Duhdawtnak Ttong Phun (5)

by Pu Van Tuah Piang

(Rei Daihmi Duhdawtnak Thuthup)

Himi catlangpi hi Pathian mihman Dr. Gary Chapman ih cabu hminthang,  “The 5 Love Languages” cabu ta a tthami pawl le, a tawi zawngin ngan salmi leh Calettu ih belhmi  mallai thawn kawm khawm ih ngan mi a si. Kan Chin nunphung thawn a kiahaw lomi a um pang peimaw tin ka ruat rero tikah, a kaihaw lo mi um lo in ka hmu.  Ziangah tile himi cabu cu zumtu pawl ih thlun dingih ngan mi a si. Zumtu a si hmuahhmuah le nupa innsang nuam tungding duhtu hmuahhmuah hrangah hmual nei zetmi cabu a si. 

1)      Ttawngkam Thupitnak:

Mark Twain nih cu, “Miih ttawngkam tthazet thawn tha pek nak pakhat te in, thlahnih sung cu ttha ten thazang ka ngah thei”, a ti. Ttawngkam mawi le thazang pekaw nak paruk cun, kumkhat sung in daih ding tinak tluk a si.

Nupa karlak duhdawtnak lang tir dingah, ttawngkam in a suak a ttul ttheu. Solomon siangpahrang khalin Baibal sungah tampi a ngan ve. Nupa tampi in, kan ttawngkam ih hmual a neihzia hi,kan hngilh ttheu.  Tthimnak ah, “na va mawi cuangve, tusun cu”, “…”..in tuah sak ruangah ka lungawi”, “himi angki thawn cu, na mawi tuk” tvp… in nupa pakhat le pakhat ttawngkam thlum le mawi thawn tha pe aw ding kan si. Nupa karlak ah, vei tampi, ttawngkam naa leh thil tthalo tuahmi a um ttheu. Cangcia zomi leh kan tuahcia zomi cu, kan phiatsal thei nawnlo. Curuangah kan tuah theimi  um sun cu, nehhnu ih cang nawnlo ding leh tuah nawnlo dingih um leh ngiahthiam dilaw lawng a si. Kan nupi/pasal kan ningna, thinnat tir tikah,kan tuah thei umsun cu, ngaihthiam dil le tuah nawnlo dingih um a si.

Tuah Theimi:

·          Nupi/pasal ih, an thiamnak/an tthatnak kha hmanthiam sinsin dingin thazang pek aw nak leh an thlaksamnak kha thinhenglo in, khihhmuh aw in, rem tthat tum vivo ding.

·         Zanih zik le zing thawh ih kan ttawngkam hmaisabik leh neitabik cu  “ka lo duh”, “na mawi tuk” ti si thei ringring seh.

·         Thilsual tuahmi parah, ngaithiam dil hmaisatu si ringring tum ding ih, ngaithiam theilomi neilo ding.

2)      Hmunkhat Teih Caan HmannaK:

Ramtthanso zomi pawl ih, nupa tthenaw tambiknak pakhat ih telve mi cu, nupa duh vekin tikcu an hmantlang theilo nak hi a tel. Chinmi tampi tla ramtthanso mi ram pawl ah nuntu khuasa in kan um hnuaihni zo tikah, himi hi napin kan ruat a ttul.

Tuah Theimi:

·         Naunawi neimi nupa  si le, thlakhat veikhat maw tal naute, sungkhat/rualpi  hnenah retin, lenglamah nupa te lawng rawlei in, tikcu hman thiam ding.

·         Thupi hlapi kan simaw duhmi a um le kan nupi/pasal a buai tuk lai caan: tthimnak ah, nauhak thawn an lek rero lai caan, rawl suangih buailai caan, phone in mi an biak lai caan, computer ih a buai rero lai caan, thinheng laicaan tvp ..caan ah thupi hlapi simaw/ruah aw lo ding.

·         Kumkhat ah veikhat tal sungkau in picnic lole khawhla ah tlawngin (vacation)  caan hman thiam ding.

·         Thu kan simaw tikah, theifiang dingin tthaten ngaisak aw ding.

·         Veng kiangkap ah kee lole bicycle thawn feh ttheu ding.

·         Nitin thil tuah kelmi tuah ringring loin, a cancan le danglam deuhin pahnih lungkim in thil tuahdan/um dan thleng ding.

·         Nupi/pasal zohduh, tuahduh/fehduh nak tivek theithiam aw in tuah sak aw ding.

·         Leknak maw lole thil dang nupa ten nuam tih tlangmi tuah/lek nak ding caan pe ttheu ding.

Tikcu caan hmunkhat ih hmantlang ti tikah, pakhat in cabu siar pakhat in TV zoh tivek kha si ding a si lo. Acang thei tawkin, nupa ten thinlung ih um mi ruahaw in, thawzetin thuruahaw nak caan hrimhrim pek ding . Ttawngkamthlum, ttawngkamttha te thawn komaw nak caan pek ding tinak a si.

3)      Laksawng Pekawkak:

Laksawng hi duhdawtnak lang tirnak thil pakhat a si. Kan duhdawtlo mi laksawng kan pek dahlo ding ka zum. Nupa si hnu khalah laksawng pekaw thiam hi a thupi ngaingai. Mi tamsawn cu fala tlangval silai lawngah laksawng pe aw dingah an ruat. Nupa si hnuah pekaw thiam ding a thupi sinsin. Laksawng tih tikah, mankhung pipi leh lei ttulmi tengteng si a ttullo. Mahten khal tuah a theih.

