangah keimah sawnin ka lo biak hmaisa kha. Atu na hnenin duhdawtnak tongkam ka theih ngah ruangah ka lungawi ngaingai, kei khalin ka lo duh ve, cun nang le kei hi tuandeuh ah tongaw in rak theithiam awk ta sehla ti tla ka ruat rero " timi ka rualnu tongkam ka theih cun sim thiam lo khopin ka lung a awi.

Falanu cun "Ka tong cemtiang i ngaisak aw maw, ka lo duh tuk ve ko nan kan pahnih in hmai norbet nawnlo dingah zangfah ka lo dil. Ziangah tile kei cu innsangnu dingih ham cia ka si zo. Ka pasal dingpa thawn can reipi sung rualpi tha kan rak si, asinan duhaw cu kan rak si lo. Cutin rualpi tha kan sinak kha kan nulepa te veve nih duh-aw ah in ruat ih innsang dinkhat dingin in dil tikah 'U pakhat vekin ka rinsanmi a si ih duh khal ka duh thei leh ko ding a bang' tiah ol-aiten ka rak cohlang ve ih 'Ham-awknak' tla kan rak tuah zo" tiah i sim.

"Asinan, rinsan timi le duh timi ka rak thleidang thiam lo sawn a si, nangmah thawn kan tonaw hnu lawngah duhdawtnak timi hi theifiang in ka tongsuak ngah. Nu-tling tha si ka tum ruangah ka pasal ding pa thawn umkhat dingih reicat zomi cu ka thleng nawn lo ding, cun ka pasal tla  ka upat ringring ding. Asinan nangmah sawn hi ka lo duh ngaingai ruangah ka duhdawtnak cu na hnenah kumkhua in a cam ringring ko ding, cun na duhdawtnak khal ka lung sungah kumkhua in ka camter ding" tiah falanu cun ninghang zetin i sim.

Cui'h zan ahcun "Ka duhdawt, i duhdawt ve, sile ziangruangah kan co-aw thei lo" ti hi ninghangzet in ka ruat. Zan a simdeuh cun  ka thin a hnaihnok sinsin ih ti ka hal vek tla a bang, tidai ka in nan ka di a riam thei fawn lo, tisa in duh vek ka bang lala, tisa ka in khal le ka tihal a riam thei nawn cuang lo, ziang ka tuah kimin ka di a riam thei nawn lo. Cucu ziangruangah tile falanu ih "Na duhdawtnak cu kumkhua ka thinlung sungah a cam ding, ka lo duhnak khal kumkhua in na hnenah cam ve seh" timi tongkam ruangah a si.

"Co-aw thei lo ti thei nacingin ziangruangah a duhdawtnak cu kumkhua-daih in i pek ta, cui'h duhdawtnak cu a pasal ding pa sawn kha pek ding a si lo maw? a pasal ih co dingmi kha kei in ka cosak riangri ruangah kei tla rukru le fifir ka sive ko lo maw?" tiah ka ruat tikah keimah le keimah huat-um le fihnungza in ka hmu-aw. "Fifir hi ka hua-tuk" ka ti rero laiah keimah rori fifir ka rak si ve ual. Keimah vekih rukru hi tuhlan ah teh an um dah hrih lo asile kei cu "fifir phunthar suak tertu" ka si ve ko lo maw? Ka ruat betmi pawl cu:

1. Pawlkom tivek ahhin mithmai ngah duh men ruangah a hmin menin tel in hlawhtling in tuansuakmi zianghman kan nei lo asile midang ruahsannak a firtu kan si ko lo maw?
2. Rinsannak thawn mipi in Pawlkom ih tuanvo neitu, asilole khua le ram ai-awhtu tivekih an hrilmi Palai pawlin "khua le ram thansonak ding thu felfai in an thinlung ret lo in anmah larnak men ah an hmang asile 'Mipi rinsannak le ruahsannak a firtu an si ko lo maw?
3. Miphun thansonak dingah mino tete pawlin an ti-thei tawk an tuan reromi zianghman ah sair lo in ‘Mah lawng thuhla thei biktu’ ah ruataw in mino tete ih tuanthamnak pawl a cohlang duh lotu upa tivek hiteh midang thinlung a siatsuahtu fifir an si ko lo maw?

Curuangah atu kan san ahhin fifir phunthar tampi suak bet in, an karhzai rero ko lo maw? Cu sabbai ah keikhal fifir phunthar karhzai tertu ka rak si ve ual. Asinan kei cu midang thin ka nater lo ih an riah khal ka siater lo ruangah ningzaknak malte hman ka nei hrimhrim lo. Curuangah, keicu ... "Fifir Duhnung".  

Source: http://chinworld.info/cahram/nunthuleng/Fifir_Duhnung.html