Chin Common Language Kan Nei Maw?

H. Sui Lian Mang

 Chin State sung um Chinmi hrangah lawng ruat ding cu a si deuh lo dingah ka ruat. A naibik ah Chindwin tivapi saklam lole Kalay myone tal kan ruatcih a tul. Ziangahtle himi Lairawn hi kan ram a rak si lawng siloin atu khal ah Chinmi tampi ummnak hmunpi a si. Kalaymyo ah hin,Chin Usi Zung khal a rak um ih, Chin ziza Vuanci rak umnak hmunpi a rak si nain, Chin capital cu Hakha ah thawn a rak si hnuin, Chinmi pawl hrangah Kalaymyo cu khual khua vekah a rung cang lawk men na. Kan rel zo vek khan, Kalaymyo ah hin Chinmi 70000 lai kan um ih myone thawn cun Chinmi 150000 lai kan um. Chin Affair Minister khal kan nei. Chin common language kan rel tikah ruatcih lo tha a si lo.

Miphunpi (nation) kan si theinak dingah cun, tlangtong (common) kan hman ding cu a thupi ngaingai mi a si. Tu ah Chinmi zatein tong pakhat hmangtlang thei sehla, tong dangdang hman ding cu kan duh hrimhrim lo ding. Tu ih tong pakhat hmantlang ding kan tuah thei ahcun, tui hnu kum 10 ah cun a rah kan hmusuak fang ding khi a si. Tlawng ah phunhrek in phunhra tiang (kum 10 sung) an zir tikah kan fale san ah cun an nuamzet ding. A ngaingai ah cunmiphun pakhat kan si khal kan thei ko si, kan umnak ah pehtlaihawknak le zin tha a rak um lo tuk ruangah kanmah le khua cio in kan tong a dangdang cio ih acozah lamin peng an then tikah peng khat le peng khat kan tong a dang men khi a si. Kan tong hrampi cu an bangaw thluh ti theih a si ko.

Cun, Chin common language thu hi mai tong si seh,,,, tiin kan Pa le pawl tla an tang cio men ding. Curuangah a um cia mi (Mirang pawl ih an rak tuah ih Kawlram acozah ih nemhngetmi, (Laizo tong), radio ih hmanmi) hi kan zatein thlun hliarhlo sehla a thabik cu a si ko. Himi thu ah Laizo tong hi common language ih an rak tuah laiah, Falam cu State capital a rak si nain, State capital tong an tuahmi a si lo, J. H. Cope pawl in research an rak tuah ih thiam olbik, zir olbik, tiih rak hrilmi a si. A hriltu hi kanmah Chinmi hnakih mifim rak simi Mirang pawl an si ih, Kawl acozah in a nemhnget beet. Kannin Chinmi pawl cu a thlun ding lawng a tang. A tlunlam (hmaisa) ah facts 7 in ka tarlang zo ih relsal tul ciamco in ka ruat lo. Capital le common language a pehparaw tengteng lo.

Chinmi pawl hrangah Hakha cu Chin capital a si ih Kalaymyo cu Chin city a si. Kalaymyo hi Chinmi kan tamtuk ruangah tui hnuih Chin capital ih tuah tum ciamco khal a tulnak a um lo. Ram tampi ah zoh sehla an rampi capital hi mipum tambik a si tengteng lo. (USA ah capital – Washington D. C, an kualipi (city) cu New York, China ah, India ah,,,,,,) tampi an um. Kawlram (1950s) thatein Democracy in rak feh sehla, Kalaymyo cu Chin capital city tla a si men ding nain, a rak si lo zo, Chin capital cu Falam ah a rak si nain, Hakha ah an rak thin zo ih, tui hnu ah thinsal khal tum cianco a tul nawn lo. Tuanthu cu tuanthu vekin feh vivo ko sehla,,, kan tlangtong khal Mirang ih a thabik an rak timi, Kawlram acozah khal ih tu tiang a hmanmi, Laizo tong hi kan zatein lungkimtein cohlang cio uhsih!, thiam tum cio uhsih!, hman tum cio uhsih! Cutin kan ram, kan miphun a dam ding ih lungrualtein kan ram le kan miphun kan din ding. (Thil tha kan duh ahcun kan sun ngammi tla a um tul)