Tuah Theimi:

·         Nupi/pasal an duh zawng theih tum in, an suahni lole nui sunlawihni/pai sunlawihni tivek ah laksawng pe aw ding.

·         Cabu ttha leisak ih, nupa  in, zaan tinten siar tlang.

·         Thinkung fate lole pangpar kung leisak ih, nupi/pasal sunglawih nak ah an hmin pek in phun sak.

·         Mizaten duhdan a bangaw cio lo nan, kan nupi/pasal kan duhdawhnak le kan sunlawihnak lang tirnak ah, laksawng pakhat khat tuahsak/leisak a sual lo.

4)      Thil Tuahsak leh Hna Ttuan Tlang Thiamnak:

Ka mangbang zetmi pakhat cu mirang ka rualpi nupa  tamsawn cu hnipuan sawpaw tikah, mahta mahta kan sawp an ti. Nupa si hnu khalah, nata, ka ta tin tiaw laimi an tampi. Cumi pawl ih a hrinsuahmi tamsawn cu, duhdawtnak si sawn loin, huataw nak ah a thlen ttheu. Sim duhmi cu zumtu pawl hrangah inn sungsang ih hnattuan ttulmi le tuah ttulmi ah mipa hna,nunau hna tiih, thlengdang ciamco ding a si lo. Nunau ih, an tlinlo cin tivek le mipa ih tuahttulmi deuh cu theih thei an si. Nupa karlak ah buainak tete le tthenaw nak tiang suak tirtu ttheu cu thil fate in an si ttheu. Kheng khawlh lo ruangah, tii pek duhlo ruangah, nau rak zoh sun paihlo ruangah tvp.

Tuah Theimi:

·         Nitin ten ka nupi/ka pasal ziang ka bawm thei/ttul timi ruahnak thawn bawmaw tum ringring ding.

·         Rawlsuan, ihnak tuah, thil  sawp, inn thianfai amah ih tuah/ttuan ding hrimhrim a si ti sianglo in, man dan ih zirin, bawmaw ding.

·         Nupi/pasal khual an tlawngih an ra tlung tikah, fa le thawn hlunhlai zetin, hmuak thiam ding.

·         Thlakhat veikhat maw lole a ttul dan ih zirin, nupi/pasal hrang liolio ah innsungsang ah, bawi pakhat vekin, a ttul mimi duhdawtnak thawn tuah sakaw thiam ding.

5)      Taksa Tham/Daiaw Thiam Nak:

Nauhak lam doctor thiam pawl in, “naute cawitam mi leh, hnam tam deuhmi cu, cuvek ih tuah dahlo naute thawn, an  tthanlen dan a danglam aw” an ti. Taksa daiaw le thamaw hi, a bikin nupa hrangah cu thupi zetmi pakhat a si. Kutkaiaw, hmanaw, pomaw leh nupa sinak hmang ti vek pawl hi, duhdawtnak langtirtu an si. Minung ih theih theinak ci/phun 5 (5 senses) kan neimi lakah taksa tham/daiaw nak hi danglam cuang a si. Kan taksa tham/daiaw nak in, huataw nak lole duhdawtaw nak a suak tir thei. Minung pawl tla kan suahkeh nak ram ih zirin, taksa tham/dai aw ih, cibai buk dan kan nei cio. Nupa kar lak hrimhrim ah cu thil ttul zetmi a si.

Tuah Theimi:

·         Nupi/pasal ih duh zawngin an taksa tham/dai thiam ding

·         Hrekkhat an taksa parih  tham/dai nuam an ti lonak a um ti theih ding.

·         An duh nak le nuam an ti nak tham/dai thiam ding.

·         Nemten le nuam an ti zawngin tham thiam aw ding.

·         Nupa taksa daiaw/thamaw duhmi veve si ah cun:

a)      Leng suak tikah, kut kaiaw ding.

b)      Pahnih te lawng rawlei tlang tikah, khuk le khuk daiaw in to ding.

c)       Nupi/pasal hnari teah, “ka lo duh tuk” tin a theih ding fangin sim ding.

d)      Tokham ih to laiah, dunglam ihsin, a liang nuamten hmet sak aw.

e)      Hnattuan feh zikah, hnam/pawm aw.

f)       Nupi/pasal hna ttuan ihsin tlun tikah, hnam/pom aw.

A tlunlam ih “Duhdawtnak Ttawng  Phun 5” hi, mizate hrangah cu a si ttheh theilo men ding.  Asinan himi 5 lakah, pakhat tal cu a si ttul. Himi 5 sungah pakhat tal na hmang suak ah cun, na inn sungsang, nupa karlak ah caan saupi daihmi duhdawtnak in a lo umpi ding.  Abikin, Chinmi tamsawn cu nupa thuhla ah, duh vekin, kan sim/phuang ngam hrihlo ih a pawi zet. Hivek thu le hla hi, nasa zetin kan simaw le kan zirhaw a ttulmi a si. A siartu zaten thlasuah neitu kan Pathian in thlasuah lo pe in, zohtthimtlak innsang le nupa lo si tir hram seh. Cutin, inssang ihsin kan thawk a si le kan miphun kan ram khal zohtthimtlak miphun le ram ah kan cang suak thei ding.